„Choroba tropikalna”, czyli o ludziach, zwierzętach i duchach w filmie Apichatponga Weerasethakula
Krzysztof Loska
krzysztof.loska@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4078-798X
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony analizie związków między ludźmi i nie-ludźmi oraz wyjaśnieniu procesu „stawania-się-zwierzęciem” (devenir-animal) na przykładzie filmu Choroba tropikalna (Sat pralat, 2004) Apichatponga Weerasethakula. Źródłem inspiracji jest multinaturalistyczny perspektywizm wprowadzony przez Philippe’a Descolę i Eduarda Viveirosa de Castro do etnograficznych badań nad wierzeniami animistycznymi oraz filozofia Gilles’a Deleuze’a i Félixa Guattariego. Odchodząc od antropocentrycznej perspektywy, autor zwraca uwagę na kilka głównych problemów: konieczność podważenia opozycji między naturą i kulturą, zakwestionowania psychicznej nieciągłości między różnymi rodzajami bytów, wskazania na możliwość wyzwolenia człowieka z podmiotowości przez wyrwanie go z ustabilizowanych kategorii (biologicznych, społecznych, kulturowych) oraz otwarcie na relacje z Innymi (zwierzętami, duchami, roślinami).
Słowa kluczowe:
kino tajlandzkie, animal studies, multinaturalistyczny perspektywizm, animizm, Gilles Deleuze, Félix GuattariBibliografia
Århem, K. (2016). Southeast Asian Animism in Context. W: K. Århem, G. Sprenger (red.), Animism in Southeast Asia (ss. 3-30). London – New York: Routledge.
Google Scholar
Bakke, M. (2010). Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka posthumanizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar
Barstow, G. (2019). On the Moral Standing of Animals in Tibetan Buddhism. Études mongoles et sibériennes, centrasiatiques et tibétaines, 50, http://journals.openedition.org/emscat/3865
DOI: https://doi.org/10.4000/emscat.3865
Google Scholar
Beaulieu, A. (2011). The Status of Animality in Deleuze’s Thought. Journal for Critical Animal Studies, 9 (1-2), ss. 69-88.
Google Scholar
Bednarek, J. (2016). Bartleby i Michael K., czyli dlaczego tylko mężczyzna może stać się innym?. InterAlia, 11b, http://interalia.org.pl/media/11B_2016/bednarek.pdf
Google Scholar
Bednarek, J. (2017). Życie, które mówi. Nowoczesność i wspólnota zwierzęca. Warszawa: PWN.
Google Scholar
Bednarek, J. (2011). Życie jako moc deterytorializacji. Pragnienie-produkcja i żywa praca – Deleuze i Guattari. Praktyka Teoretyczna, 2-3, ss. 161-171.
Google Scholar
Boehler, N. (2011). The Jungle as Border Zone: The Aesthetics of Nature in the Work of Apichatpong Weerasethakul. ASEAS – Austrian Journal of South-East Asian Studies, 4 (2), ss. 290-304. https://doi.org/10.4232/10.
Google Scholar
Braidotti, R. (2009). Animals, Anomalies, and Inorganic Others: De-oedipalizing the Animal Other. PMLA, 124 (2), ss. 526-532.
DOI: https://doi.org/10.1632/pmla.2009.124.2.526
Google Scholar
Conley, T. (2010). Molar. W: A. Parr (red.) The Deleuze Dictionary (ss. 175-177). Edinburgh: University Press.
Google Scholar
Creed, B. (2011). Tropical Malady: Film & the Question of the Uncanny Human-Animal. eTropic: Electronic Journal of Studies in the Tropics, 10, ss. 131-140. https://doi.org/10.25120/etropic.10.0.2011.3414
DOI: https://doi.org/10.25120/etropic.10.0.2011.3414
Google Scholar
Deleuze, G. (2007). Postscriptum o społeczeństwach kontroli (tłum. Michał Herer). W: G. Deleuze, Negocjacje 1972-1990 (ss. 183-188). Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Google Scholar
Deleuze, G., Guattari, F. (2017). Anty-Edyp. Kapitalizm i schizofrenia, tom 1 (tłum. T. Kaszubski). Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Google Scholar
Deleuze, G., Guattari, F. (2016). Kafka. Ku literaturze mniejszej (tłum. A. Z. Jaksender, K. M. Jaksender). Kraków: Wydawnictwo Eperons-Ostrogi.
Google Scholar
Deleuze, G., Guattari, F. (2015). Tysiąc plateau (tłum. Zbiorowe). Warszawa: Wydawnictwo Bęc Zmiana.
Google Scholar
Descola, Ph. (2013). Beyond Nature and Culture. Chicago: The University of Chicago Press.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226145006.001.0001
Google Scholar
Edwards, P. (2008). Between Song and a Prei: Tracking Cambodian History and Cosmology through Forest. W: A. R. Hansen, J. Ledgerwood (red.), At the Edge of the Forest: Essays on Cambodia, History, and Narrative in Honor of David Chandler (ss. 137-160). Ithaca: Cornell University Press.
Google Scholar
Fuhrmann, A. (2016). “Tropical Malady”: Same-Sex Desire, Casualness, and the Queering of Impermanence in the Cinema of Apichatpong Weerasethakul. W: A. Fuhrmann, Ghostly Desires: Queer Sexuality and Vernacular Buddhism in Contemporary Thai Cinema (ss. 122-159). Durham: Duke University Press.
Google Scholar
Herer, M. (2006). Gilles Deleuze. Struktury – maszyny – kreacje. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Ingawanij, M. A. (2013). Animism and the Performative Realist Cinema of Apichatpong Weerasethakul. W: A. Pick, G. Narraway (red.), Screening Nature Cinema beyond the Human (ss. 91-109). Oxford – New York: Berghahn Books.
Google Scholar
Kislenko, A. (2004). Culture and Customs in Thailand. Westport: Greenwood Publishing Group.
Google Scholar
Mercer, N. (2012). Between the Global and the Local: The Cultural Geopolitics of Apichatpong Weerasethakul’s Film Aesthetics. W: S. Abdul Manan, H. Abdul Rahim (red.), Linguistics, Literature and Culture: Millennium Realities and Innovative Practices in Asia (ss. 191-216). Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholar Publishing.
Google Scholar
Nakajima, T. (1962). “Tiger-Poet”. W: Morris I. (red.), Modern Japanese Stories (ss. 452-463). Clarendon: Charles E. Tuttle Company.
Google Scholar
Parr, A. (2010). Deterritorialisation, reterritorialization. W: A. Parr (ed.), The Deleuze Dictionary (ss. 69-72). Edinburgh: Edinburgh University Press.
Google Scholar
Phelps, N. (2004). The Great Compassion. Buddhism and Animal Rights. New York: Lantern Books.
Google Scholar
Pick, A. (2011). Creaturely Poetics: Animality and Vulnerability in Literature and Film. New York: Columbia University Press.
Google Scholar
Radman, A. (2014). Sensibility is Ground Zero: On Inclusive Disjunction and Politics of Defatalization. W: R. Braidotti, R. Dolphijn (red.), This Deleuzian Century: Art, Activism, Life (ss. 57-86). Leiden: Brill/Rodopi.
Google Scholar
Viveiros de Castro, E. (2014). Cannibal Metaphysics: for a Post-structural Anthropology. Minneapolis: Univocal Publishing.
Google Scholar
Viveiros de Castro E. (2014). Pojęcie gatunku w historii i antropologii (tłum. M. Świda). Teksty Drugie, 5, ss. 159-167.
Google Scholar
Viveiros de Castro, E. (2017). Kosmologiczna deixis oraz perspektywizm indiański (tłum. M. Filip, K. Chlewińska). Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia, 3, ss. 235-258.
Google Scholar
Autorzy
Krzysztof Loskakrzysztof.loska@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-4078-798X
Profesor zwyczajny na Uniwersytecie Jagiellońskim, dyrektor Instytutu Sztuk Audiowizualnych tamże, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami; zajmuje się historią filmu, zwłaszcza kinem azjatyckim. Autor stu pięćdziesięciu artykułów naukowych (publikowanych w „Kwartalniku Filmowym”, „Studiach Filmoznawczych”, „Przeglądzie Kulturoznawczym”, „Ekranach”, „Kulturze Współczesnej”, „Ethosie” i in.) oraz dwunastu książek, m.in. Dziedzictwo McLuhana – między nowoczesnością a ponowoczesnością (2001), Hitchcock: autor wśród gatunków (2002), David Cronenberg: rozpad ciała, rozpad gatunku (2003, wspólnie z A. Pitrusem), Tożsamość i media. O filmach Atoma Egoyana (2006), Poetyka filmu japońskiego (2009), Kenji Mizoguchi i wyobraźnia melodramatyczna (2012), Nowy film japoński (2013), Mistrzowie kina japońskiego (2015), Postkolonialna Europa: etnoobrazy współczesnego kina (2016).
Statystyki
Abstract views: 591PDF downloads: 532
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Krzysztof Loska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Krzysztof Loska, Pamięć, performans i afekty – temat ludobójstwa w filmach Joshui Oppenheimera , Kwartalnik Filmowy: Nr 111 (2020): Zmysły i afekty
- Krzysztof Loska, Podróż do Nowego Świata. Filmowa fikcja etnograficzna w perspektywie postkolonialnej , Kwartalnik Filmowy: Nr 107 (2019): Podróż, (e)migracja, pielgrzymka
- Krzysztof Loska, Apichatpong Weerasethakul – o polityce i widmach , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Krzysztof Loska, Architektura i japoński kolonializm – filmowy obraz przestrzeni miejskiej w okupowanym Seulu , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Krzysztof Loska, Z punktu widzenia ludności rdzennej – film jako narzędzie dekolonizacji w Kanadzie , Kwartalnik Filmowy: Nr 116 (2021): Kino i tożsamość społeczna
- Krzysztof Loska, Historie polskich emigrantów w kinie europejskim , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Krzysztof Loska, Życie w cieniu elektrowni atomowej (Fukushima – dziesięć lat później) , Kwartalnik Filmowy: Nr 114 (2021): Zanieczyszczenie, brud, skaza
- Krzysztof Loska, Oscar Micheaux i początki kina afroamerykańskiego , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Krzysztof Loska, Lav Diaz, rewolucja i czas mesjański , Kwartalnik Filmowy: Nr 123 (2023): Tempo i rytm
- Krzysztof Loska, Współczesny horror w przebraniu kina „found footage” , Kwartalnik Filmowy: Nr 104 (2018): Esej, „found footage”, film montażowy