Kwartalnik Filmowy

Pali się, moja panno

Iwona Kurz — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Historia wynalazku kinematograficznego ściśle wiąże się z historią straży pożarnej. Instytucja ta dawała miejsce na pokazy filmowe, ale też była często tematem kina. Zainteresowanie strażą z jednej strony wynikało z jej roli w społeczeństwie nowoczesnym, z drugiej wiązało się z uniwersalnym ludzkim mitem o podboju żywiołów. Punktem wyjścia do namysłu nad wyobraźnią ogniskującą się wokół pożaru jako filmowego tematu jest film Kinema (1999) Stanisława Różewicza, będący nostalgiczną wycieczką do Radomska, miasta dzieciństwa i młodości reżysera, i do ówczesnych doświadczeń kinowych. (Materiał nierecenzowany).

Table des matières

Teresa Rutkowska — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Spis treści w języku francuskim.

Patrzeć i nasłuchiwać

Teresa Rutkowska — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Wspomnienie o Profesorze Marcinie Giżyckim (1951-2022). (Materiał nierecenzowany).

Always Look on the Bright Side of Life

Adriana Prodeus — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Wspomnienie o Profesorze Marcinie Giżyckim (1951-2022). (Materiał nierecenzowany).

Chałat czy frak? Spór wokół produkcji filmu jidysz w przedwojennej Polsce

Paweł Sitkiewicz — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Produkcja filmów jidyszowych w Polsce lat 30. budziła skrajne reakcje wśród twórców, polityków, publicystów oraz widzów. Reakcje te odcisnęły ślad w przedwojennej publicystyce, we wspomnieniach, wywiadach i tekstach programowych. Na podstawie źródeł w języku polskim, jidysz i angielskim (wiele z nich nie było dotychczas przywoływanych w literaturze przedmiotu) autor zrekonstruował nieformalną dyskusję na temat funkcji, tożsamości i stylu kina żydowskiego w przedwojennej Polsce. Spory koncentrowały się wówczas wokół czterech głównych problemów: do kogo adresować film jidysz i jak uzasadnić jego istnienie w epoce naznaczonej antysemityzmem i groźbą wojny? jak definiować artystyczność filmu jidysz i uciec od odium szundu (żydowskiego kiczu)? jak wpisać się w szerszy projekt nowoczesnej kultury jidysz lub kultury żydowskiej?; jaką strategię obrać wobec kinematografii polskiej, w ramach której powstają filmy jidyszowe? W tekście zostają też poruszone kwestie szczegółowe, jak chociażby recepcja kina żydowskiego czy kontrowersje (polityczne, religijne, finansowe) związane z produkcją konkretnych filmów.

Podpatrywanie Bollywood i Kollywood. O odmienności kultur produkcji na przykładzie polskiego oraz indyjskiego przemysłu filmowego

Marcin Adamczak — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

W artykule zostaje postawione pytanie o możliwość istnienia w światowym przemyśle filmowym różnych kultur produkcji. Innymi słowy: czy można w tym względzie wyodrębnić jakąś alternatywną dla tej zachodniej (hollywoodzkiej czy też europejskiej), traktowanej jako uniwersalna. Przykładem tak rozumianej różnorodności dotyczącej procesu produkcji są kinematografie indyjskie (bollywoodzka oraz tamilska). Materiał badawczy stanowiły wywiady z pracownikami polskich ekip produkcyjnych indyjskich filmów. Współpraca ta była okazją do spotkania (lub zderzenia) dwóch kultur produkcji na planie jednego filmu. Na podstawie wywiadów zrekonstruowano osiem kluczowych różnic między europejską i indyjską kulturą produkcji. Umożliwiają one identyfikację modelu alternatywnego, opartego w mniejszym stopniu na procedurach, dokumentacji i planowaniu każdego elementu procesu produkcyjnego, a w większym na spontaniczności i elastyczności w podejściu do niego.

Egzotyczna Europa. Eskapady popularnego kina indyjskiego na Stary Kontynent w XXI w.

Krzysztof Stachowiak, Malwina Balcerak — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Artykuł ma na celu określenie skali wykorzystania europejskich lokalizacji w popularnym kinie indyjskim oraz wyjaśnienie czynników, które wpłynęły na zainteresowanie Europą przez twórców filmowych z Indii. W pierwszej części przeprowadzono analizę liczby produkcji z tego kraju w Europie, ich rozłożenie przestrzenne (według krajów i regionów) oraz jego zmiany w czasie. Badanie to pokazało, że zainteresowanie europejskimi lokalizacjami wzrosło znacząco w pierwszych dekadach XXI w. W kolejnych częściach artykułu autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie, dlaczego kino indyjskie coraz częściej korzysta z zagranicznych lokalizacji i jakie są tego konsekwencje. Przedstawiono tu także przemiany w przemyśle filmowym Indii, które spowodowały powstanie „globalnego Bollywood”.

W niniejszym artykule (w referencyjnym wydaniu papierowym) omyłkowo zamieniono miejscami wykresy nr 1 (s. 51) i nr 2 (s. 52). Wersja PDF do pobrania została poprawiona.

Spojrzenie mniejszości. „Liberator”, kino amerykańskie i afroamerykańska krytyka filmowa lat 60. XX w

Sebastian Smoliński — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Artykuł stanowi rekonstrukcję dyskursu krytyki filmowej w „Liberatorze” – radykalnym czasopiśmie afroamerykańskim wydawanym w latach 1961-1971. Posługując się teorią pola kulturowego Pierre’a Bourdieu, autor sytuuje „Liberatora” w kontekście lat 60., ruchu praw obywatelskich i ruchu Black Arts, a także analizuje rolę tego pisma w kulturze filmowej epoki oraz związki między magazynem a ważnymi czarnymi filmowcami i autorami tekstów o kinie. Omawia przy tym cztery aspekty publicystyki filmowej „Liberatora”: pamięć kulturową o dawnych reprezentacjach, krytykę kina gatunkowego, potrzebę realizmu filmowego oraz możliwość stworzenia odrębnego kina afroamerykańskiego. Autor skupia się także na przedstawieniu kariery krytyka Claytona Rileya, który chciał kontynuować radykalną publicystykę w prasie głównego nurtu („The New York Times”). Spuścizna „Liberatora” została przedstawiona jako kluczowa dla zrozumienia tradycji afroamerykańskiej krytyki filmowej. [artykuł opublikowany w języku angielskim jako: Minority Views: “Liberator”, American Cinema, and the 1960s African American Film Criticism]

Mit nieoglądalnych filmów, czyli Grupa Dziga Wiertow w prasie filmowej PRL

Tomasz Poborca — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Jak dla wielu narodów europejskich rok 1968 stanowi historyczną cezurę, tak i dla Jean-Luca Godarda był czasem przejścia od humorystycznych fabularnych kolaży o lekko politycznym zabarwieniu do kolektywnych eksperymentów motywowanych fascynacją maoizmem. Jego praca pod szyldem Grupy Dziga Wiertow, świadomie skazana na komercyjne niepowodzenie, doczekała się jednak uwagi polskich dziennikarzy. W swoim artykule, opierając się na analizie artykułów prasowych z lat 1960-1989, autor stara się dotrzeć do źródeł oporu publicystów wobec „czerwonej” twórczości reżysera. Zastanawia sie również, dlaczego komunistyczne treści w filmach z Zachodu nie doczekały się przyjaźniejszej recepcji w kraju, w którym wykładnia marksistowska obowiązywała także w czasopiśmiennictwie filmowym.

Kinofilia szerokokątna. Wybrane aspekty „nowej kinofilii” w piśmiennictwie francuskim – diagnozy i definicje

Łucja Demby — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Autorka wskazuje różne sposoby rozumienia pojęcia „nowa kinofilia” w wybranych francuskich tekstach teoretycznych i krytycznych. Perspektywa ta wydaje się szczególnie interesująca, gdyż termin „kinofilia” pojawił się na gruncie francuskim, a nawet paryskim, w latach 50. XX w. (okres polityki autorskiej), w dzisiejszych czasach natomiast jest używany szeroko także poza granicami Francji, bardzo często z dookreśleniem „nowa”. Związane jest to z wyłonieniem się innych form kinofilii i przeciwstawieniem ich „staremu” modelowi, choć owa nowość nie zawsze jest wartościowana dodatnio. Szczególnie wyrazistym przykładem postawy krytycznej był artykuł Louisa Skoreckiego Przeciw nowej kinofilii publikowany już w roku 1978. Autorka zwraca uwagę na związki nowej kinofilii z dyspozytywem i pojawieniem się nowych form uczestnictwa w życiu filmowym. Druga część artykułu dotyczy koncepcji Arnauda Guigue’a, który proponuje zastąpienie problematycznego terminu określeniem „kinofilia szerokokątna”.

„Film a dějiny” (i poprzednicy) – czeski projekt badania filmu historycznego (2005-2021)

Mariusz Guzek — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Film a dějiny (Film i historia) to nie tylko wydawany w Czechach cykl publikacji pokonferencyjnych, ale także świadectwo nowego sposobu radzenia sobie tamtejszego środowiska akademickiego z dylematami historycznofilmowymi. Ukazujące się od 2004 r. monograficzne opracowania z jednej strony wypełniają filmoznawcze białe plamy, poruszając tematy wcześniej w dyskusji nieobecne, a z drugiej proponują dialog zogniskowany wokół kluczowych zagadnień dotyczących kinematografii narodowej. Do tej pory zrealizowane zostały następujące projekty: „Adolf Hitler i inni – filmowe obrazy zła”, „Polityczna kamera – film i stalinizm”, „Normalizacja”, „Pierestrojka”, „Postkomunizm – przemiany w czeskim filmie historycznym po roku 1989” i „Propaganda”.

Rozkosze eksplozji, rozkosze przerwań

Aleksander Kmak — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Artykuł jest recenzją książki Sebastiana Jagielskiego Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w polskim kinie 1968-1982 (2022). Publikacja dotyczy wybranych filmów powstałych między Marcem '68 a wprowadzeniem stanu wojennego, charakteryzujących się formalną i tematyczną nadmiarowością, które autor umieszcza w precyzyjnie oddanym kontekście instytucjonalnym i społeczno-politycznym. Kategorię ekscesu, odczytywaną między innymi w kluczu teorii queer, autor traktuje jako symptom niewykorzystanego potencjału progresywnych ruchów kontrkulturowych zduszonych przez konserwatywną rewolucję początku lat 80. – symptom umożliwiający jednak skonstruowanie mniejszościowej narracji o polskiej kulturze, odmiennej od hegemonicznego modelu pamięci narodowo-katolickiej.

Kłopotliwe spojrzenia – filmowe ukazywanie nienormatywnych ciał

Matylda Szewczyk — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Recenzja książki Adama Cybulskiego „Kłopotliwe” ciała. Strategie przedstawiania fizycznej „anormalności” we współczesnym filmie fikcji (2021). Praca ta to całościowe studium ukazywania niepełnosprawności w kinie, poprzedzone rozdziałami poświęconymi metodologii filmoznawczej oraz dyskusji nad kwestią niepełnosprawności w kulturze. Kolejne partie publikacji koncentrują się na historycznych sposobach przedstawiania wskazanego problemu, od początków kina aż po cezurę, jaką jest dla autora Człowiek słoń (1980) Davida Lyncha. W drugiej części monografii autor klasyfikuje współczesne przykłady filmowe, przypisując je do czterech wyodrębnionych strategii narracyjnych, służących ukazywaniu niepełnosprawności: sentymentalno- -afirmatywnej, voyeurystycznej, panoptykalnej i metatekstualnej. W książce tej, będącej przede wszystkim analizą filmoznawczą, autor stawia pytania o relacje między konstrukcją spojrzenia filmowego a rzeczywistością społeczną, rozważając tym samym kwestie kulturowej roli medium kinowego.

Od redakcji

Karolina Kosińska — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Wprowadzenie do tematyki numeru.

Instytucje filmowe jako instytucje pamięci – przykład Litwy, Łotwy i Estonii

Ilya Tsibets — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Autor opisuje działalność instytucji filmowych krajów bałtyckich (tj. Litwy, Łotwy i Estonii), analizując różnego rodzaju dokumenty normatywne i programy inicjowane przez te placówki. Bazując na rozważaniach Jana Assmanna oraz Astrid Erll o pamięci kulturowej i sposobach jej eksternalizacji, autor wskazuje, że wspierane ze środków publicznych instytucje filmowe spełniają się również jako instytucje pamięci. Przybliżając historię instytucjonalizacji przemysłów filmowych wymienionych państw, uwypukla ich rolę pamięciotwóczą i tożsamościotwórczą. Bezpośredni przykład stanowią tu programy wprowadzane w ramach obchodów stulecia uzyskania (lub odzyskania) niepodległości omawianych krajów. Szczegółowo opisując normatywną stronę tych programów i ich efekty, autor potwierdza pierwotne założenia dotyczące pamięciotwórczego charakteru instytucji filmowych. Scharakteryzowanie wskazanych zjawisk pozwala też uzupełnić lukę w badaniach kina krajów bałtyckich.

Dzieje przyzakładowego kina Chemik i kultury filmowej w Alwerni

Dawid Głownia — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Artykuł jest szkicem historii kina Chemik, działającego w latach 1982-1991 przy Zakładach Chemicznych „Alwernia”, oraz kultury filmowej w Alwerni w okresie funkcjonowania tego kina i czasach go poprzedzających. Historia ta została odtworzona na podstawie archiwalnych numerów miesięcznika zakładowego „Al-Chemik” oraz rozmów z osobami związanymi z tym kinem i pismem lub kulturą filmową w regionie, a także uczestniczącymi w seansach filmowych w Alwerni. W artykule zostały omówione pokazy organizowane w tym mieście (jeszcze przed powstaniem stałego kina przy zakładach) przez kino objazdowe z sąsiednich Regulic. Archiwalne numery czasopism pozwoliły na odtworzenie niemal kompletnego repertuaru kina Chemik, a w efekcie na stwierdzenie, że większość wyświetlanych w nim filmów stanowiły produkcje rozrywkowe, głównie amerykańskie i polskie. W artykule przedstawiono także mechanizmy promocji oferty kina, wskazane przez redakcję „Al-Chemika” problemy w jego funkcjonowaniu oraz wyzwania związane z rozwojem konkurencyjnego rynku wideo.

Status i prestiż zawodu scenarzysty w systemie produkcji audiowizualnej

Sylwia Szostak — Sat, 31 Dec 2022 00:00:00 +0100

Widzowie i badacze rzadko mają dostęp do kulis produkcji medialnych oraz szczegółów ich procesów realizacyjnych. W efekcie historycznie wiedza na temat codziennych realiów pracy przedstawicieli zawodów filmowych jest niewielka. Dopiero zainteresowanie angloamerykańskiej akademii kulturą produkcji z perspektywy tworzących ją praktyków powoli odsłania dotychczas niewidoczne aspekty działania branży audiowizualnej. Autorka, w duchu zainicjowanych przez Johna Thorntona Caldwella studiów nad kulturą produkcji, bada realia pracy scenarzysty przez analizę autorefleksyjnego dyskursu przedstawicieli tego zawodu. Krytyczna analiza wypowiedzi scenarzystów pozwala bowiem na lepsze zrozumienie niuansów produkcji audiowizualnej, jej kontekstu społecznego i statusu tego fachu w polskiej branży audiowizualnej. Synteza wniosków tworzy zaś obraz zawodu scenarzysty jako rzemieślnika filmowego o względnie niskim prestiżu, zależnego od przedstawicieli innych zawodów branży i zmagającego się z instytucjonalnym niezrozumieniem jego kluczowych atrybutów.