Kwartalnik Filmowy

Europejscy showrunnerzy. Wpływ platform streamingowych na zmiany modelu autorstwa telewizyjnego w Hiszpanii i Polsce

Dawid Junke — 2025-07-02

Autor analizuje wpływ globalnych platform streamingowych na model autorstwa seriali telewizyjnych w Hiszpanii i Polsce. W obu krajach obserwuje się dynamiczny wzrost nakładów na produkcję audiowizualną, przekraczający średnią europejską. W Hiszpanii, gdzie Netflix stworzył największy hub produkcyjny w Europie, wdrożenie modelu showrunnerskiego przekształciło lokalne praktyki produkcyjne. W Polsce, mimo wciąż dominującej kinematografii reżyserskiej, rozwój rynku streamingowego zmienił kulturę pracy i organizację produkcji. Autor omawia też trudności z adaptacją modelu showrunnerskiego, w tym marginalizację roli scenarzystów w Polsce oraz ograniczony wpływ hiszpańskich showrunnerów na decyzje budżetowe.

Obraz malarski a obraz filmowy

Krzysztof Teodor Toeplitz — 2025-07-02

Punktem wyjścia autora artykułu jest autorefleksja na temat statusu filmoznawstwa, dotąd skupionego na badaniu kwestii związanych ze scenariuszem oraz zależności pomiędzy filmem a literaturą. Jednym z celów jest zatem przekierowanie zainteresowań na związki między filmem a sztukami plastycznymi. Znaczną część tekstu zajmuje próba teoretycznego zdefiniowania obrazu malarskiego i filmowego, a następnie – ich cech wspólnych i różnic. Dalej autor analizuje procesy związane ze swoistym przekładem obrazu malarskiego na filmowy. Kluczowym pojęciem rozważań okazuje się „malarskość”, rozumiana na dwa sposoby: jako zdolność filmu do „naśladowania” konkretnych obrazów malarskich oraz jako zdolność do tworzenia obrazów uważanych za „malarskie” (ze względu na kompozycję, dobór barw, statyczność). (Materiał nierecenzowany; pierwodruk: „Kwartalnik Filmowy” 1953, nr 10, s. 66-87).

Obraz filmowy i jego „malarskość”. Filmoznawstwo komparatystyczne Krzysztofa Teodora Toeplitza

Rafał Koschany — 2025-07-02

Przedmiotem omówienia jest artykuł Krzysztofa Teodora Toeplitza Obraz malarski a obraz filmowy, opublikowany w „Kwartalniku Filmowym” w roku 1953. To bardzo dojrzała, w pełni naukowa wypowiedź niezwykle młodego autora. W niniejszym komentarzu artykuł ten został umieszczony w kontekście rozwoju polskiego powojennego filmoznawstwa, jako ważna wypowiedź świadoma trudności i celów, przed którymi stoi nowa dyscyplina akademicka. Zasadnicza część omówienia jest skupiona na rekonstrukcji najważniejszych wątków porównania obrazu malarskiego i filmowego, a przede wszystkim problemów związanych z transpozycją jednego w drugi (kluczowym pojęciem okazuje się tu „malarskość”). W kolejnych partiach omówienia została poruszona kwestia statusu propozycji Toeplitza w tradycji komparatystyki filmowej, także w odniesieniu do, z jednej strony, późniejszej twórczości reżyserów zainspirowanych sztukami plastycznymi oraz, z drugiej strony, współczesnych możliwości publikowania wyników badań mieszczących się w komparatystycznym nurcie filmoznawstwa. (Materiał nierecenzowany).

Konstelacja Mulvey

Iwona Kościelecka — 2025-07-02

Artykuł dotyczy wieloletniej dyskusji, która rozgorzała w następstwie opublikowania sławnego tekstu Laury Mulvey o przyjemności wizualnej. Opisywane są liczne wątki tej dyskusji wiążące się z następującymi pytaniami: czy spojrzenie w klasycznym filmie fabularnym rzeczywiście należy do mężczyzny? Czy kobieta również może być the bearer of the look? Czy mężczyzna może być przedmiotem spektaklu erotycznego? Jak się przedstawiają koncepcje Mulvey w stosunku do odbiorców gejowskich i lesbijskich? Jak wpływa na nie kwestia rasy osób patrzących i oglądanych? Czy model identyfikacji przyjęty przez Mulvey jest trafny? Czy rzeczywiście realizacja feministycznych postulatów wymaga zniszczenia przyjemności? Do tych pytań, które wybrzmiały w trakcie debaty, autorka i autor artykułu dodają własne: czy tekst Mulvey słusznie bywa nazywany rewolucyjnym, czy też raczej jest formą zręcznego rebrandingu? Czy rzeczywiście spojrzenie jest formą władzy? Debata ta nie jest w Polsce znana, stąd potrzeba jej opisania.

Od redakcji

Karolina Kosińska — 2025-07-02

Wprowadzenie do tematyki numeru.

Table des matières

Teresa Rutkowska — 2025-07-02

Spis treści w języku francuskim.

Filmy AI: kino z doliny niesamowitości

Agnieszka Kamrowska — 2025-07-02

Dzięki rozwojowi algorytmów sztucznej inteligencji możliwe jest generowanie scenariuszy filmowych, efektów specjalnych oraz innych elementów warstwy wizualnej, a nawet krótkich sekwencji filmowych. Celem artykułu jest przedstawienie, jak w obrębie istniejących gatunków wykorzystuje się narzędzia sztucznej inteligencji. W tekście opisano, w jaki sposób technologia ta wpływa na kształt warstwy fabularnej, wizualnej i montażowej oraz ostateczny odbiór filmu. Jednym z możliwych aspektów odbiorczych jest efekt doliny niesamowitości polegający na tym, że wygenerowana komputerowo obsada, nie dość realistyczna, wywołuje niepokój u widzów. Bazując na obecnych tendencjach, autorka publikacji przewiduje, jakie nowe konwencje mogą się pojawić dzięki zastosowaniu sztucznej inteligencji. Na podstawie analizy możliwości, jakie dają narzędzia AI, zostały przedstawione również pozytywne i negatywne skutki wprowadzenia algorytmów do przemysłu filmowego.

Formuła czasów gamifikacji. Przegląd reguł gry w „battle royale”

Wojciech Sitek — 2025-07-02

Autor analizuje ewolucję formuły battle royale z uwzględnieniem przemian ekonomicznych i kulturowych w ostatnim ćwierćwieczu. Kreśli jej rys historyczny, identyfikuje najważniejsze cechy i bada treści ukryte pod pozorem transparentności narracyjnej. Wzorzec zaproponowany przez Kinjiego Fukasaku (Battle Royale) został w ostatnich latach wchłonięty przez globalny przemysł rozrywkowy i podporządkowany logice gamifikacji życia codziennego. Współczesne filmy (Circle, Eksperyment Belko), seriale (Alice in Borderland, Squid Game) i gry wideo (Fortnite, Apex Legends) nie tylko odzwierciedlają neoliberalne wartości, lecz także je normalizują. Przywołując rozważania Marka Fishera i Shoshany Zuboff, autor wskazuje, że produkcje battle royale pozorują działania krytyczne. W rzeczywistości jednak wzmacniają pozycję kapitalizmu inwigilacyjnego.

Meandry kina (anty)wojennego. Rola polskiego kontekstu krytyczno filmowego w postrzeganiu gatunku. Przypadek „1917”

Mateusz Drewniak — 2025-07-02

Autor artykułu proponuje spojrzenie na gatunek kina wojennego przez pryzmat polskiej recepcji krytycznej filmu 1917 Sama Mendesa (2019). Na przykładzie recepcji tej produkcji, generującej liczne problemy genologiczne, autor dowodzi, jak ważne jest uwzględnienie kontekstu krytycznofilmowego w badaniach nad gatunkiem, zwłaszcza w przypadku gatunku tak niejednoznacznie definiowanego w filmoznawstwie jak film wojenny. Autor postuluje przejście od teorii genologii filmowej Ricka Altmana do rozumienia gatunku proponowanego przez Andrew Tudora, który włącza w swą refleksję kontekst społeczny i kulturowy. W badaniach recepcji autor korzysta z teorii pola Pierre’a Bourdieu, dowartościowującej rolę krytyków w kształtowaniu wiedzy o kulturze, oraz ujęcia Janet Staiger, podkreślającego wpływ uwarunkowań społecznych i narodowych na odbiór kina. Artykuł odpowiada także na pytania o skomplikowany status filmu antywojennego oraz śledzi gatunkowe koncepcje obecne w recepcji krytycznofilmowej 1917.

„Bałkańska rubież” jako konserwatywny remiks czerwonego westernu

Michał Bobrowski — 2025-07-02

Artykuł przedstawia analizę kontekstową rosyjsko-serbskiego filmu Bałkańska rubież (reż. Andriej Wołgin, 2019), którego akcja rozgrywa się w Kosowie w 1999 r. i dotyczy wydarzeń znanych jako „incydent na lotnisku w Prisztinie”. Produkcja Wołgina jest głęboko osadzona w tradycji sowieckich i jugosłowiańskich gatunków kina propagandowego, w tym zwłaszcza tzw. czerwonego westernu. Terminem tym określa się szeroką grupę filmów zrealizowanych w krajach socjalistycznych, które prowadzą intertekstualną grę z najbardziej amerykańskim z gatunków filmowych. Autor analizuje Bałkańską rubież jako przykład współczesnej produkcji propagandowej wykorzystującej sprawdzone konwencje narracyjne oraz chwyty retoryczne i dostosowującej je do potrzeb współczesnej koniunktury ideologicznej.

Od Georges’a Lacombe’a do Alice Diop. Filmowe obrazy francuskich przedmieść i ich funkcje społeczne

Ewa Linek — 2025-07-02

Tematem artykułu jest cinéma de banlieue, zjawisko wyodrębnione w kinie francuskim w latach 90. XX w. Analizując cechy wspólne składających się na nie filmów, autorka stara się rozstrzygnąć, czy reprezentują one odrębny gatunek, czy też można je najwyżej włączyć w obręb jednego nurtu. Zwraca również uwagę na ambiwalentny charakter przekazu, jaki niesie ze sobą twórczość filmowa koncentrująca się na francuskich przedmieściach: z jednej strony naświetla ona bowiem występujące tam problemy, z drugiej jednak powtarzalność schematów fabularnych, typów postaci i zagadnień nierzadko przyczyniają się do utrwalania stereotypów na temat określonych grup społecznych. Artykuł zawiera również krótki opis przykładów dzieł filmowych, których twórcy starają się przedstawić przedmieścia w niestandardowym świetle, odmiennym od wizji zawartej w dyskursach popularnych – także politycznych – i w pełnych uproszczeń reprezentacjach medialnych.

Trwałość teorii autorskiej

Marek Haltof — 2025-07-02

Artykuł jest recenzją książki Elżbiety Ostrowskiej z 2024 r. ReFocus: The Films of Agnieszka Holland. Autor podkreśla pionierski charakter pracy i wyzwania metodologiczne związane z opisaniem bogatego i różnorodnego dorobku reżyserki, która odnosi sukcesy zarówno w europejskim kinie artystycznym, Hollywood, jak i w obrębie dystrybucji na globalnych platformach streamingowych. Ostrowska bada wieloaspektową, kameleonową naturę autorstwa Holland, zwracając szczególną uwagę na kontekst transnarodowego kina kobiecego, biografię artystyczną reżyserki i jej polityczny aktywizm. [Artykuł opublikowany w języku angielskim jako: The Endurance of Authorship Theory].

Cenzura, czyli proces negocjowania znaczeń

Piotr Zwierzchowski — 2025-07-02

Książka Piotra Śmiałowskiego „Proszę to wyciąć”, czyli historia scen wyciętych z polskich filmów w pierwszym ćwierćwieczu PRL (2024) stanowi studium jednocześnie z historii i historiografii kina polskiego. Recenzent zwraca uwagę, że można ją czytać jako znakomicie udokumentowany zapis śledztwa dotyczącego procesu i mechanizmów negocjowania znaczeń, co czyni z niej opowieść o kinie PRL i jego specyficznych cechach. Szczegółowe rekonstrukcje historii poszczególnych filmów, stanowiące wartość samą w sobie, pozwalają wychwycić historyczną zmienność polityki kulturalnej państwa oraz różnorodnych kontekstów decydujących o przyczynach i zakresie ingerencji. Warto także zwrócić uwagę na oryginalną perspektywę metodologiczno-warsztatową autora książki, uzmysławiającą, jak istotną rolę w badaniach nad historią kina mogą pełnić fotosy, które niekiedy stanowią jedyny wizualny ślad usuniętych i zniszczonych fragmentów.

Inhalt

Ewa Fiuk — 2025-07-02

Spis treści w języku niemieckim.