CALL FOR PAPERS

Przyjmujemy gotowe artykuły naukowe – w języku polskim lub angielskim – wpisujące się w tematykę planowanych tomów (jak niżej), ale także teksty niezwiązane z wiodącym tematem numeru, zwłaszcza jeśli dotyczą historii kina polskiego, teorii filmu w ujęciu problemowym bądź poruszają kwestie mało dotychczas przebadane. Czekamy również na recenzje naukowe książek filmoznawczych opublikowanych w Polsce bądź dotyczących polskiego kina i mediów.

Nr 131 (jesień 2025)

EKOLOGIA KINA/MEDIÓW

(artykuły przyjmujemy do 2 czerwca 2025 r.)

Ekologia to dziedzina, w której wykorzystuje się rozpoznania różnych nauk – biologii, geografii, ekonomii, socjologii etc. – w celu zbadania wzajemnych wpływów między środowiskiem ożywionym i nieożywionym lub inaczej: między człowiekiem, przyrodą oraz techniką. Posłużenie się tym terminem w odniesieniu do kina i/lub mediów siłą rzeczy ewokuje koncepcje takie jak „zielone” kino bądź „ekokino”, opierające się przede wszystkim na związkach przemysłu filmowego z ochroną środowiska naturalnego i działaniem na jej rzecz. Również my nie wykluczamy takiej perspektywy. W proponowanym ujęciu chcielibyśmy jednak wykroczyć poza nią i podążyć ku zjawiskom takim jak systemowość czy środowiskowość. Zachęcamy do namysłu zarówno nad systemem tworzonym przez samo kino czy media, jak i nad ich różnorakimi, nie zawsze oczywistymi relacjami z innymi systemami (np. ekosystemami, także tymi zupełnie niezależnymi od człowieka). Chodziłoby nam przy tym nie tyle o przeciwstawienie kultury naturze czy też wyodrębnienie jednej kategorii z drugiej, ile o dostrzeżenie mechanizmów ich funkcjonowania, istniejących między nimi podobieństw, a nawet współzależności – mechanizmów opierających się również na równowadze między różnymi czynnikami i wpływami bądź narażonych na jej brak.

Refleksja dotycząca proponowanego tematu może odbywać się w rozmaitych porządkach: ontologicznym lub epistemologicznym, etycznym lub estetycznym, historycznym lub współczesnym, a także tekstualnym czy też infrastrukturalnym.

Przykładowe obszary tematyczne:

• film jako narzędzie poznania w naukach przyrodniczych
• perspektywa ekokrytyczna w filmo- i medioznawstwie
• transgresyjność związków między człowiekiem, mediami i przyrodą
• estetyka przyrody i jej (możliwe) związki z kinem i mediami: doświadczanie przyrody jako sztuki, ekologiczna estetyka przyrody Gernota Böhmego (estetyczne, zmysłowe doświadczenie przyrody, brak przeciwstawienia przyrodzie kultury i techniki – „rozszerzona ekologia”)
• zamiast reprezentacji – transformacja i kreacja jako paradygmat ekologicznej sztuki audiowizualnej, czyli: jak filmy mogą uczyć nas postrzegania świata w inny sposób?
• teoria i praktyka badań nad „ekokinem”
• globalność i lokalność ekosystemów medialnych
• transmedialne światy jako rodzaje i strategie narracyjne oraz fandom, dyskursy internetowe i inne parateksty jako ekosystem filmowy
• (ro)zbieżność perspektyw „ekoetycznych” w filmowej treści i produkcji (rosnąca świadomość ekologiczna versus brak poszanowania praw pracowniczych; dewastacja przyrody jako element innych problemów społecznych etc.)
• kino zero waste w porządku materialnym (ograniczenie i utylizacja odpadów) i/lub estetycznym (przeciwko estetyce nadmiaru)
• historia i teoria filmu/kina/mediów a wzrost świadomości ekologicznej, czyli co dyskursy teoretyczno- i historycznofilmowe mogą mieć wspólnego z naturą?
• sztuczna inteligencja i jej wpływ na proekologiczny rozwój kina/mediów

Nr 132 (zima 2025)

KINO ŚWIATOWE

(artykuły przyjmujemy do 1 września 2025 r.)

Jednym z wyzwań stojących przed osobami chcącymi zajmować się tzw. kinem światowym jest to, co stanowi jego treść. Syntetyczną czy też spójną refleksję utrudnia tu zarówno różnorodność pojęciowa, jak i wielość perspektyw badawczych. Do World Cinema zalicza się np. filmy realizowane poza Hollywood i stojące w kontrze do estetyki oraz wartości przez ten ośrodek reprezentowanych, utwory arthouse’owe z różnych części świata, Third Cinema oraz produkcje zagraniczne recypowane z perspektywy danego kraju. Bogactwo znaczeniowe może być zaletą, często jednak powoduje chaos, którego okiełznanie stanowi jeden z elementów koncepcji proponowanego tomu. Namysł nad sposobami, a nawet samą zasadnością posługiwania się terminem „kino światowe” jest możliwy w kontekście jednej z najważniejszych publikacji poświęconych tej tematyce – World Cinema: A Critical Introduction (2018), której autorzy proponują trzy poziomy opisu: policentryzm, polimorfizm oraz poliwalencję. Innym ciekawym punktem referencyjnym może być artykuł Przemysława Czaplińskiego Literatura światowa i jej figury (2014), poświęcony krytycznej analizie (także historycznej) tytułowego zjawiska. I nie chodzi tu bynajmniej o konwencjonalne zbliżenie filmu do literatury, lecz o pewien sposób krytycznego namysłu nad tym pierwszym przy użyciu aparatu stosowanego – w interesującym nas paradygmacie – do drugiej.

Zachęcamy także do refleksji nad tym, z jakiej pozycji i dlaczego ustala się to, co za kino światowe uchodzi oraz czy i jak zmiany geopolityczne, ekonomiczne, technologiczne, a także społeczne wpływały bądź wpływają na kształtowanie się jego oblicza.

Przykładowe obszary tematyczne:

• światowość kina widziana z różnych perspektyw geograficznych
• napięcie między światowością a globalnością (np. w kontekście zachowania waloru lokalności wobec amerykanizacji – czy też szerzej: westernizacji – estetyki i produkcji filmowej)
• kino awangardowe jako kino światowe
• historia i historyzm jako matryca kina światowego (zależność elementów fabularnych, narracyjnych oraz inscenizacyjnych od refleksji historycznej w różnych miejscach na świecie)
• wchłanianie elementów kina światowego czy też „światowych” kin narodowych przez Hollywood
• oscarowa kategoria „najlepszy film międzynarodowy” – sens, istota, cel
• jeśli kino światowe, to czy również telewizja światowa?
• obrazoświaty – filmowe uniwersa i multiwersa jako przykład transnarodowego czy transkulturowego wymiaru kina/filmu
• światy obok światów – czy można tłumaczyć daną kulturę za pomocą narzędzi przynależnych dyskursom innej?
• uwikłanie kina w sieć globalnych (sposobów produkcji i dystrybucji) znaczeń, przepływów ekonomicznych i wartości – transnarodowy i transkulturowy aspekt twórczości filmowej

Nr 133 (wiosna 2026)

FILMOZNAWSTWO I MEDIOZNAWSTWO W HUMANISTYCE

(artykuły przyjmujemy do 8 grudnia 2025 r.)

Współczesność można widzieć jako czas osłabienia teorii, zwłaszcza tych z pola humanistyki. W ich miejsce pojawiają się kolejne „zwroty”, często przejściowe i doraźne. Czy jednak zwroty są w stanie zastąpić same teorie, zagwarantować metodologiczne rygory poznania naukowego? A może wystarczy dziś po prostu teoretyzowanie, „mapowanie” pola badawczego zamiast „głębokiego” wglądu ontologicznego i epistemologicznego po to, by nie stracić z oczu trasy wędrówki poznawczej? A jeśli już jakaś nowa teoria (nowe teorie), to czym miałaby ona być i czemu służyć w czasach digitalizacji, tranzytywności kultur mediów, nieustannych przeobrażeń (post)kina?

Pytań teoretycznych jest więcej. Czy znawstwo filmu i mediów traktować jako wspólną dziedzinę, czy odrębne pola? Czy teorię filmu i mediów ujmować w trybie integracyjności oraz komparatystyki, czy też interdyscyplinarności bądź transdyscyplinarności? Czym powinno być znawstwo filmu dziś, kiedy pytanie o to, czym jest film, wcale nie musi świadczyć o ekstrawagancji teoretycznej? Czy macierzystym dlań kontekstem powinien być dziś paradygmat cyfrowości, określony przez dominację algorytmów oraz sztucznej inteligencji? Czy mamy postrzegać kino przez pryzmat teorii krytycznych, czy też lokować je w perspektywach posthumanistycznych (to zresztą nawzajem się nie wyklucza)? Jaką naturę ma dziś dyspozytyw i skąd czerpać inspiracje dla języka dziedziny?

Filmoznawstwo i medioznawstwo są dziś w permanentnym ruchu, napędzane dynamiką przejść od narracji humanistycznych do posthumanistycznych i transhumanistycznych. Czy w takiej sytuacji warto jeszcze rewidować przeszłe, analogowe teorie? I w jaki sposób konceptualizować historie filmu w przestrzeniach inter-, trans- i postmedialnych? Zapraszając czytelników i czytelniczki do udziału w numerze, zachęcamy do dyskusji na temat miejsca filmo- i medioznawstwa we współczesnej humanistyce oraz do podjęcia próby uchwycenia dynamiki ich przemian.

Przykładowe obszary tematyczne:

• dyskursy teoretyczne filmoznawstwa i medioznawstwa w obliczu przemian w humanistyce
• proliferacja zwrotów – potrzeba chwili czy stan teorii po teorii?
• teoretyzowanie vs. mapowanie wobec deficytu teorii
• znawstwo filmu – znawstwo mediów: integracja, inter- czy transdyscyplinarność?
• postkino i postmedia jako obiekty badania oraz narzędzia poznania w naukach humanistycznych
• metajęzyk teorii w czasach jej osłabienia
• film i media ekranowe w paradygmacie cyfrowości
• przemiany dyspozytywu oraz ich aspekt teoretyczny, psychologiczny, formalny, technologiczny
• perspektywy trans- i posthumanistyczne w badaniu filmu i mediów
• teorie krytyczne i krytyka teorii
• historie po nowemu – kolejne wyzwania czy anachroniczny projekt?