CALL FOR PAPERS

Przyjmujemy gotowe artykuły naukowe – w języku polskim lub angielskim – wpisujące się w tematykę planowanych tomów (jak niżej), ale także teksty niezwiązane z wiodącym tematem numeru, zwłaszcza jeśli dotyczą historii kina polskiego, teorii filmu w ujęciu problemowym bądź poruszają kwestie mało dotychczas przebadane. Czekamy również na recenzje naukowe książek filmoznawczych opublikowanych w Polsce bądź dotyczących polskiego kina i mediów.

Nr 125 (wiosna 2024)     

KINO JAKO MASZYNA PAMIĘTANIA

(artykuły przyjmujemy do 11 grudnia 2023 r.)

Kino może służyć (pracy) pamięci, a film – stanowić narzędzie zarówno jej przechowywania, jak i przekształcania czy wytwarzania. W tym sensie kino i film są swego rodzaju maszynami pamiętania o mechanizmach tak samo złożonych jak te, które decydują o tym, co i jak zapisuje się w pamięci jednostki czy zbiorowości. Kino pamięta, ale i niejako jest pamięcią, czy też wielkim archiwum – elementy w nim gromadzone to znaki czasu i historii medium. Sam film natomiast „niesie” pamięć, jedocześnie ją konstruując. Choć wykorzystuje się go po to, by zachowywać, przypominać, odzyskiwać, on sam, niejako automatycznie, działa jako nieustający zapis. Dlatego też stanowi dla studiów nad pamięcią (i post-pamięcią) nieoceniony materiał. Aleida i Jan Assmannowie, Astrid Erll, Dagmar Brunow, Marianne Hirsch, Alison Landsberg, Paul Connerton to tylko część badaczy i badaczek zajmujących się teoriami pamięci i jej relacjami z kulturą, funkcjonowaniem społeczeństw, mediami.

W tomie poświęconym kinu jako maszynie pamiętania chcielibyśmy przyjrzeć się właśnie mechanizmom, które rządzą pracą pamięci – procesom, a nie opisom, działaniu, a nie klasyfikowaniu, pamięci, a nie historii. Interesuje nas także pamiętanie przez kino – wspomnienia o doświadczaniu filmu i kina jako element budowania własnej tożsamości. Zwrot ku archiwom i historii mówionej otwiera tu ogromne pole badań.

Przykładowe obszary tematyczne:

• mechanika przekształcania pamięci w obraz filmowy
• film jako nośnik pamięci oraz ambiwalencja czy pozorna przezroczystość tej funkcji
• kino jako pole pracy pamięci
• kino i film jako perpetuum mobile nostalgii, które jednocześnie się nią żywi i ją wytwarza
• aplikowalność różnorodnych teorii pamięci do badań nad filmem
• forma filmowa jako narzędzie wytwarzania bądź przywoływania konkretnych, rozmaitych struktur pamięci
• różnice między rodzajami filmowymi (fabuła, dokument, esej, eksperyment), które wpływają na sposób i efekt kształtowania pamięci zbiorowej
• rola archiwum, rola kanonu
• to, co przejęte, ukryte – przemocowe wykorzystanie filmu do kształtowania pamięci
• to, co odzyskane, wywrotowe, rewolucyjne – subwersywne wykorzystanie filmu do kształtowania pamięci
• film jako narzędzie zapominania
• ideologiczna funkcja kontrolowania pamięci przez film i kino
• historiografia filmu/kina jako diarystyka – pisanie o kinie jako wytwarzanie pamięci o nim
• wizualne historie kina oraz ich funkcje pamięciotwórcze – Jean Luc-Godard, Martin Scorsese, Mark Cousins etc.
• kino i postpamięć, filmowe powidoki – oderwane od źródła obrazy, które odbijają się echem w innych filmach
• techniczne aspekty utrwalania pamięci w kinie (np. klisza/dysk kamery jako technologiczne metafory pamiętającego umysłu)
• pamięć kina, pamięć o kinie, pamiętanie przez kino – badania nad publicznością, historia społeczna sprzężona z rolą kina i filmu w życiu jednostki bądź wspólnoty

Nr 126 (lato 2024)

FANTASTYKA, FANTASY, FANTAZMAT

(artykuły przyjmujemy do 11 marca 2024 r.)

Greckie słowo phántasma, znaczeniowo obejmujące to, co objawia się w sposób obrazowo-widmowy i wiąże z ikonicznym uobecnieniem czegoś nierealnego, duchowego, można uznać – nie tylko w sensie etymologicznym – za kluczowe w kontekście tematyki projektowanego tomu. Chcielibyśmy, aby właśnie ono zainspirowało do namysłu nad tym, co w filmie i innych mediach audiowizualnych fantasmagoryczne, fantazmatyczne, fantastyczne.

Interesowałyby nas zatem artykuły, w których poszukuje się odpowiedzi na pytanie, jak w paradygmacie fantastycznym pewne kategorie – estetyczne, tematyczne, produkcyjne, kulturowe – rodzą się lub zamierają, umacniają bądź słabną, dominują czy też zostają podporządkowane innym. Proponujemy więc refleksję raczej dialektyczną niż diachroniczną nad dynamiką tworzenia, recepcji i wpływu fantastyki dziś. Takie spektrum tematyczne – traktowane możliwie inkluzywnie, choć z naciskiem na świeże ujęcia – obejmowałoby zagadnienia dotyczące nowych trendów we wszystkim, co filmowo fantastyczne, a nawet fantazyjne (wyobraźniowe), ale także pozwalało na odkrywcze i przewrotne spojrzenia filmoznawcze na fantastykę filmową.

Oczekiwalibyśmy artykułów poświęconych nie wyłącznie fantastyce naukowej (zwłaszcza odchodzących od analizowanej już wielokrotnie kwestii jej wymiaru społeczno-ideologicznego), ale także gatunkom, nurtom czy konwencjom, w których na rozmaite sposoby ucieleśnia się to, co fantazmatyczno-fantastyczne. W takiej optyce można bowiem nie tylko śledzić inspiracje literackie i te płynące ze sztuk pięknych, ale również łączyć elementy mityczno-folklorystyczne przynależne różnym kręgom kulturowym i narodowym z tym, co wyobrażone i nierealne. Intrygujące wydaje nam się pytanie, czy refleksja i twórczość uprawiana w duchu fantastyki służy eksperymentom myślowym, nowym pomysłom i alternatywnym porządkom, czy też zaledwie odzwierciedla lub rozwija istniejące już idee, zjawiska i wartości, projektując je w przyszłość, na inne światy.

Przykładowe obszary tematyczne:

• strategie estetyczne wiążące się z kreowaniem uniwersów i obrazo-światów fantastycznych
• elementy folkloru, legend, podań, mitów sprzężone z fantastyką naukową, fantasy i horrorem
• fantastyka jako gatunek afektywny
• motywy fantastyczne i fantazmatyczność a tradycja romantyzmu, średniowiecza, antyku etc.
• fantasy i fantastyka wobec estetyk ekspresjonizmu, surrealizmu, realizmu magicznego
• jak film odpowiada na nowe nurty fantastyki w literaturze (np. New Weird, solarpunk, afrofuturyzm, slipstream, fantastyka klimatyczna) oraz w jakiej relacji pozostaje z konwencjami tradycyjnymi, choćby powieścią gotycką
• splot filmów i gier wideo przynależących do nurtu fantastycznego z elementami mitologicznymi i baśniowością
• znaczniki duchowości, ideowości i materialności/biologiczności w fantastyce filmowej
• fantastyka a subkulturowość – fandom i dyskursy fanowskie jako płaszczyzny oporu i buntu (np. nerd i geek jako podmioty działania)
• regionalne i narodowe trendy oraz nurty w fantastyce, a także jej lokalne formy i (pod)gatunki (np. isekai, mecha i magical girl w przypadku anime)