CALL FOR PAPERS

Przyjmujemy gotowe artykuły naukowe – w języku polskim lub angielskim – wpisujące się w tematykę planowanych tomów (jak niżej), ale także teksty niezwiązane z wiodącym tematem numeru, zwłaszcza jeśli dotyczą historii kina polskiego, teorii filmu w ujęciu problemowym bądź poruszają kwestie mało dotychczas przebadane. Czekamy również na recenzje naukowe książek filmoznawczych opublikowanych w Polsce bądź dotyczących polskiego kina i mediów.

Nr 114 (lato 2021)

ZANIECZYSZCZENIE, BRUD, SKAZA

(artykuły przyjmujemy do 4 kwietnia 2021 r.)

Jeśli przyjąć, że rzeczywistość – lub to, co zwykło się za nią uznawać – opiera się na pewnym ładzie, to ma on swoje lustrzane odbicie w postaci nieładu, równie wyraźne choć – jak to odbicie – ukierunkowane przeciwnie. Ów nieład, mogący być tyleż wynikiem umyślnego działania, co funkcją czasu, przyjmuje różne formy i różnie bywa nazywany, np. zanieczyszczeniem, brudem lub skazą. Warto zauważyć, że zarówno ład, jak i nieład nie są zjawiskami jednoznacznymi – ani aksjomatycznie, ani aksjologicznie. Przecież za coś burzącego określony porządek, łamiącego zasadę generalną mogą zostać uznane tak heterogeniczne zjawiska, jak zanieczyszczenie środowiska naturalnego oraz „zanieczyszczenie” przyjętego systemu wartości czy dominującej narracji. W tym tomie chcielibyśmy zastanowić się nad możliwymi powodami, znaczeniem i celem wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, pojmowanych zarówno wprost jako czynnik fizyczny, jak też przenośnie jako metafizyczny element zaburzający. Interesują nas ponadto różnorakie rytuały oczyszczenia, wymyślane i wprowadzane po to, by zachować utrwalony porządek, zmyć brud, usunąć skazę.

Z jakimi zanieczyszczeniami musi radzić sobie dziś człowiek (oraz inne organizmy) w życiu biologicznym i społecznym? Kiedy i jakiego rodzaju brud może być zjawiskiem pozytywnym? W jaki sposób radzić sobie ze skazą? I czy w ogóle należy sobie z nią radzić? A w końcu – jak na te wszystkie problemy reagują twórcy filmowi? Czy film może/powinien stać się głosem w dyskusji nad tak pojętą kondycją (nie tylko współczesnego) świata? Częściowo kwestie te podejmował choćby Thomas Elsaesser w pochodzącej z 2019 r. analizie stanu współczesnej kinematografii europejskiej. Filmoznawca, odwołując się do teorii abiektu Julii Kristevej, opisywał sposoby istnienia i obrazowania podmiotu w kinie, wskazując w istocie współczesne problemy i sposoby radzenia sobie z nimi, będące udziałem Europejczyków. Refleksji, do której Państwa zachęcamy, nie chcielibyśmy jednak oczywiście ograniczać do Europy.

Przykładowe obszary tematyczne:

• zanieczyszczenie, brud, skaza jako motywy fabularne
• zanieczyszczenie dominujących narracji
• twórczość reżyserów filmowych i artystów audiowizualnych działających poza głównym nurtem
• kino niszowe jako forma buntu (artystycznego, społecznego, politycznego)
• ład versus nieład (narracyjny, ikoniczny, moralno-etyczny itp.)
• nieład, wywrotowość jako metody twórcze
• rzeczywiste i filmowe rytuały oczyszczenia
• materialność i niematerialność zanieczyszczenia, brudu, skazy
• film jako brudnopis
• (nie)intencjonalność skazy technicznej jako środka estetycznego (w odniesieniu do obrazu i dźwięku)

Nr 115 (jesień 2021)

FILM FORMY, FILM TREŚCI

(artykuły przyjmujemy do 6 czerwca 2021 r.)

Podział na treść i formę w sztuce filmowej wydaje się oczywisty, choćby ze względu na determinujący ją nośnik i sposób prezentacji. Jednak forma to również narracja, kompozycja obrazu w ramie kadru, estetyzacja przestrzeni przedstawionej, która często wydaje się jedynie wehikułem dla treści, czyli opowieści zawartej w fabule. Gdyby jednak współzależność tych elementów pozostawała niezmienna, nie moglibyśmy chyba traktować, oglądać i badać filmu jako dzieła sztuki. Różne będą zatem postawy i strategie, tak po stronie twórców, jak i odbiorców, wobec tego (pozornego) konfliktu; są przecież tacy twórcy i odbiorcy, dla których uwypuklenie formy zabija treść, zaś dla innych wyszukana forma tę treść uwzniośla, jeszcze inni łączą te dwa pojęcia w nierozerwalną całość, sądząc – za Marshallem McLuhanem – że nie sposób ich oddzielić, że samo medium (w tym wypadku film) jest przekazem niezależnie od „zawartości scenariusza”. Czy jednak w dalszym ciągu forma (czyli „jak”) determinuje treść (czyli „co”)? Przecież forma może też sama w sobie stanowić treść, mówić wszystko, co w filmie rzeczywiście jest do powiedzenia – dzieje się tak nie tylko w przypadku filmów awangardowych czy manifestacyjnie formalistycznych, ale również w kinie głównego nurtu.

Dziś obserwujemy – właśnie w filmie mainstreamowym – wyraźny zwrot ku kinu atrakcji. Oczywiście ono zawsze miało się dobrze (rozwój efektownego kina gatunków, franczyzy superbohaterskie), ale współcześnie mamy chyba do czynienia z mocniejszym, wyraźniejszym wskazaniem na nieprzezroczystość formy. W przypadku Matriksa czy Pulp Fiction (a nawet Psychozy i innych filmów Alfreda Hitchcocka) widz wiedział, że twórca prowadzi z nim grę narracyjną, ale już w Incepcji ta gra jest samą treścią, co oczywiście nie odejmuje jej znaczenia. Z kolei inne nurty wskazują na poszukiwanie przez twórców nowych formuł realizmu, pozwalających „skrócić drogę” od samej rzeczywistości do jej obrazu. Czy można tu mówić o rezygnacji z formy? I czy ten programowy antyformalizm nie staje się nowym formalizmem?

Przykładowe obszary tematyczne:

• obraz i dźwięk jako podstawowe nośniki znaczenia w filmie
• forma jako treść filmu
• film i czysta forma
• formalizm i neoformalizm jako manifesty filmowe
• pozorność przezroczystości formalnej kina – konwencje realistyczne, hollywoodzki styl klasyczny
• gatunkowość – kwestia formy czy treści?
• (nie)trwałość konwencji gatunkowych jako czynników determinujących stronę formalną filmu
• korelacja między określonymi rozwiązaniami operatorskimi a komunikowaniem treści
• kino zaangażowane – filmy formy czy treści?
• zasadność rozróżnienia na powierzchnię filmu (obraz) i jego głębię (fabuła)
• kino dokumentalne – forma jako odzwierciedlenie rzeczywistości czy jej zapośredniczenie?
• zwrot ku kinu atrakcji

Nr 116 (zima 2021)

KINO I TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA

(artykuły przyjmujemy do 12 września 2021 r.)

Film, niezależnie od tematyki, rodzaju i gatunku, zawsze opowiada o społeczeństwie – jego strukturze, uwarunkowaniach, gustach, oczekiwaniach, bolączkach, tabu. Czasem robi to intencjonalnie i otwarcie, w formule kina społecznego wykorzystującego konwencje realistyczne. Częściej te diagnozy są ukryte w kodach, za pomocą których twórcy kształtują swoje filmy, nawet jeśli tematycznie bywają one odległe od problematyki społecznej. Każdy melodramat, musical, horror mówią coś o strukturze, w której powstały i w której muszą funkcjonować, odsłaniają pewne prawdy o tym, jakie są w danym momencie historycznym nastroje społeczeństwa, jakie przekonania w nim dominują, co chciałoby ono usłyszeć i zobaczyć, a co jest tematem zakazanym. Mówią o tożsamości społecznej. Co równie ważne, cała instytucja kina i kultura filmowa, a więc produkcja, dystrybucja czy promocja, także są uwikłane w uwarunkowania o charakterze społecznym. Lawirowanie między kształtowaniem gustów widowni a dopasowaniem się do nich, między potencjałem komercyjnym i artystycznym realizowanego filmu, to subtelna inżynieria.

Dla widza być może najistotniejszy jest bohater filmowy – jakkolwiek byłby zarysowany, zawsze reprezentuje konkretną tożsamość społeczną, właściwe jej wartości, język, gesty, kody kulturowe. Na to nakłada się tożsamość, z którą przychodzi aktor, a także ta, którą całości filmu narzucają filmowcy: reżyserzy, scenarzyści, operatorzy. Oni także wychodzą z jakiegoś środowiska, które ich determinuje. Odszyfrowywanie tych przekazów i zależności to jedno z najciekawszych filmoznawczych wyzwań analitycznych. Liczymy, że tak zarysowaną perspektywę można jeszcze rozszerzyć.

Przykładowe obszary tematyczne:

• kino społeczne i jego formuły
• kino a klasowość
• proweniencja społeczna twórców i widzów – kto, o kim i dla kogo opowiada
• determinizm społeczny w kinie
• film jako próba odzwierciedlenia społeczeństwa czy projektowania go
• kwestie społeczne zapisane w konwencjach i kodach gatunkowych
• konwencje i kody ikonograficzne jako reprezentacje danej grupy/warstwy społecznej
• film a postawy społeczne/aspołeczne
• filmowe obrazowanie subkultur
• tożsamość społeczna a tożsamość narodowa, etniczna, płciowa etc.
• tożsamość społeczna a reżimy totalitarne
• kino realizowane przez mniejszości lub określone grupy jako próba wyrażenia ich tożsamości społecznej
• możliwości filmu/kina jako czynnika zmiany społecznej
• produkcja filmowa jako akt społeczny, ekipa filmowa jako najmniejsza komórka społeczna (znane w historii filmu „trupy” filmowe – Fassbinderowska, Lynchowska, Kondratiukowska etc.)
• społeczności filmowe (zjawisko fandomu etc., także w ujęciu historycznym)