Podwojone ciała i trauma. Figura sobowtóra w gatunku fantastyki naukowej
Natasza Korczarowska
natasza.korczarowska@uni.lodz.plUniwersytet Łódzki (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-3130-128X
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest refleksja nad funkcją figury sobowtóra w kontekście traumy w gatunku fantastyki naukowej na przykładzie filmu Solaris (2002) Stevena Soderbergha i serialu Katla (2021) Baltasara Kormákura. Ich twórcy przeciwstawiają się tradycji literackiego gotyku, ugruntowanej przez kanoniczny esej Freuda Niesamowite i przywołanej przez René Girarda w koncepcji „potwornego sobowtóra”. Problematyka egzystencjalna i namysł nad cielesnym aspektem doświadczania inności sytuują omawiane filmy w paradygmacie ekokrytyki. Autorka podkreśla, że – w przeciwieństwie do wielu współczesnych utworów science fiction – nie koncentrują się one na relacji (podwojone) ciało – technologia, lecz (podwojone) ciało – natura. Natura wchodzi tu w bezpośrednią interakcję z człowiekiem, odpowiadając – za pośrednictwem zmaterializowanych ciał sobowtórów – na jego podświadome pragnienia związane z przeżytą traumą. Nieodłącznie w przypadku teorii traumy pojęcia z obszaru psychoanalizy freudowskiej pozwalają wydobyć konstruktywny aspekt konfrontacji z podwojonym ucieleśnionym Innym.
Słowa kluczowe:
trauma, sobowtór, Zygmunt Freud, ekokrytyka, Steven Soderbergh, Baltasar KormákurBibliografia
Abram, C. (2019). Evergreen Ash: Ecology and Catastrophe in Old Norse Myth and Literature. Charlottesville: University of Virginia Press.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvbcd06q
Google Scholar
Allen, V., Paul, T. (1986). Science Fiction: Ways of Theorizing about Women. W: D. Palumbo (red.), Erotic Universe: Sexuality and Fantastic Literature (ss. 165-183). Westport: Greenwood Press.
Google Scholar
Baudrillard, J. (2005). Symulakry i symulacja (tłum. S. Królak). Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
Google Scholar
Bauman, Z. (2000). Ponowoczesność jako źródło cierpień. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Google Scholar
Dorfman, E. (2020). Double Trouble: The Doppelgänger from Romanticism to Postmodernism. New York: Routledge.
DOI: https://doi.org/10.4324/9781003007920
Google Scholar
Dybel, P. (1996). Samouwiedzenie w lustrze. Program antropologii psychoanalitycznej we wczesnych pismach Jaques’a Lacana. Przegląd Filozoficzny, (4), ss. 7-18.
Google Scholar
Freud, Z. (2007). Żałoba i melancholia (tłum. R. Reszke). W: Z. Freud, Psychologia nieświadomości (ss. 147-159). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Geier, M. (1989). Fantastyczny ocean Stanisława Lema (Przyczynek do semantycznej interpretacji powieści science fiction „Solaris”) (tłum. R. Wojnakowski). W: J. Jarzębski (red.), Lem w oczach krytyki światowej (ss. 142-217). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Girard, R. (1989). „Potworny sobowtór”, opętanie i maska (tłum. R. Forycki). W: M. Janion (red.), Maski (t. 2, ss. 31-41). Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Google Scholar
Heldreth, L. (1986). Close Encounters of the Carnal Kind: Sex with Aliens in Science Fiction. W: D. Palumbo (red.), Erotic Universe: Sexuality and Fantastic Literature (ss. 131-144). Westport: Greenwood Press.
Google Scholar
Jameson, F. (2011). Archeologie przyszłości. Pragnienie zwane utopią i inne fantazje naukowe, (tłum. M. Płaza i in.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Jarzębski, J. (2002). Emocje i opowieści. W: S. Lem, Solaris (ss. 229-235). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Kierkegaard, S. (2000). Powtórzenie. Przedmowy (tłum. B. Świderski). Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Google Scholar
Klein, C., Hirachan, S. (2014). The Mask of Identities: Who’s Who? Delusional Misidentification Syndromes. The Journal of the American Academy of Psychiatry and Law, (42), ss. 369-378.
Google Scholar
Konefał, S. (2016). Kino Islandii. Gdańsk: Wydawnictwo w Podwórku.
Google Scholar
Kucharczyk, Ł. (2021). Granice ciała. Somapoetyka w twórczości Stanisława Lema. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Google Scholar
Lem, S. (2002). Solaris. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Luckhurst, R. (2008). The Trauma Question. New York: Routledge.
Google Scholar
Luckhurst, R. (2014). Future Shock: Science Fiction and the Trauma Paradigm. W: G. Buelens, S. Durrant, R. Eaglestone (red.), The Future of Trauma Theory: Contemporary Literary and Cultural Criticism (ss. 157-167). Oxon: Routledge.
Google Scholar
McFarland, D. (2011). The Philosophy of Space and Memory in „Solaris”. W: R. Barton Palmer, S. Sanders (red.), The Philosophy of Steven Soderbergh (ss. 267-279). Lexington: The University Press of Kentucky.
Google Scholar
Murphy, P. (2009). Environmentalism. W: M. Bould, A. M. Butler, S. Vint (red.), The Routledge Companion to Science Fiction (ss. 373-381). New York: Routledge.
Google Scholar
Nordvig, M. (2021). Volcanoes in Old Norde Mythology: Myth and Environment in Early Iceland. Leeds: ARC Humanities Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781641892933
Google Scholar
Rottensteiner, F. (1989). Mędrzec dialektyczny z Krakowa (tłum. Z. Wawrzyniak). W: Lem w oczach krytyki światowej (ss. 11-23). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Sontag, S. (1974). Wyobraźnia pornograficzna. Teksty: Teoria Literatury, Krytyka, Interpretacja, (2), ss. 36-58.
Google Scholar
Vardoulakis, D. (2010). The Doppelgänger: Literature’s Philosophy. New York: Fordham University Press.
DOI: https://doi.org/10.5422/fso/9780823232987.001.0001
Google Scholar
Žižek, S. (2007). Lacrimae rerum. Kieślowski, Hitchcock, Tarkowski, Lynch (tłum. J. Kutyła i in.). Kraków: Korporacja Ha!art.
Google Scholar
Autorzy
Natasza Korczarowskanatasza.korczarowska@uni.lodz.pl
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0003-3130-128X
Doktor habilitowana, profesor w Katedrze Filmu i Mediów Audiowizualnych Instytutu Kultury Współczesnej Uniwersytetu Łódzkiego. Specjalizuje się w historii filmu polskiego, europejskim kinie współczesnym i problematyce historiofotii. Opublikowała książki: Ojczyzny prywatne (2007) oraz Inne spojrzenie (2013, poświęcona wyobrażeniom historii w polskim filmie fabularnym po 1965 r.). Od 2008 r. współpracuje z Polskim Instytutem Sztuki Filmowej oraz Filmoteką Narodową – Instytutem Audiowizualnym przy projekcie edukacyjnym Akademia Polskiego Filmu.
Statystyki
Abstract views: 329PDF downloads: 207
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Natasza Korczarowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Natasza Korczarowska, Abiekt i trauma historyczna w „Wichrowych Wzgórzach” Andrei Arnold , Kwartalnik Filmowy: Nr 114 (2021): Zanieczyszczenie, brud, skaza
- Natasza Korczarowska, „Heritage is Dead! Long Live Heritage!” Kino brytyjskie w obliczu kryzysu politycznego , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Natasza Korczarowska, „Kidults”, skonsumowana nostalgia i amerykańskie filmy dla młodzieży z lat 80. (oraz ich współczesne symulakra) , Kwartalnik Filmowy: Nr 121 (2023): Kino i młoda widownia
- Natasza Korczarowska, Amerykańskie seriale „true crime” o seryjnych mordercach w streamingu , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Natasza Korczarowska, Muzeum w żałobie. Architektoniczne elegie Aleksandra Sokurowa , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Natasza Korczarowska, Funkcje „znaczącego ujęcia” w popularnym wariancie „puzzle films” , Kwartalnik Filmowy: Nr 118 (2022): Jedno ujęcie
- Natasza Korczarowska, Broniąc Kolskiego , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Natasza Korczarowska, Heroiczni mężczyźni i nieobecne kobiety , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Natasza Korczarowska, Pamięć w kinie/pamięć po kinie , Kwartalnik Filmowy: Nr 125 (2024): Kino jako maszyna pamiętania
- Natasza Korczarowska, „Further from Poland, Closer to…?” (Polska) historia jako „work-in-progress” , Kwartalnik Filmowy: Nr 104 (2018): Esej, „found footage”, film montażowy
