„Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi
Marcin Maron
marmar-72@o2.plUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575
Abstrakt
Autor analizuje film Andrzeja Żuławskiego Opętanie (Possession, 1981) w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi Carla Gustawa Junga oraz jego uczniów, Ericha Neumanna i Jamesa Hillmana, a także powiązań z gnozą. W pierwszej części artykułu została przedstawiona filozoficzna i psychoanalityczna genealogia pojęć fantazmatu i fantazji. Druga część wyjaśnia filmowe odniesienia do naczelnych koncepcji Junga. W trzeciej części autor wskazuje na ambiwalentny charakter obrazów Opętania odsyłających do psychologii archetypowej Hillmana. Inspiracje tymi koncepcjami ujawniają się w filmie Żuławskiego w powiązaniu problemu nieświadomości indywidualnej i zbiorowej, w wizerunku zła jako siły realnej, w „numinalnym”, czyli swoiście religijnym charakterze doświadczeń bohaterów, w tendencji do ujmowania tych problemów w sposób obrazowy, a także – ogólniej – w kreowaniu przez reżysera fikcji wyobrażeniowej, fantastycznej narracji traktowanej jako gra, spektakl, „lustra” indywidualnych i zbiorowych przeżyć psychicznych mających grunt archetypowy.
Słowa kluczowe:
Andrzej Żuławski, Carl Gustav Jung, James Hillman, psychologia głębi, archetypy, animaBibliografia
Arendt, H. (2006). Odpowiedzialność i władza sądzenia (tłum. W. Madej, M. Godyń, posłowie P. Nowak). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar
Beguin, A. (2011). Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej (tłum. T. Stróżyński). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Bonitzer, P., Toubiana, S. (1991). Oko w piasku. Rozmowa z Andrzejem Żuławskim (tłum. J. Słodowski). Film na świecie, (383), ss. 20-26.
Google Scholar
Eagleton, T. (2012). Zło (tłum. B. Baran). Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Freud, Z. (1974). Pisarz a fantazjowanie (tłum. M. Leśniewska). W: S. Skwarczyńska (red.), Teoria badań literackich za granicą (t. 2, cz. I, ss. 508-517). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Freud, Z. (1984). Wstęp do psychoanalizy (tłum. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Freud, Z. (2014). Histeria i lęk (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Hillman, J. (2007). Senex i puer: aspekt teraźniejszości historycznej i psychologicznej (tłum. A. Szyjkowska, G. Czemiel). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (3), ss. 37-75. (Publikacja oryginału: 1967).
Google Scholar
Hillman, J. (2007). Szczyty i doliny. Dystynkcja dusza/duch jako podstawa rozróżnienia między psychoterapią a duchowością (tłum. K. Bartkowiak). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (3), ss. 20-36.
Google Scholar
Hillman, J. (2016). Re-wizja psychologii (tłum. J. Korpanty). Warszawa: Laurum.
Google Scholar
Hillman, J. (2016). Uzdrawiające fikcje. Poetyka psychoterapii. Freud, Jung, Adler (tłum. J. Korpanty). Warszawa: Laurum.
Google Scholar
Hutin, S. (1987). Gnostycy (tłum. K. Demianiuk). Literatura na Świecie, (12), ss. 12-48.
Google Scholar
Jagielski, S. (2021). Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Jamblich (2021). O misteriach egipskich (tłum. A. Ładziński, J. Wolak). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (2), ss. 16-49.
Google Scholar
Jung, C. G. (1982). Freud a Jung (tłum. J. Prokopiuk). W: Z. Rosińska, Jung (ss. 209-218). Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Jung, C. G. (1982). Psychologia i literatura (tłum. J. Prokopiuk). W: Z. Rosińska. Jung (ss. 183-208). Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar
Jung, C. G. (1992). O naturze kobiety (wybór i tłum. M. Starski). Poznań: Brama.
Google Scholar
Jung, C. G. (2009). Psychologia a religia Zachodu i Wschodu (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Jung, C. G. (2011). Dynamika nieświadomości (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Jung, C. G. (2016). Aion. Przyczynki do symboliki Jaźni (tłum. R. Reszke, oprac. L. Kolankiewicz). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Lacarrière, J. (1987). Cień i światło (tłum. M. Kowalska). Literatura na Świecie, (12), ss. 66.
Google Scholar
Laplanche, J., Pontalis, J.-B. (1996). Słownik psychoanalizy (tłum. E. Modzelewska, E. Wojciechowska). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Google Scholar
Marquard, O. (2007). Aesthetica i anaesthetica. Rozważania filozoficzne (tłum. K. Krzemieniowa). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Naitza, S. (red.) (2003). Opętanie. Ekstremalne kino i pisarstwo Andrzeja Żuławskiego (tłum. K. Merta). Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl.
Google Scholar
Neumann, E. (1982). Cele i wartości nowej etyki (tłum. J. Prokopiuk). Literatura na Świecie, (3-4;128-9), ss. 230-251.
Google Scholar
Neumann, E. (2008). Wielka matka. Fenomenologia kobiecości. Kształtowanie nieświadomości (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Platon (1986). Timajos, Kritias (tłum. P. Siwek). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Platon (2021). Sofista, (tłum. W. Witwicki). W: Platon, Teajtet, Sofista, Polityk (ss. 189-315). Kraków: Vis-a-vis etiuda.
Google Scholar
Shaw, G. (2021). Teurgia i świetliste ciało platonika (tłum. J. Wolak). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (2), ss. 99-118.
Google Scholar
Stawiszyński, T. (2007). Dusza i patologizowanie w psychologii archetypowej Jamesa Hillmana. Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (3), ss. 5-17.
Google Scholar
Taubes, J. (2013). Apokalipsa i polityka. Eseje mesjańskie (przekład zbiorowy, wybór P. Nowak). Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
Google Scholar
Taubes, J. (2016). Zachodnia eschatologia (tłum. i wstęp A. Serafin, posłowie P. Nowak). Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
Google Scholar
Tokarczuk, O. (2024). Fikcja jest większa od prawdy. Miesięcznik Znak, (827), s. 50.
Google Scholar
Wunenburger, J.-J. (2011). Filozofia obrazów (tłum. T. Stróżyński). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Żuławski, A. (1994). Juki podróżne. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW.
Google Scholar
Żuławski, A. (2000). Zaułek pokory. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl.
Google Scholar
Autorzy
Marcin Maronmarmar-72@o2.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575
Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, doktor habilitowany, adiunkt na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie wykłada fotografię i historię filmu. Autor książek: Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990 (2019; Nagroda Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk w 2020 r.); Mieczysław Jahoda. Fenomeny światła (z opracowaniem biograficznym A. M. Leśniewskiej-Zagrodzkiej; 2019); Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa (2010), współautor książki Zdjęcia: Jerzy Lipman (red. T. Lubelski, 2005) oraz autor wielu artykułów dotyczących związków filmu, literatury i filozofii. Od 2019 r. członek Rady Programowej Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami.
Statystyki
Abstract views: 423PDF downloads: 256
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marcin Maron
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Maron, Wobec zła. Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Marcin Maron, Rozwój sztuki operatorskiej w latach 60. i w pierwszej połowie lat 70. Europa, USA, Polska , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Marcin Maron, „Diabeł” Andrzeja Żuławskiego: historia, zło i romantyczna gnoza , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
- Marcin Maron, Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Marcin Maron, „Hubal” Bohdana Poręby i „Pasja” Stanisława Różewicza – spór o romantyzm w kinie polskim lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 92 (2015): Kino polskie i polityka