„Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi

Marcin Maron

marmar-72@o2.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575

Abstrakt

Autor analizuje film Andrzeja Żuławskiego Opętanie (Possession, 1981) w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi Carla Gustawa Junga oraz jego uczniów, Ericha Neumanna i Jamesa Hillmana, a także powiązań z gnozą. W pierwszej części artykułu została przedstawiona filozoficzna i psychoanalityczna genealogia pojęć fantazmatu i fantazji. Druga część wyjaśnia filmowe odniesienia do naczelnych koncepcji Junga. W trzeciej części autor wskazuje na ambiwalentny charakter obrazów Opętania odsyłających do psychologii archetypowej Hillmana. Inspiracje tymi koncepcjami ujawniają się w filmie Żuławskiego w powiązaniu problemu nieświadomości indywidualnej i zbiorowej, w wizerunku zła jako siły realnej, w „numinalnym”, czyli swoiście religijnym charakterze doświadczeń bohaterów, w tendencji do ujmowania tych problemów w sposób obrazowy, a także – ogólniej – w kreowaniu przez reżysera fikcji wyobrażeniowej, fantastycznej narracji traktowanej jako gra, spektakl, „lustra” indywidualnych i zbiorowych przeżyć psychicznych mających grunt archetypowy.


Słowa kluczowe:

Andrzej Żuławski, Carl Gustav Jung, James Hillman, psychologia głębi, archetypy, anima

Arendt, H. (2006). Odpowiedzialność i władza sądzenia (tłum. W. Madej, M. Godyń, posłowie P. Nowak). Warszawa: Prószyński i S-ka.
  Google Scholar

Beguin, A. (2011). Dusza romantyczna i marzenie senne. Esej o romantyzmie niemieckim i poezji francuskiej (tłum. T. Stróżyński). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Bonitzer, P., Toubiana, S. (1991). Oko w piasku. Rozmowa z Andrzejem Żuławskim (tłum. J. Słodowski). Film na świecie, (383), ss. 20-26.
  Google Scholar

Eagleton, T. (2012). Zło (tłum. B. Baran). Warszawa: Czytelnik.
  Google Scholar

Freud, Z. (1974). Pisarz a fantazjowanie (tłum. M. Leśniewska). W: S. Skwarczyńska (red.), Teoria badań literackich za granicą (t. 2, cz. I, ss. 508-517). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  Google Scholar

Freud, Z. (1984). Wstęp do psychoanalizy (tłum. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  Google Scholar

Freud, Z. (2014). Histeria i lęk (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  Google Scholar

Hillman, J. (2007). Senex i puer: aspekt teraźniejszości historycznej i psychologicznej (tłum. A. Szyjkowska, G. Czemiel). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (3), ss. 37-75. (Publikacja oryginału: 1967).
  Google Scholar

Hillman, J. (2007). Szczyty i doliny. Dystynkcja dusza/duch jako podstawa rozróżnienia między psychoterapią a duchowością (tłum. K. Bartkowiak). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (3), ss. 20-36.
  Google Scholar

Hillman, J. (2016). Re-wizja psychologii (tłum. J. Korpanty). Warszawa: Laurum.
  Google Scholar

Hillman, J. (2016). Uzdrawiające fikcje. Poetyka psychoterapii. Freud, Jung, Adler (tłum. J. Korpanty). Warszawa: Laurum.
  Google Scholar

Hutin, S. (1987). Gnostycy (tłum. K. Demianiuk). Literatura na Świecie, (12), ss. 12-48.
  Google Scholar

Jagielski, S. (2021). Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982. Kraków: Universitas.
  Google Scholar

Jamblich (2021). O misteriach egipskich (tłum. A. Ładziński, J. Wolak). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (2), ss. 16-49.
  Google Scholar

Jung, C. G. (1982). Freud a Jung (tłum. J. Prokopiuk). W: Z. Rosińska, Jung (ss. 209-218). Warszawa: Wiedza Powszechna.
  Google Scholar

Jung, C. G. (1982). Psychologia i literatura (tłum. J. Prokopiuk). W: Z. Rosińska. Jung (ss. 183-208). Warszawa: Wiedza Powszechna.
  Google Scholar

Jung, C. G. (1992). O naturze kobiety (wybór i tłum. M. Starski). Poznań: Brama.
  Google Scholar

Jung, C. G. (2009). Psychologia a religia Zachodu i Wschodu (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  Google Scholar

Jung, C. G. (2011). Dynamika nieświadomości (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  Google Scholar

Jung, C. G. (2016). Aion. Przyczynki do symboliki Jaźni (tłum. R. Reszke, oprac. L. Kolankiewicz). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  Google Scholar

Lacarrière, J. (1987). Cień i światło (tłum. M. Kowalska). Literatura na Świecie, (12), ss. 66.
  Google Scholar

Laplanche, J., Pontalis, J.-B. (1996). Słownik psychoanalizy (tłum. E. Modzelewska, E. Wojciechowska). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
  Google Scholar

Marquard, O. (2007). Aesthetica i anaesthetica. Rozważania filozoficzne (tłum. K. Krzemieniowa). Warszawa: Oficyna Naukowa.
  Google Scholar

Naitza, S. (red.) (2003). Opętanie. Ekstremalne kino i pisarstwo Andrzeja Żuławskiego (tłum. K. Merta). Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl.
  Google Scholar

Neumann, E. (1982). Cele i wartości nowej etyki (tłum. J. Prokopiuk). Literatura na Świecie, (3-4;128-9), ss. 230-251.
  Google Scholar

Neumann, E. (2008). Wielka matka. Fenomenologia kobiecości. Kształtowanie nieświadomości (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  Google Scholar

Platon (1986). Timajos, Kritias (tłum. P. Siwek). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
  Google Scholar

Platon (2021). Sofista, (tłum. W. Witwicki). W: Platon, Teajtet, Sofista, Polityk (ss. 189-315). Kraków: Vis-a-vis etiuda.
  Google Scholar

Shaw, G. (2021). Teurgia i świetliste ciało platonika (tłum. J. Wolak). Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (2), ss. 99-118.
  Google Scholar

Stawiszyński, T. (2007). Dusza i patologizowanie w psychologii archetypowej Jamesa Hillmana. Kronos. Metafizyka, kultura, religia, (3), ss. 5-17.
  Google Scholar

Taubes, J. (2013). Apokalipsa i polityka. Eseje mesjańskie (przekład zbiorowy, wybór P. Nowak). Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
  Google Scholar

Taubes, J. (2016). Zachodnia eschatologia (tłum. i wstęp A. Serafin, posłowie P. Nowak). Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
  Google Scholar

Tokarczuk, O. (2024). Fikcja jest większa od prawdy. Miesięcznik Znak, (827), s. 50.
  Google Scholar

Wunenburger, J.-J. (2011). Filozofia obrazów (tłum. T. Stróżyński). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Żuławski, A. (1994). Juki podróżne. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW.
  Google Scholar

Żuławski, A. (2000). Zaułek pokory. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-07-02

Cited By / Share

Maron, M. (2024) „„Anima possession”. «Opętanie» Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi ”, Kwartalnik Filmowy, (126), s. 97–122. doi: 10.36744/kf.2598.

Autorzy

Marcin Maron 
marmar-72@o2.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575

Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, doktor habilitowany, adiunkt na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie wykłada fotografię i historię filmu. Autor książek: Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990 (2019; Nagroda Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk w 2020 r.); Mieczysław Jahoda. Fenomeny światła (z opracowaniem biograficznym A. M. Leśniewskiej-Zagrodzkiej; 2019); Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa (2010), współautor książki Zdjęcia: Jerzy Lipman (red. T. Lubelski, 2005) oraz autor wielu artykułów dotyczących związków filmu, literatury i filozofii. Od 2019 r. członek Rady Programowej Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami.



Statystyki

Abstract views: 423
PDF downloads: 256


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Marcin Maron

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.