„Hubal” Bohdana Poręby i „Pasja” Stanisława Różewicza – spór o romantyzm w kinie polskim lat 70.
Abstrakt
Hubal (1973) Bohdana Poręby i Pasja (1977) Stanisława Różewicza to dwa filmy, które w odmienny sposób nawiązują do wolnościowych aspektów polskiej tradycji romantycznej, a ich znaczenia są ściśle związane z kontekstem politycznym lat 70. W obu dziełach pojawia się szereg typowo polskich toposów romantycznych oraz klisz związanych z romantyzmem, takich jak motyw czynu niepodległościowego, motyw ofiary złożonej w sytuacji skazanej na klęskę czy wreszcie kluczowa dla obu filmów figura romantycznego bohatera – niezłomnego buntownika. Istnieje jednak istotna różnica między podejściem obu twórców do tych motywów. Hubal jest bowiem filmem, w którym elementy „legendy romantycznej” zostały wykorzystane jako czynnik perswazyjny mający na celu zawłaszczenie tradycyjnych wyobrażeń historycznych przez oficjalny dyskurs państwowy tworzony przez władze PRL. Natomiast Pasja to dzieło, w którym pojawia się autentyczna refleksja historyczna oraz ważne pytania dotyczące sensu rewolucyjnego i niepodległościowego działania, jak również niebezpieczeństw z nim związanych. Kwestie te zostały postawione przez reżysera w oparciu o filmową opowieść o wydarzeniach tzw. Rewolucji Krakowskiej 1846 r. i losach jej przywódcy Edwarda Dembowskiego. Oba filmy można interpretować w kontekście sytuacji narastającego kryzysu politycznego i napięcia społecznego w Polsce lat 70. Autor artykułu omawia ten kontekst, odnosi się do romantycznej filozofii Edwarda Dembowskiego oraz kreśli recepcję krytyczną filmów Poręby i Różewicza.
Słowa kluczowe:
Bohdan Poręba, Stanisław Różewicz, romantyzm, Edward DembowskiBibliografia
Baczko, Bronisław. Człowiek i światopoglądy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1965.
Google Scholar
Dembowski, Edward. Pisma t. I-V. ed. A. Śladkowska, M. Żmigrodzka. Warszawa: PWN, 1955.
Google Scholar
Eberhardt, Konrad. „Między faktami a fikcją”, „Ekran” 35 (1973).
Google Scholar
Friszke, Andrzej. Polska, Losy państwa i narodu 1939-1989. Warszawa: Iskry, 2003.
Google Scholar
Hendrykowski, Marek. Stanisław Różewicz. Poznań: Ars Nova, 1999.
Google Scholar
Janicka, Bożena. „Emisariusz”, „Film” 13 (1978).
Google Scholar
Janicka, Bożena. „O filmie Pasja rozmawiamy ze Stanisławem Różewiczem”. „Film” 3 (1978).
Google Scholar
Janion, Maria, and Żmigrodzka, Maria. „Dokument i symbol”,.„Kino” 6 (1978).
Google Scholar
Janion, Maria. Płacz generała. Eseje o wojnie. Warszawa: Sic, 1998.
Google Scholar
Janion, Maria. Romantyzm. Studia o ideach i stylu. Warszawa: PIW, 1969.
Google Scholar
Kijowski, Andrzej. Dziennik 1970-1977, wybór i opracowanie K. Kijowska i J. Błoński. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1998.
Google Scholar
Ledóchowski, Aleksander. „Hubal. Żołnierz Rzeczpospolitej”. „Kino” 9 (1973).
Google Scholar
Lubelski,Tadeusz. Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Chorzów: Videograf II, 2009.
Google Scholar
Marszałek, Rafał. „Koniec żywotów świętych?”. „Kino” 10 (1978).
Google Scholar
Masłoń, Krzysztof. „Lunatykowanie Bohdana Poręby”. „Do Rzeczy” 6 (2014).
Google Scholar
Poręba, Bohdan. „Harmonia i egoizm”. „Ekran” 5 (1978).
Google Scholar
Sobolewski, Tadeusz. Golgota Dembowskiego. „Kino” 3 (1978).
Google Scholar
Walicki, Andrzej. Filozofia polskiego romantyzmu, Prace wybrane t. 2. Kraków: Universitas, 2009.
Google Scholar
Walicki, Andrzej. Naród, nacjonalizm, patriotyzm. Prace wybrane t. 1. Kraków: Universitas, 2009.
Google Scholar
Walicki, Andrzej. Spotkania z Miłoszem. London: Aneks, 1985.
Google Scholar
Werner, Andrzej. Polskie arcypolskie. London: Polonia, 1987.
Google Scholar
Zajicek, Edward. Poza ekranem. Polska kinematografia w latach 1896-2005. Warszawa: SFP, 2009.
Google Scholar
Załuski, Zbigniew. „Na spotkanie z rewolucyjnym romantyzmem”. „Film” 32 (1973).
Google Scholar
Autorzy
Marcin Maronkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Polska
Absolwent PWSFTviT w Łodzi, dr nauk humanistycznych. Autor monografii twórczości filmowej Wojciecha Jerzego Hasa Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa (2010), współautor książki Zdjęcia Jerzy Lipman (2005). Adiunkt na Wydziale Artystycznym UMCS w Lublinie, gdzie wykłada fotografię i historię filmu. Członek Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. Interesują go związki filmu, literatury i filozofii. Aktualnie zajmuje się badaniami nad sposobem funkcjonowania idei i wyobrażeń romantycznych w kinie polskim w okresie 1945-1990.
Statystyki
Abstract views: 128PDF downloads: 56
Licencja
Prawa autorskie (c) 2015 Marcin Maron
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Maron, „Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi , Kwartalnik Filmowy: Nr 126 (2024): Fantastyka, fantasy, fantazmat
- Marcin Maron, Rozwój sztuki operatorskiej w latach 60. i w pierwszej połowie lat 70. Europa, USA, Polska , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Marcin Maron, Wobec zła. Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Marcin Maron, „Diabeł” Andrzeja Żuławskiego: historia, zło i romantyczna gnoza , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
- Marcin Maron, Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Marcin Maron, Sytuacja autobiograficzna w „Zwierciadle” Andrieja Tarkowskiego , Kwartalnik Filmowy: Nr 73 (2011): Kino to ja. Autobiografie filmowe
- Marcin Maron, Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju , Kwartalnik Filmowy: Nr 75-76 (2011): Oblicza rzeczywistości
- Marcin Maron, „Romantyczni” Stanisława Różewicza. Między marzeniem a rzeczywistością , Kwartalnik Filmowy: Nr 77-78 (2012): Polskie mity, polskie kompleksy
