Wobec zła. Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70.
Marcin Maron
marmar-72@o2.plUniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575
Abstrakt
W artykule zostały omówione trzy filmy Andrzeja Żuławskiego z lat 70. – Trzecia część nocy (1971), Diabeł (1972) i Na srebrnym globie (1976-1977/1986-1987) – w kontekście inspiracji i podobieństw z gnozą rozumianą jako nurt doświadczenia i myślenia egzystencjalnego (Hans Jonas), religijnego (Kurt Rudolph) i ideologicznego (Eric Voegelin), a także jako „mit artystyczny” (Hans Blumenberg), umożliwiający opowieść o ambiwalencji kondycji ludzkiej. Zasadniczym tematem twórczości filmowej Żuławskiego, podobnie jak wszelkiej gnozy, jest pytanie o przyczyny zła oraz problem wyobcowania człowieka oraz kwestia poznania siebie i świata. Motywy gnostyczne pojawiają się w filmach reżysera w czterech zasadniczych aspektach: jako wizja świata naznaczonego upadkiem i działaniem zła; w doświadczeniach bohaterów, zazwyczaj nadwrażliwych, przeżywających apokaliptyczne iluminacje; w doświadczeniach miłości i erotyki, będących dla bohaterów przyczyną wstrząsu poznawczego; i wreszcie jako koncepcja sztuki jako buntu.
Słowa kluczowe:
Andrzej Żuławski, film polski, gnoza, zło, ApokalipsaBibliografia
Bielik-Robson, A. (2004). Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Blumenberg, H. (2009). Praca nad mitem (tłum. K. Najdek, M. Herer, Z. Zwolński). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Blumenberg, H. (2019). Prawowitość epoki nowożytnej (tłum. T. Zatorski). Warszawa: PWN.
Google Scholar
Camus, A. (1991). Człowiek zbuntowany (tłum. J. Guze). Kraków: Oficyna Literacka Res Publica.
Google Scholar
Jonas, H. (1994). Religia gnozy (tłum. M. Klimowicz). Kraków: Platan.
Google Scholar
Kletowski, P., Marecki, P. (2008). Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Google Scholar
Lazier, B. (2013). Przezwyciężyć gnozę. Hans Jonas, Hans Blumenberg i prawomocność świata natury (tłum. R. Zawisza). Kronos, 2 (25), ss. 142-160.
Google Scholar
Lilla, M. (2009). Bezsilny Bóg. Religia, polityka i nowoczesny Zachód (tłum. J. Mikos). Warszawa: WAB.
Google Scholar
Maron, M. (2019). Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Maszewska-Łupiniak, M. (2011). Skroplenie wojny do czerwonej kropki. Dyskurs autobiograficzny w „Trzeciej części nocy” Andrzeja Żuławskiego. Kwartalnik Filmowy, (73), ss. 163-174.
Google Scholar
Michalski, C. (2019). Hamlet do pióra! (z punktu widzenia Fortynbrasa). W: Szekspir/Wyspiański, Hamlet (reżyseria B. Szydłowski). Kraków: program spektaklu, ss. 15-19.
Google Scholar
Morstin-Popławska, A. (2007). 'Coniunctio oppositorum'. O celu wędrówki w głąb „Trzeciej części nocy”. Kwartalnik Filmowy, (57-58), ss. 73-90.
Google Scholar
Prokopiuk, J. (2019). Gnoza i gnostycyzm. Kraków: Vis-a-vis Etiuda.
Google Scholar
Ravasi, G. (2002). Apokalipsa (tłum. K. Stopa). Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Google Scholar
Rudolph, K. (2011). Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religijnej (tłum. G. Sowiński). Kraków: Nomos.
Google Scholar
Safranski, R. (2013). Zło. Dramat wolności (tłum. I. Kania). Warszawa: Aletheia.
Google Scholar
Strauss, L. (2012). Interpretacja „Księgi Rodzaju”. W: L. Strauss, Jerozolima i Ateny oraz inne eseje z filozofii politycznej (tłum. R. Mordacki). Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Google Scholar
Taubes, J. (2013). Mit dogmatyczny gnozy (tłum. A. Serafin). W: J. Taubes, Apokalipsa i polityka. Eseje mesjańskie. Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
Google Scholar
Taubes, J. (2016). Zachodnia eschatologia (tłum. A. Serafin, posłowie P. Nowak). Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
Google Scholar
Trześniowski, D. (1989). Jerzy Żuławski: modernistyczna lektura „Biblii”. Pamiętnik Literacki, (4), ss. 19-36.
Google Scholar
Trznadel, J. (1989). Polski Hamlet. Kłopoty z działaniem. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
Google Scholar
Voegelin, E. (1992). Nowa nauka polityki (tłum. P. Śpiewak). Warszawa: Aletheia.
Google Scholar
Żuławski A. (1994). Juki podróżne. Warszawa: BGW.
Google Scholar
Żuławski, A. (1994). Moliwda. Warszawa: Ogród Ksiąg.
Google Scholar
Żuławski, A. (2000). Zaułek pokory. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl.
Google Scholar
Żuławski J. (1914). Syntetyczny monizm w teorii poznania (zarys historyczny). W: J. Żuławski, Przed zwierciadłem prawdy. Szkice filozoficzne. Warszawa: Wende i spółka.
Google Scholar
Autorzy
Marcin Maronmarmar-72@o2.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575
Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, doktor habilitowany, adiunkt na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie wykłada fotografię i historię filmu. Autor książek: Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990 (2019; Nagroda Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk w 2020 r.); Mieczysław Jahoda. Fenomeny światła (z opracowaniem biograficznym A. M. Leśniewskiej-Zagrodzkiej; 2019); Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa (2010), współautor książki Zdjęcia: Jerzy Lipman (red. T. Lubelski, 2005) oraz autor wielu artykułów dotyczących związków filmu, literatury i filozofii. Od 2019 r. członek Rady Programowej Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami.
Statystyki
Abstract views: 463PDF downloads: 318
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Marcin Maron
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Maron, Rozwój sztuki operatorskiej w latach 60. i w pierwszej połowie lat 70. Europa, USA, Polska , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Marcin Maron, „Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi , Kwartalnik Filmowy: Nr 126 (2024): Fantastyka, fantasy, fantazmat
- Marcin Maron, „Diabeł” Andrzeja Żuławskiego: historia, zło i romantyczna gnoza , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
- Marcin Maron, Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Marcin Maron, „Hubal” Bohdana Poręby i „Pasja” Stanisława Różewicza – spór o romantyzm w kinie polskim lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 92 (2015): Kino polskie i polityka
