Wobec zła. Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70.

Marcin Maron

marmar-72@o2.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575

Abstrakt

W artykule zostały omówione trzy filmy Andrzeja Żuławskiego z lat 70. – Trzecia część nocy (1971), Diabeł (1972) i Na srebrnym globie (1976-1977/1986-1987) – w kontekście inspiracji i podobieństw z gnozą rozumianą jako nurt doświadczenia i myślenia egzystencjalnego (Hans Jonas), religijnego (Kurt Rudolph) i ideologicznego (Eric Voegelin), a także jako „mit artystyczny” (Hans Blumenberg), umożliwiający opowieść o ambiwalencji kondycji ludzkiej. Zasadniczym tematem twórczości filmowej Żuławskiego, podobnie jak wszelkiej gnozy, jest pytanie o przyczyny zła oraz problem wyobcowania człowieka oraz kwestia poznania siebie i świata. Motywy gnostyczne pojawiają się w filmach reżysera w czterech zasadniczych aspektach: jako wizja świata naznaczonego upadkiem i działaniem zła; w doświadczeniach bohaterów, zazwyczaj nadwrażliwych, przeżywających apokaliptyczne iluminacje; w doświadczeniach miłości i erotyki, będących dla bohaterów przyczyną wstrząsu poznawczego; i wreszcie jako koncepcja sztuki jako buntu.


Słowa kluczowe:

Andrzej Żuławski, film polski, gnoza, zło, Apokalipsa

Bielik-Robson, A. (2004). Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia. Kraków: Universitas.
  Google Scholar

Blumenberg, H. (2009). Praca nad mitem (tłum. K. Najdek, M. Herer, Z. Zwolński). Warszawa: Oficyna Naukowa.
  Google Scholar

Blumenberg, H. (2019). Prawowitość epoki nowożytnej (tłum. T. Zatorski). Warszawa: PWN.
  Google Scholar

Camus, A. (1991). Człowiek zbuntowany (tłum. J. Guze). Kraków: Oficyna Literacka Res Publica.
  Google Scholar

Jonas, H. (1994). Religia gnozy (tłum. M. Klimowicz). Kraków: Platan.
  Google Scholar

Kletowski, P., Marecki, P. (2008). Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
  Google Scholar

Lazier, B. (2013). Przezwyciężyć gnozę. Hans Jonas, Hans Blumenberg i prawomocność świata natury (tłum. R. Zawisza). Kronos, 2 (25), ss. 142-160.
  Google Scholar

Lilla, M. (2009). Bezsilny Bóg. Religia, polityka i nowoczesny Zachód (tłum. J. Mikos). Warszawa: WAB.
  Google Scholar

Maron, M. (2019). Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
  Google Scholar

Maszewska-Łupiniak, M. (2011). Skroplenie wojny do czerwonej kropki. Dyskurs autobiograficzny w „Trzeciej części nocy” Andrzeja Żuławskiego. Kwartalnik Filmowy, (73), ss. 163-174.
  Google Scholar

Michalski, C. (2019). Hamlet do pióra! (z punktu widzenia Fortynbrasa). W: Szekspir/Wyspiański, Hamlet (reżyseria B. Szydłowski). Kraków: program spektaklu, ss. 15-19.
  Google Scholar

Morstin-Popławska, A. (2007). 'Coniunctio oppositorum'. O celu wędrówki w głąb „Trzeciej części nocy”. Kwartalnik Filmowy, (57-58), ss. 73-90.
  Google Scholar

Prokopiuk, J. (2019). Gnoza i gnostycyzm. Kraków: Vis-a-vis Etiuda.
  Google Scholar

Ravasi, G. (2002). Apokalipsa (tłum. K. Stopa). Kielce: Wydawnictwo Jedność.
  Google Scholar

Rudolph, K. (2011). Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religijnej (tłum. G. Sowiński). Kraków: Nomos.
  Google Scholar

Safranski, R. (2013). Zło. Dramat wolności (tłum. I. Kania). Warszawa: Aletheia.
  Google Scholar

Strauss, L. (2012). Interpretacja „Księgi Rodzaju”. W: L. Strauss, Jerozolima i Ateny oraz inne eseje z filozofii politycznej (tłum. R. Mordacki). Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
  Google Scholar

Taubes, J. (2013). Mit dogmatyczny gnozy (tłum. A. Serafin). W: J. Taubes, Apokalipsa i polityka. Eseje mesjańskie. Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
  Google Scholar

Taubes, J. (2016). Zachodnia eschatologia (tłum. A. Serafin, posłowie P. Nowak). Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
  Google Scholar

Trześniowski, D. (1989). Jerzy Żuławski: modernistyczna lektura „Biblii”. Pamiętnik Literacki, (4), ss. 19-36.
  Google Scholar

Trznadel, J. (1989). Polski Hamlet. Kłopoty z działaniem. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
  Google Scholar

Voegelin, E. (1992). Nowa nauka polityki (tłum. P. Śpiewak). Warszawa: Aletheia.
  Google Scholar

Żuławski A. (1994). Juki podróżne. Warszawa: BGW.
  Google Scholar

Żuławski, A. (1994). Moliwda. Warszawa: Ogród Ksiąg.
  Google Scholar

Żuławski, A. (2000). Zaułek pokory. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl.
  Google Scholar

Żuławski J. (1914). Syntetyczny monizm w teorii poznania (zarys historyczny). W: J. Żuławski, Przed zwierciadłem prawdy. Szkice filozoficzne. Warszawa: Wende i spółka.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-05-17

Cited By / Share

Maron, M. (2022) „ Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70”., Kwartalnik Filmowy, (117), s. 50–76. doi: 10.36744/kf.1030.

Autorzy

Marcin Maron 
marmar-72@o2.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Polska
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575

Absolwent Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, doktor habilitowany, adiunkt na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie wykłada fotografię i historię filmu. Autor książek: Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990 (2019; Nagroda Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk w 2020 r.); Mieczysław Jahoda. Fenomeny światła (z opracowaniem biograficznym A. M. Leśniewskiej-Zagrodzkiej; 2019); Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa (2010), współautor książki Zdjęcia: Jerzy Lipman (red. T. Lubelski, 2005) oraz autor wielu artykułów dotyczących związków filmu, literatury i filozofii. Od 2019 r. członek Rady Programowej Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami.



Statystyki

Abstract views: 342
PDF downloads: 270


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Marcin Maron

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.