Facing Evil: The Problem of Gnosis in Andrzej Żuławski’s Polish Films of the 1970s
Marcin Maron
marmar-72@o2.plMaria Curie-Skłodowska University in Lublin (Poland)
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575
Abstract
The article concerns three Polish films directed by Andrzej Żuławski in the 1970s: Trzecia część nocy (The Third Part of Night, 1971), Diabeł (The Devil, 1972) and Na srebrnym globie (On the Silver Globe, 1976-77/1986-87). It discusses them in the context of inspirations and similarities with gnosis, understood as a trend of existential (Hans Jonas), religious (Kurt Rudolph) and ideological (Eric Voegelin) experience and thinking, as well as an “artistic myth” (Hans Blumenberg), making it possible to create a tale about the ambivalences of the human condition. The principal themes of Żuławski’s film works, common to all kinds of gnosis, are the question of the causes of evil and the problem of man’s alienation, as well as the related issues of self-cognition and cognition of the world. Gnostic motifs occur in Żuławski’s films in four basic aspects: as a vision of the world marked by downfall and the workings of evil; in the lives of protagonists, who are usually hyper-sensitive people, experiencing apocalyptical illuminations; in love and eroticism, which cause a cognitive shock in the protagonists, and, finally, on a more general level, in the idea of art as rebellion.
Keywords:
Andrzej Żuławski, Polish film, gnosis, evil, ApocalypseReferences
Bielik-Robson, A. (2004). Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Blumenberg, H. (2009). Praca nad mitem (tłum. K. Najdek, M. Herer, Z. Zwolński). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Blumenberg, H. (2019). Prawowitość epoki nowożytnej (tłum. T. Zatorski). Warszawa: PWN.
Google Scholar
Camus, A. (1991). Człowiek zbuntowany (tłum. J. Guze). Kraków: Oficyna Literacka Res Publica.
Google Scholar
Jonas, H. (1994). Religia gnozy (tłum. M. Klimowicz). Kraków: Platan.
Google Scholar
Kletowski, P., Marecki, P. (2008). Żuławski. Przewodnik Krytyki Politycznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Google Scholar
Lazier, B. (2013). Przezwyciężyć gnozę. Hans Jonas, Hans Blumenberg i prawomocność świata natury (tłum. R. Zawisza). Kronos, 2 (25), ss. 142-160.
Google Scholar
Lilla, M. (2009). Bezsilny Bóg. Religia, polityka i nowoczesny Zachód (tłum. J. Mikos). Warszawa: WAB.
Google Scholar
Maron, M. (2019). Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Maszewska-Łupiniak, M. (2011). Skroplenie wojny do czerwonej kropki. Dyskurs autobiograficzny w „Trzeciej części nocy” Andrzeja Żuławskiego. Kwartalnik Filmowy, (73), ss. 163-174.
Google Scholar
Michalski, C. (2019). Hamlet do pióra! (z punktu widzenia Fortynbrasa). W: Szekspir/Wyspiański, Hamlet (reżyseria B. Szydłowski). Kraków: program spektaklu, ss. 15-19.
Google Scholar
Morstin-Popławska, A. (2007). 'Coniunctio oppositorum'. O celu wędrówki w głąb „Trzeciej części nocy”. Kwartalnik Filmowy, (57-58), ss. 73-90.
Google Scholar
Prokopiuk, J. (2019). Gnoza i gnostycyzm. Kraków: Vis-a-vis Etiuda.
Google Scholar
Ravasi, G. (2002). Apokalipsa (tłum. K. Stopa). Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Google Scholar
Rudolph, K. (2011). Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religijnej (tłum. G. Sowiński). Kraków: Nomos.
Google Scholar
Safranski, R. (2013). Zło. Dramat wolności (tłum. I. Kania). Warszawa: Aletheia.
Google Scholar
Strauss, L. (2012). Interpretacja „Księgi Rodzaju”. W: L. Strauss, Jerozolima i Ateny oraz inne eseje z filozofii politycznej (tłum. R. Mordacki). Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Google Scholar
Taubes, J. (2013). Mit dogmatyczny gnozy (tłum. A. Serafin). W: J. Taubes, Apokalipsa i polityka. Eseje mesjańskie. Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
Google Scholar
Taubes, J. (2016). Zachodnia eschatologia (tłum. A. Serafin, posłowie P. Nowak). Warszawa: Biblioteka Kwartalnika Kronos.
Google Scholar
Trześniowski, D. (1989). Jerzy Żuławski: modernistyczna lektura „Biblii”. Pamiętnik Literacki, (4), ss. 19-36.
Google Scholar
Trznadel, J. (1989). Polski Hamlet. Kłopoty z działaniem. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.
Google Scholar
Voegelin, E. (1992). Nowa nauka polityki (tłum. P. Śpiewak). Warszawa: Aletheia.
Google Scholar
Żuławski A. (1994). Juki podróżne. Warszawa: BGW.
Google Scholar
Żuławski, A. (1994). Moliwda. Warszawa: Ogród Ksiąg.
Google Scholar
Żuławski, A. (2000). Zaułek pokory. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl.
Google Scholar
Żuławski J. (1914). Syntetyczny monizm w teorii poznania (zarys historyczny). W: J. Żuławski, Przed zwierciadłem prawdy. Szkice filozoficzne. Warszawa: Wende i spółka.
Google Scholar
Authors
Marcin Maronmarmar-72@o2.pl
Maria Curie-Skłodowska University in Lublin Poland
https://orcid.org/0000-0003-1753-2575
Graduate of the Leon Schiller National Film School (PWSFTviT) in Łódź; holder of a postdoctoral degree conferred by the Jagiellonian University in Kraków. Assistant Professor at the Faculty of Arts at Maria Curie Skłodowska University in Lublin, where he teaches photography and history of film. Author of the following books: Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990 [Romanticism and Cinema: Romantic Ideas in Films by Polish Directors of 1947-1990] (2019; winner of the Art Sciences Committee of the Polish Academy of Sciences Award in 2020); Mieczysław Jahoda. Fenomeny światła [Mieczysław Jahoda: Phenomena of Light] (2019, with a biographic note by A. M. Leśniewska-Zagrodzka); Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa [Drama of Time and Imagination: Films by Wojciech J. Has] (2010). Co-author of the book Zdjęcia: Jerzy Lipman [Shooting: Jerzy Lipman] (2005, ed. T. Lubelski) and author of many articles concerning the connections between film, literature and philosophy. Lecturer at the Polish Film Academy (Warsaw, Łódź, Kielce). Since 2019, member of the Programme Council of the Polish Society of Film and Media Studies (PTBFM).
Statistics
Abstract views: 368PDF downloads: 289
License
Copyright (c) 2022 Marcin Maron
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
The author grants the publisher a royalty-free non-exclusive licence (CC BY 4.0) to use the article in Kwartalnik Filmowy, retains full copyright, and agrees to identify the work as first having been published in Kwartalnik Filmowy should it be published or used again (download licence agreement). The journal is published under the CC BY 4.0 licence. By submitting an article, the author agrees to make it available under this licence.
In issues from 105-106 (2019) to 119 (2022) all articles were published under the CC BY-NC-ND 4.0 licence. During this period the authors granted a royalty-free non-exclusive licence (CC BY-ND 4.0) to use their article in „Kwartalnik Filmowy”, retained full copyright, and agreed to identify the work as first having been published in our journal should it be published or used again.
Most read articles by the same author(s)
- Marcin Maron, The Development of the Art of Cinematography in the 1960s and in the First Half of the 1970s. Europe, USA, Poland , Kwartalnik Filmowy: No. 105-106 (2019): Cinema and Political Transformation
- Marcin Maron, Head of Medusa, or Realism in Films of the Cinema of Moral Anxiety , Kwartalnik Filmowy: No. Special Issue (2013): Polish Film Scholars on Polish Cinema
- Marcin Maron, “The Devil” by Andrzej Żuławski: History, Evil and the Romantic Gnosis , Kwartalnik Filmowy: No. 96 (2016): Film and Metaphysics
- Marcin Maron, Anima Possession: “Possession” by Andrzej Żuławski in the Context of the Notion of the Phantasm and Depth Psychology , Kwartalnik Filmowy: No. 126 (2024): Fantasy and Phantasm
- Marcin Maron, Bohdan Poręba’s “Hubal” and Stanisław Różewicz’s “Passion” – the Dispute on Romanticism in Polish Cinema of the 1970s , Kwartalnik Filmowy: No. 92 (2015): Polish Cinema and Politics
