„Diabeł” Andrzeja Żuławskiego: historia, zło i romantyczna gnoza
Abstrakt
Autor omawia kontekst historyczny, filozoficzny i polityczny oraz artystyczną formę filmu Andrzeja Żuławskiego pt. Diabeł (1972, prem. 1988). Przywołuje także odniesienia do powieści-eseju historycznego autorstwa Żuławskiego pt. Moliwda (1979, wyd. 1994). Diabeł przypomina wyobrażenia na temat historii i zła metafizycznego znane z twórczości romantyków. Romantyczność Diabła oraz artystycznej metody Żuławskiego przejawia się w dwóch zasadniczych aspektach. Pierwszy z nich dotyczy wizji II rozbioru Rzeczypospolitej (1793). Drugi aspekt polega na sposobie ujęcia problematyki historycznej w formie filmowego fantazmatu. Żuławski posłużył się odniesieniami do gnozy oraz romantyczną poetyką grozy i frenezją. Diabeł stał się wyrazem buntu artystycznego i etycznego. Reżyser chciał swoim filmem stworzyć paralelę do czasów współczesnych. Obraz historii w Diable miał stać się przyczynkiem do refleksji na temat kondycji moralnej Polaków oraz wyrazem protestu w stosunku do wydarzeń polskiego Marca 1968 r. Ekspresyjna forma dzieła oraz kontekst historyczny i polityczny sprawiły, że dystrybucja filmu została wstrzymana przez cenzurę na szesnaście lat, a Żuławskiego zmuszono do wyjazdu z Polski.
Słowa kluczowe:
Andrzej Żuławski, romantyzm, gnozaBibliografia
Bielik-Robson, Agata. Duch powierzchni. Rewizja romantyczna i filozofia. Kraków: Universitas, 2004.
Google Scholar
Eisler, Jerzy. Polskie miesiące, czyli kryzys (y) w PRL. Warszawa: IPN, 2008.
Google Scholar
Friszke, Andrzej. Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL. Warszawa: Biblioteka „Więzi”, 2007.
Google Scholar
Gretkowska, Manuela. Gnostyk, który przeżył. W: Opętanie. Ekstremalne kino Andrzeja Żuławskiego, red. S. Naitza, oprac. pol. K. Merta. Warszawa: Twój Styl, 2004.
Google Scholar
Janion, Maria, Maria Żmigrodzka. Romantyzm i historia. Warszawa: PIW, 1978.
Google Scholar
Janion, Maria. Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie. Warszawa: W. A. B., 2009.
Google Scholar
Janion, Maria. Gorączka romantyczna. Prace wybrane tom 1. Kraków: Universitas, 2000.
Google Scholar
Jonas, Hans. Religia gnozy. Kraków: Wydawnictwo Platan, 1994.
Google Scholar
Kletowski, Piotr, Piotr Marecki. Żuławski. Przewodnik krytyki Politycznej. Warszawa: Krytyka Polityczna, 2008.
Google Scholar
Konopczyński, Władysław. Dzieje Polski nowożytnej t. II. Warszawa: PAX, 1986.
Google Scholar
Konopczyński, Władysław. Rząd a Sejm w dawnej Rzeczypospolitej. W: Władysław Konopczyński. O wartości naszej spuścizny dziejowej. Wybór pism. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej, 2009.
Google Scholar
Kostkiewiczowa, Teresa. Słowo wstępne. W: Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić. Problem zdrady w Polsce przełomu XVIII i XIX wieku, red. A. Grześkowiak-Krwawicz. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 1995.
Google Scholar
Maciejko, Paweł. „Pan Jezus i Pan Jakub Frank (z dygresją na temat Natana z Gazy)”. Kronos 1 (2013).
Google Scholar
Marquard, Odo. Aesthetica i anaesthetica. Rozważania filozoficzne, tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2007.
Google Scholar
Muchembled, Robert: Dzieje diabła od XII do XX wieku, tłum. B. Szwarcman-Czarnota. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2009.
Google Scholar
Ritz, German. Poeta romantyczny i nieromantyczne czasy. Juliusz Słowacki w drodze do Europy – pamiętniki polskie na tropach narodowej tożsamości, rozdz. Romantyczna frenezja jako koncepcja obrazowania, tłum. M. Łukasiewicz. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2011.
Google Scholar
Waśko, Andrzej. Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831-1863. Kraków: Wydawnictwo Arcana, 2001.
Google Scholar
Żbikowski, Piotr. W pierwszych latach narodowej niewoli. Schyłek polskiego Oświecenia i zwiastuny Romantyzmu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007.
Google Scholar
Żuławski, Andrzej. „Diabeł. Scenariusz filmowy”. Kino 2 (1969).
Google Scholar
Żuławski, Andrzej. Juki podróżne. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1994.
Google Scholar
Żuławski, Andrzej. Moliwda. Warszawa, 1994.
Google Scholar
Autorzy
Marcin Maronkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Polska
Absolwent Wydziału Operatorskiego PWSFTviT w Łodzi, doktor nauk humanistycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego; operator i filmoznawca. Autor monografii Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa (2010). Współautor książki poświęconej operatorowi filmowemu Jerzemu Lipmanowi (Zdjęcia - Jerzy Lipman, 2005). Adiunkt na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, gdzie wykłada fotografię i historię filmu. Jeden z wykładowców Akademii Polskiego Filmu. Członek Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami.
Statystyki
Abstract views: 235PDF downloads: 117
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Marcin Maron
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Maron, Wobec zła. Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Marcin Maron, Rozwój sztuki operatorskiej w latach 60. i w pierwszej połowie lat 70. Europa, USA, Polska , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Marcin Maron, „Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi , Kwartalnik Filmowy: Nr 126 (2024): Fantastyka, fantasy, fantazmat
- Marcin Maron, Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Marcin Maron, „Hubal” Bohdana Poręby i „Pasja” Stanisława Różewicza – spór o romantyzm w kinie polskim lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 92 (2015): Kino polskie i polityka
Podobne artykuły
- Marcin Maron, Wobec zła. Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Marcin Maron, „Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi , Kwartalnik Filmowy: Nr 126 (2024): Fantastyka, fantasy, fantazmat
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.
