O filmach, które chciały widzieć inaczej. W kręgu Bauhausu

Andrzej Gwóźdź

gwan1@poczta.onet.pl
Uniwersytet Śląski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942

Abstrakt

Autor podejmuje próbę określenia zjawiska techniki filmowej w „punkcie zero kina” w odniesieniu do filmów powstałych w kręgu „nowego widzenia” Bauhausu na przełomie lat 20. i 30. XX w. (Amateurfilm Dessau Ivany Tomljenović z 1930 r. oraz filmów Lászla Moholya-Nagya, zwłaszcza Architects’ Congress. Film Diary z 1933 r.). Zjawisko to polega na ignorowaniu standardów technicznych medium bądź (i) ich kwestionowaniu do tego stopnia, że mamy do czynienia z manifestacyjnym obnażaniem idei rozwoju jako negatywnego wzorca odniesienia, niekiedy wręcz z jej całkowitym odrzuceniem. Omawiane filmy przeciwstawiają wizualności – jako sposobowi zarządzania autorytetem władzy – prawo do patrzenia (oparte na „kontrwizualności”), co wyraża się zwłaszcza w inscenizowaniu widzenia jako tego, co i jak jest widziane. Chodzi o stan medium, w którym praktyki postrzegania nie zostają zawłaszczone przez konstrukcje wizualne, bo maszyna społeczna nie uzgodniła jeszcze funkcjonowania maszyny fotograficzno-filmowej, w rezultacie powstaje wrażenie inscenizacyjnego i reżyserskiego ubóstwa.


Słowa kluczowe:

kontrwizualność, maszyna filmowa, „nowe widzenie”, fotogram, Bauhaus

[b. a.] (1926, 11 grudnia). Film vom Bauhaus. Film-Kurier, (290).
  Google Scholar

Buckland, M. K. (2008). The Kinamo Movie Camera, Emanuel Goldberg, and Joris Ivens. Film History, (1), ss. 49-58.
DOI: https://doi.org/10.2979/FIL.2008.20.1.49   Google Scholar

Burch, N. (1983). Teoria reżyserii filmowej (tłum. J. Mach). Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji.
  Google Scholar

Comolli, J.-L. (2001). Maszyny widzialnego (tłum. A. Piskorz, A. Gwóźdź). W: A. Gwóźdź (red.), Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów (ss. 447-471). Kraków: Universitas.
  Google Scholar

Deleuze, G., Parnet, C. (1977). Dialogues. Paris: Flammarion.
  Google Scholar

Flusser, V. (2018). Fotografia i koniec polityki?. W: V. Flusser, Kultura pisma. Z filozofii słowa i obrazu (tłum. P. Wiatr) (ss. 330-337). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
  Google Scholar

Flusser, V. (2018). Wyzwalacz. W: V. Flusser, Kultura pisma. Z filozofii słowa i obrazu (tłum. P. Wiatr) (ss. 319-329). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
  Google Scholar

Goergen, J. (2017). Über das Filmprogramm im Rahmen der Bauhaus-Woche 1923 in Weimar. W: P. Bernhard (red.), Bauhausvorträge. Gastredner am Weimarer Bauhaus 1919-1925 (ss. 282-298). Berlin: Gebr. Mann Verlag.
  Google Scholar

Gropius, W. (1968, 7 maja). Wissenschaft des Sehens. Rückblick auf das Bauhaus. Stuttgarter Zeitung, s. 2.
  Google Scholar

Gropius, W. (1990). [Bauhaus-Manifest]. W: M. Droste, Bauhaus 1919-1933 (s. 18). Köln: benedikt taschen verlag.
  Google Scholar

Gwóźdź, A. (2011). Widzieć i być widzianym – techniki kulturowe wczesnego kina. W: A. Gwóźdź, Obok kanonu. Tropami kina niemieckiego (ss. 47-61). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.
  Google Scholar

Gwóźdź, A. (2018). Designowanie kina w przestrzeniach miasta: wideomapowanie architektury. W: A. Gwóźdź, N. Gruenpeter (red.), Widzialność wyzwolona. Warszawa: Instytut Sztuki PAN (e-book: http://www.ispan.pl/widzialnosc-wyzwolonanewpdf.pdf; data dostępu: 10.02.2020).
  Google Scholar

Gwóźdź, A. (2020). Malarstwo jako design w przestrzeniach projekcyjnych (próba teorii), Przegląd Kulturoznawczy, (1), ss. 70-91.
DOI: https://doi.org/10.4467/20843860PK.20.005.11933   Google Scholar

Hahn, P. (1980). Kunst und Technik in der Konzeption des Bauhauses. W: H. Friedel, I. Güssow (red.), Kunst und Technik in den 20er Jahren. Neue Sachlichkeit und Gegenständlicher Konstruktivismus. [Ausstellung] 2. Juli-10. August 1980 (ss. 138-147). München: Städtische Galerie im Lenbachhaus.
  Google Scholar

Helmstetter, R. (2001). László Moholy-Nagy: Versachlichung des Lichts, Verhaltenslehre jenseits der Kälte. W: U. von Keitz, K. Hoffmann (red.), Die Einübung des dokumentarischen Blicks. „Fiction Film” und „Non Fiction Film” zwischen Wahrheitsanspruch und expressiver Sachlichkeit 1895-1945. Marburg: Schüren Presseverlag.
  Google Scholar

Kracauer, S. (2008). Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości (wyd. 2, tłum. W. Wertenstein). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Mirzoeff, N. (2012). Prawo do patrzenia (tłum. M. Szcześniak, Ł. Zaremba). W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (opr.), Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 738-746). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1927, 1 stycznia). Neue Formen des Filmbildes. Film-Kurier, 1 (6. Beilage).
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1930). Jeszcze o elementach (tłum. nieznany). Praesens, (2), ss. 157-159.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1947). The New Vision and Abstract of an Artist. New York: Wittenborn, Schultz, Inc.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1967). Malerei Fotografie Film. Berlin: Gebr. Mann Verlag.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1985). *** (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 74-75.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1985). Bezprzykładna fotografia (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 38-40.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1985). Czasoprzestrzeń a fotograf (tłum. A. Kołyszko). Obscura, (1-2), ss. 58-67.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1985). Czym była, a czym powinna być fotografia (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 44-45.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1985). Fotografia jako współczesna obiektywna forma widzenia (tłum. T. Szulc). Obscura, (1-2), ss. 51-56.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (1985). Fotogram i pogranicza (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 45-46.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, L. (2014). Sehen in Bewegung (tłum. H. Engelmann). Leipzig – Dessau: Sector Books.
  Google Scholar

Moholy-Nagy, S. (1969). Laszlo Moholy-Nagy, ein Totalexperiment. Mit einem Vorwort von Walter Gropius. Mainz und Berlin: Florian Kupferberg.
  Google Scholar

Passuth, K. (1986). Moholy-Nagy. Weingarten: Kunstverlag Weingarten.
  Google Scholar

Roepke, M. (2006). Privat-Vorstellung. Heimkino in Deutschland vor 1945. Hildesheim: Olms Verlag.
  Google Scholar

Sahli, J. (2006). Filmische Sinneserweiterung. László Moholy-Nagys Filmwerk und Theorie. Marburg: Schüren.
  Google Scholar

Salt, B. (2003). Styl i technologia filmu: historia i analiza. Tom 1 (1895-1913) (tłum. A. Helman). Łódź: Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna.
  Google Scholar

Schmitz, N. M. (1994). Zwischen „Neuem Sehen” und „Neuer Sachlichkeit”. Der Einfluβ der Kunstphotographie auf den Film der zwanziger Jahre. W: Cinema Quadrat e.V., Mannheim (red.), Gleiβende Schatten. Kamerapioniere der zwanziger Jahre (ss. 79-94). Berlin: Henschel Verlag.
  Google Scholar

Schmitz, N. M. (1999). Moholys Filmkunst oder Warum das Bauhaus dem Kino fernblieb. W: J. Fiedler, P. Feierabend (red.), Bauhaus (ss. 304-309). Köln: Könemann bei Tandem.
  Google Scholar

Šimičič, D. (2015). Ivana Tomljenović. W: S. Pintarić (red.), Bauhaus – umrežavanje ideja i prakse (skraćeno izdanje kataloga). Zagreb: Muzej suvremene umjetnosti Zagreb.
  Google Scholar

Stutterheim, K. (2016). Kinamo-Kamera. Neues Sehen und die Geschichte des poetischen Dokumentarfilms. Auslöser, (3), ss. 24-26.
  Google Scholar

Weihsmann, H. (1995). Cinétecture: Film, Architektur, Moderne. Mit einem Essay von Vrääth Öhner und Marc Ries. Wien: PVS Verleger.
  Google Scholar

Wessing, G. (2018). László Moholy-Nagy. Gestalter des bewegten Lichts. Weimar: Weimarer Verlagsgesellschaft in der Verlagshaus Römerweg GmbH.
  Google Scholar

Winkler, D. R. (2015). Moralność i mit. Bauhaus – Próba nowej oceny (tłum. K. Szymaniak, A. Puchejda). W: P. Dębowski, J. Mrowczyk (red.), Widzieć, wiedzieć (ss. 437-447). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-05-13

Cited By / Share

Gwóźdź, A. (2021) „O filmach, które chciały widzieć inaczej. W kręgu Bauhausu”, Kwartalnik Filmowy, (113), s. 6–26. doi: 10.36744/kf.675.

Autorzy

Andrzej Gwóźdź 
gwan1@poczta.onet.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942

Profesor w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Przez wiele lat był również pracownikiem naukowo-dydaktycznym Uniwersytetu Łódzkiego, a także profesorem gościnnym uniwersytetów w Konstancji i Szanghaju oraz wykładowcą uczelni w Holandii, Czechach, Niemczech i na Łotwie. Interesuje się teorią filmu i nowych mediów oraz antropologią obrazowości. Ostatnio wydał dwie monografie o kinie niemieckim: Zaklinanie rzeczywistości. Filmy niemieckie i ich historie 1933-1949 (2018, 2. wyd. 2020) oraz Kino na biegunach. Filmy niemieckie i ich historie 1949-1991 (2019), a także Powtórkę z Kutza (2019). Pomysłodawca i redaktor kilkudziesięciu antologii i tomów zbiorowych z zakresu teorii mediów, historii myśli filmowej, dziejów kina na Górnym Śląsku oraz poświęconych twórcom filmowym – w ostatnich latach ukazały się m.in.:  W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali (wspólnie z M. Wach, 2017), Widzialność wyzwolona (wspólnie z N. Gruenpeter, 2018), Z góry widać lepiej. Niedokończone rozmowy z Kazimierzem Kutzem. Rozmawiał Andrzej Gwóźdź (2019). W latach 2005-2009 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego; w latach 2006-2014 redaktor naczelny kwartalnika „Kultura Współczesna”; inicjator i wiceprezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami (od 2015).



Statystyki

Abstract views: 329
PDF downloads: 323


Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Andrzej Gwóźdź

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.