Wielokulturowość w filmach NRD? Próba opisania zjawiska, którego mogło nie być
Andrzej Gwóźdź
gwan1@poczta.onet.plUniwersytet Śląski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942
Abstrakt
Z filmów wytwórni Defa autor wywodzi hipotezę reglamentowanego multikulturalizmu kina NRD. Wskazuje na dyskursy multikulturowe w filmach na temat dalszej i bliższej historii: wielokulturowego pogranicza Prus Zachodnich w końcu XIX w. (Młyn Lewina, reż. Horst Seemann, 1980) czy konfrontacji kultury pruskiej i urugwajskiej na przełomie XVIII i XIX w. (Zdobywanie Chimborazo, reż. Rainer Simon, 1989). Podejmuje kwestię konfrontacji kultury NRD-owskiej i polskiej (Klucze, reż. Egon Günther, 1972/1974; Przez siedem mostów musisz przejść, reż. Hans Werner, 1978). Proponuje namysł nad propagandowym lokowaniem wizerunków Angeli Davis i Deana Reeda w dwóch filmach związanych z X Światowym Festiwalem Młodzieży i Studentów w Berlinie w sierpniu 1973 r. Główny akcent zostaje zaś położony na filmy tematyzujące emigrację polityczną z Ameryki Południowej (Kwiecień ma 30 dni, reż. Gunther Scholz, 1979; Izabela na schodach, reż. Hannelore Unterberg, 1984; Blond Tango, reż. Lothar Warneke, 1986).
Słowa kluczowe:
pamięć kulturowa, emigracja polityczna, mniejszości etniczne, kulturocentryzm, NRD, nacjonalizm, mniejszości narodoweBibliografia
von Borries, F., Fischer, J.-U. (2008). Sozialistische Cowboys. Der Wilde Westen Ostdeutschlands. Frankfurt am Main: Edition Suhrkamp.
Google Scholar
Bröskamp, B. (1993). Vom Auswanderungs- zum Einwanderungsland. Die DDR, ihre Ausländer, die deutsche Wiedervereinigung und die Folgen. W: B. Bröskamp, E. Engelhard, A. Farah (red.), Schwarz-weiße Zeiten: AusländerInnen in Ostdeutschland vor und nach der Wende. Erfahrungen der Vertragsarbeiter aus Mosambik. Interviews – Berichte – Analysen (ss. 13-34). Bremen: Informationszentrum Afrika, KoordinierungsKreis Mosambik.
Google Scholar
Ernsting, S. (2006). Der rote Elvis. Dean Reed oder Das kuriose Leben eines US-Rockstars in der DDR. Berlin: Aufbau Taschenbuch.
Google Scholar
Funke, H. (1991). „Jetzt sind wir dran”. Nationalismus im geeinten Deutschland. Berlin: Aktion Sühnezeichen Friedensdienste.
Google Scholar
Gemünden, G. (2001). Between Karl May and Karl Marx: The DEFA-Indianerfilme (1965-1983). New German Critique, (82), ss. 25-38.
DOI: https://doi.org/10.2307/3137409
Google Scholar
Gersch, W. (2006). Das jüdische Thema. „Sterne” (1959), „Professor Mamlock” (1961). W: tegoż, Szenen eines Landes. Die DDR und ihre Filme (ss. 76-80). Berlin: Aufbau--Verlag.
Google Scholar
Gwóźdź, A. (2019). Der Fremde in seiner Stadt. DEFA-Filme über die Berliner Mauer vor 1989. W: Z. Feliszewski, M. Blidy (red.), Fremdheit – Andersheit – Vielheit. Studien zur deutschsprachigen Literatur und Kultur (ss. 187-202). Berlin – Bern – Bruxelles –
Google Scholar
New York – Oxford – Warszawa – Wien: Peter Lang.
Google Scholar
Gwóźdź, A. (2015). Wir bei ihnen – sie bei uns oder: Über gute Nachbarschaft in Stanisław Lenartowicz’ „Opętanie” und Egon Günthers „Die Schlüssel”. W: B. Braun, A. Dębski, A. Gwóźdź (red.), Unterwegs zum Nachbarn. Deutsch-polnische Filmbegegnungen (ss. 115-128). Trier: Wissenschaftsverlag Trier.
Google Scholar
Haas, K.-D., Wolf, D. (red.) (2011). Sozialistische Filmkunst. Eine Dokumentation. Berlin: Karl Dietz Verlag.
Google Scholar
Lorenz, S. (2020). „Schwarze Schwester Angela”. Die DDR und Angela Davis. Kalter Krieg, Rassismus und Black Power 1965-1975. Bielefeld: transcript.
DOI: https://doi.org/10.1515/9783839450314
Google Scholar
Maaz, H.-J. (2019). Zator uczuć. Psychogram pewnego społeczeństwa (tłum. J. Galewski). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Mehlhorn, L. (2003). Zwangsverordnete Freundschaft? Zur Entwicklung der Beziehungen zwischen der DDR und Polen. W: B. Kerski, A. Kotula, K. Wóycicki (red.), Die deutsch-polnischen Beziehungen 1949-2000: Eine Werte- und Interessengemeinschaft? (ss. 35-40). Osnabrück: Fibre Verlag.
Google Scholar
Poutrus, P. G. (2020). Ausländer in Ostdeutschland. http://www.bpb.de/-geschichte/deutsche-einheit/lange-wege-der-deutschen-einheit/314193/auslaender-in-ostdeutschland
Google Scholar
Schenk, R. (2019). Hannelore Unterberg – Sich spielend ein Stück Leben aneignen. W: C. Klauß, R. Schenk (red.), Sie. Regisseurinnen der DEFA und ihre Filme (ss. 360--366). Berlin: DEFA-Stiftung.
Google Scholar
Schieber, E. (2016). Tangenten. Holocaust und jüdisches Leben im Spiegel audiovisueller Medien der SBZ und der DDR 1946 bis 1990. Eine Dokumentation. Berlin: DEFA-Stiftung.
Google Scholar
Sommer, S. (2002). Das große Lexikon des DDR-Alltags. Von Aktivist und Altstoffsammlung über Dederon, Kaufhalle, Rondo und Subbotnik bis zum Zirkel schreibender Arbeiter. Berlin: Schwarzkopf & Schwarzkopf.
Google Scholar
Stach, A. (2020). Ausländer in der DDR: So lebten sie. https://www.superillu.de/magazin/heimat/ddr/lebensart/auslaender-der-ddr-173
Google Scholar
Thierse, W. (1992). Deutsch-deutsche Gewalt. Vereint in die Barbarei? W: B. Nirumand (red.), Angst vor den Deutschen. Terror gegen Ausländer und der Zerfall des Rechtsstaates (ss. 67-74). Reinbek bei Hamburg: Rowohlt.
Google Scholar
Wischnewski, K. (1994). Träumer und gewōhnliche Leute 1966 bis 1979. W: R. Schenk (red.), Das zweite Leben der Filmstadt Babelsberg. DEFA-Spielfilme 1946-1992 (ss. 213-264). Berlin: Henschel Verlag.
Google Scholar
Wolle, S. (2009). Die heile Welt der Diktatur. Alltag und Herrschaft in der DDR 1971-1989. Berlin: Ch. Links Verlag.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej Gwóźdźgwan1@poczta.onet.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942
Profesor w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Przez wiele lat był również pracownikiem naukowo-dydaktycznym Uniwersytetu Łódzkiego, a także profesorem gościnnym uniwersytetów w Konstancji i Szanghaju oraz wykładowcą uczelni w Holandii, Czechach, Niemczech i na Łotwie. Interesuje się teorią filmu i nowych mediów oraz antropologią obrazowości. Ostatnio wydał dwie monografie o kinie niemieckim: Zaklinanie rzeczywistości. Filmy niemieckie i ich historie 1933-1949 (2018, 2. wyd. 2020) oraz Kino na biegunach. Filmy niemieckie i ich historie 1949-1991 (2019), a także Powtórkę z Kutza (2019). Pomysłodawca i redaktor kilkudziesięciu antologii i tomów zbiorowych z zakresu teorii mediów, historii myśli filmowej, dziejów kina na Górnym Śląsku oraz poświęconych twórcom filmowym – w ostatnich latach ukazały się m.in.: W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali (wspólnie z M. Wach, 2017), Widzialność wyzwolona (wspólnie z N. Gruenpeter, 2018), Z góry widać lepiej. Niedokończone rozmowy z Kazimierzem Kutzem. Rozmawiał Andrzej Gwóźdź (2019). W latach 2005-2009 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego; w latach 2006-2014 redaktor naczelny kwartalnika „Kultura Współczesna”; inicjator i wiceprezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami (od 2015).
Statystyki
Abstract views: 291PDF downloads: 241
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Andrzej Gwóźdź
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Gwóźdź, Ku Polsce, czyli obrazy powstań śląskich i plebiscytu w polskim filmie , Kwartalnik Filmowy: Nr 112 (2020): Polski dokument, polska animacja
- Andrzej Gwóźdź, O filmach, które chciały widzieć inaczej. W kręgu Bauhausu , Kwartalnik Filmowy: Nr 113 (2021): Film i technologia
- Andrzej Gwóźdź, „Po prostu włącz”. Strumieniowanie jako praktyka technokulturowa , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Andrzej Gwóźdź, Jak ekrany stawały się książkami , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Andrzej Gwóźdź, Wspomnienie Alicji Helman, cokolwiek osobiste, z czasów jej śląskiej przystani , Kwartalnik Filmowy: Nr 113 (2021): Film i technologia
- Andrzej Gwóźdź, Historia nie toczy się kołem. Wspomnienie o Alinie Madej , Kwartalnik Filmowy: Nr 107 (2019): Podróż, (e)migracja, pielgrzymka
- Andrzej Gwóźdź, „Sąsiedzi” i filmowa Bydgoszcz , Kwartalnik Filmowy: Nr 110 (2020): Poza człowiekiem
- Andrzej Gwóźdź, Film jako zdarzenie , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń
- Andrzej Gwóźdź, Pamięć NRD w filmach autorów (zachodnio)niemieckich pierwszej dekady zjednoczonych Niemiec , Kwartalnik Filmowy: Nr 125 (2024): Kino jako maszyna pamiętania
- Andrzej Gwóźdź, Polscy aktorzy w filmach Defy w ostatnim ćwierćwieczu istnienia Niemieckiej Republiki Demokratycznej , Kwartalnik Filmowy: Nr 95 (2016): Transnarodowość kina polskiego
