O filmach, które chciały widzieć inaczej. W kręgu Bauhausu
Andrzej Gwóźdź
gwan1@poczta.onet.plUniwersytet Śląski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942
Abstrakt
Autor podejmuje próbę określenia zjawiska techniki filmowej w „punkcie zero kina” w odniesieniu do filmów powstałych w kręgu „nowego widzenia” Bauhausu na przełomie lat 20. i 30. XX w. (Amateurfilm Dessau Ivany Tomljenović z 1930 r. oraz filmów Lászla Moholya-Nagya, zwłaszcza Architects’ Congress. Film Diary z 1933 r.). Zjawisko to polega na ignorowaniu standardów technicznych medium bądź (i) ich kwestionowaniu do tego stopnia, że mamy do czynienia z manifestacyjnym obnażaniem idei rozwoju jako negatywnego wzorca odniesienia, niekiedy wręcz z jej całkowitym odrzuceniem. Omawiane filmy przeciwstawiają wizualności – jako sposobowi zarządzania autorytetem władzy – prawo do patrzenia (oparte na „kontrwizualności”), co wyraża się zwłaszcza w inscenizowaniu widzenia jako tego, co i jak jest widziane. Chodzi o stan medium, w którym praktyki postrzegania nie zostają zawłaszczone przez konstrukcje wizualne, bo maszyna społeczna nie uzgodniła jeszcze funkcjonowania maszyny fotograficzno-filmowej, w rezultacie powstaje wrażenie inscenizacyjnego i reżyserskiego ubóstwa.
Słowa kluczowe:
kontrwizualność, maszyna filmowa, „nowe widzenie”, fotogram, BauhausBibliografia
[b. a.] (1926, 11 grudnia). Film vom Bauhaus. Film-Kurier, (290).
Google Scholar
Buckland, M. K. (2008). The Kinamo Movie Camera, Emanuel Goldberg, and Joris Ivens. Film History, (1), ss. 49-58.
DOI: https://doi.org/10.2979/FIL.2008.20.1.49
Google Scholar
Burch, N. (1983). Teoria reżyserii filmowej (tłum. J. Mach). Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji.
Google Scholar
Comolli, J.-L. (2001). Maszyny widzialnego (tłum. A. Piskorz, A. Gwóźdź). W: A. Gwóźdź (red.), Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów (ss. 447-471). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Deleuze, G., Parnet, C. (1977). Dialogues. Paris: Flammarion.
Google Scholar
Flusser, V. (2018). Fotografia i koniec polityki?. W: V. Flusser, Kultura pisma. Z filozofii słowa i obrazu (tłum. P. Wiatr) (ss. 330-337). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar
Flusser, V. (2018). Wyzwalacz. W: V. Flusser, Kultura pisma. Z filozofii słowa i obrazu (tłum. P. Wiatr) (ss. 319-329). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar
Goergen, J. (2017). Über das Filmprogramm im Rahmen der Bauhaus-Woche 1923 in Weimar. W: P. Bernhard (red.), Bauhausvorträge. Gastredner am Weimarer Bauhaus 1919-1925 (ss. 282-298). Berlin: Gebr. Mann Verlag.
Google Scholar
Gropius, W. (1968, 7 maja). Wissenschaft des Sehens. Rückblick auf das Bauhaus. Stuttgarter Zeitung, s. 2.
Google Scholar
Gropius, W. (1990). [Bauhaus-Manifest]. W: M. Droste, Bauhaus 1919-1933 (s. 18). Köln: benedikt taschen verlag.
Google Scholar
Gwóźdź, A. (2011). Widzieć i być widzianym – techniki kulturowe wczesnego kina. W: A. Gwóźdź, Obok kanonu. Tropami kina niemieckiego (ss. 47-61). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.
Google Scholar
Gwóźdź, A. (2018). Designowanie kina w przestrzeniach miasta: wideomapowanie architektury. W: A. Gwóźdź, N. Gruenpeter (red.), Widzialność wyzwolona. Warszawa: Instytut Sztuki PAN (e-book: http://www.ispan.pl/widzialnosc-wyzwolonanewpdf.pdf; data dostępu: 10.02.2020).
Google Scholar
Gwóźdź, A. (2020). Malarstwo jako design w przestrzeniach projekcyjnych (próba teorii), Przegląd Kulturoznawczy, (1), ss. 70-91.
DOI: https://doi.org/10.4467/20843860PK.20.005.11933
Google Scholar
Hahn, P. (1980). Kunst und Technik in der Konzeption des Bauhauses. W: H. Friedel, I. Güssow (red.), Kunst und Technik in den 20er Jahren. Neue Sachlichkeit und Gegenständlicher Konstruktivismus. [Ausstellung] 2. Juli-10. August 1980 (ss. 138-147). München: Städtische Galerie im Lenbachhaus.
Google Scholar
Helmstetter, R. (2001). László Moholy-Nagy: Versachlichung des Lichts, Verhaltenslehre jenseits der Kälte. W: U. von Keitz, K. Hoffmann (red.), Die Einübung des dokumentarischen Blicks. „Fiction Film” und „Non Fiction Film” zwischen Wahrheitsanspruch und expressiver Sachlichkeit 1895-1945. Marburg: Schüren Presseverlag.
Google Scholar
Kracauer, S. (2008). Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości (wyd. 2, tłum. W. Wertenstein). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Mirzoeff, N. (2012). Prawo do patrzenia (tłum. M. Szcześniak, Ł. Zaremba). W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (opr.), Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 738-746). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1927, 1 stycznia). Neue Formen des Filmbildes. Film-Kurier, 1 (6. Beilage).
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1930). Jeszcze o elementach (tłum. nieznany). Praesens, (2), ss. 157-159.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1947). The New Vision and Abstract of an Artist. New York: Wittenborn, Schultz, Inc.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1967). Malerei Fotografie Film. Berlin: Gebr. Mann Verlag.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1985). *** (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 74-75.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1985). Bezprzykładna fotografia (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 38-40.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1985). Czasoprzestrzeń a fotograf (tłum. A. Kołyszko). Obscura, (1-2), ss. 58-67.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1985). Czym była, a czym powinna być fotografia (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 44-45.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1985). Fotografia jako współczesna obiektywna forma widzenia (tłum. T. Szulc). Obscura, (1-2), ss. 51-56.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (1985). Fotogram i pogranicza (tłum. L. Lechowicz). Obscura, (1-2), ss. 45-46.
Google Scholar
Moholy-Nagy, L. (2014). Sehen in Bewegung (tłum. H. Engelmann). Leipzig – Dessau: Sector Books.
Google Scholar
Moholy-Nagy, S. (1969). Laszlo Moholy-Nagy, ein Totalexperiment. Mit einem Vorwort von Walter Gropius. Mainz und Berlin: Florian Kupferberg.
Google Scholar
Passuth, K. (1986). Moholy-Nagy. Weingarten: Kunstverlag Weingarten.
Google Scholar
Roepke, M. (2006). Privat-Vorstellung. Heimkino in Deutschland vor 1945. Hildesheim: Olms Verlag.
Google Scholar
Sahli, J. (2006). Filmische Sinneserweiterung. László Moholy-Nagys Filmwerk und Theorie. Marburg: Schüren.
Google Scholar
Salt, B. (2003). Styl i technologia filmu: historia i analiza. Tom 1 (1895-1913) (tłum. A. Helman). Łódź: Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna.
Google Scholar
Schmitz, N. M. (1994). Zwischen „Neuem Sehen” und „Neuer Sachlichkeit”. Der Einfluβ der Kunstphotographie auf den Film der zwanziger Jahre. W: Cinema Quadrat e.V., Mannheim (red.), Gleiβende Schatten. Kamerapioniere der zwanziger Jahre (ss. 79-94). Berlin: Henschel Verlag.
Google Scholar
Schmitz, N. M. (1999). Moholys Filmkunst oder Warum das Bauhaus dem Kino fernblieb. W: J. Fiedler, P. Feierabend (red.), Bauhaus (ss. 304-309). Köln: Könemann bei Tandem.
Google Scholar
Šimičič, D. (2015). Ivana Tomljenović. W: S. Pintarić (red.), Bauhaus – umrežavanje ideja i prakse (skraćeno izdanje kataloga). Zagreb: Muzej suvremene umjetnosti Zagreb.
Google Scholar
Stutterheim, K. (2016). Kinamo-Kamera. Neues Sehen und die Geschichte des poetischen Dokumentarfilms. Auslöser, (3), ss. 24-26.
Google Scholar
Weihsmann, H. (1995). Cinétecture: Film, Architektur, Moderne. Mit einem Essay von Vrääth Öhner und Marc Ries. Wien: PVS Verleger.
Google Scholar
Wessing, G. (2018). László Moholy-Nagy. Gestalter des bewegten Lichts. Weimar: Weimarer Verlagsgesellschaft in der Verlagshaus Römerweg GmbH.
Google Scholar
Winkler, D. R. (2015). Moralność i mit. Bauhaus – Próba nowej oceny (tłum. K. Szymaniak, A. Puchejda). W: P. Dębowski, J. Mrowczyk (red.), Widzieć, wiedzieć (ss. 437-447). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej Gwóźdźgwan1@poczta.onet.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942
Profesor w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Przez wiele lat był również pracownikiem naukowo-dydaktycznym Uniwersytetu Łódzkiego, a także profesorem gościnnym uniwersytetów w Konstancji i Szanghaju oraz wykładowcą uczelni w Holandii, Czechach, Niemczech i na Łotwie. Interesuje się teorią filmu i nowych mediów oraz antropologią obrazowości. Ostatnio wydał dwie monografie o kinie niemieckim: Zaklinanie rzeczywistości. Filmy niemieckie i ich historie 1933-1949 (2018, 2. wyd. 2020) oraz Kino na biegunach. Filmy niemieckie i ich historie 1949-1991 (2019), a także Powtórkę z Kutza (2019). Pomysłodawca i redaktor kilkudziesięciu antologii i tomów zbiorowych z zakresu teorii mediów, historii myśli filmowej, dziejów kina na Górnym Śląsku oraz poświęconych twórcom filmowym – w ostatnich latach ukazały się m.in.: W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali (wspólnie z M. Wach, 2017), Widzialność wyzwolona (wspólnie z N. Gruenpeter, 2018), Z góry widać lepiej. Niedokończone rozmowy z Kazimierzem Kutzem. Rozmawiał Andrzej Gwóźdź (2019). W latach 2005-2009 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego; w latach 2006-2014 redaktor naczelny kwartalnika „Kultura Współczesna”; inicjator i wiceprezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami (od 2015).
Statystyki
Abstract views: 390PDF downloads: 354
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Andrzej Gwóźdź
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Gwóźdź, Ku Polsce, czyli obrazy powstań śląskich i plebiscytu w polskim filmie , Kwartalnik Filmowy: Nr 112 (2020): Polski dokument, polska animacja
- Andrzej Gwóźdź, „Po prostu włącz”. Strumieniowanie jako praktyka technokulturowa , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Andrzej Gwóźdź, Jak ekrany stawały się książkami , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Andrzej Gwóźdź, Wielokulturowość w filmach NRD? Próba opisania zjawiska, którego mogło nie być , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Andrzej Gwóźdź, Wspomnienie Alicji Helman, cokolwiek osobiste, z czasów jej śląskiej przystani , Kwartalnik Filmowy: Nr 113 (2021): Film i technologia
- Andrzej Gwóźdź, „Sąsiedzi” i filmowa Bydgoszcz , Kwartalnik Filmowy: Nr 110 (2020): Poza człowiekiem
- Andrzej Gwóźdź, Historia nie toczy się kołem. Wspomnienie o Alinie Madej , Kwartalnik Filmowy: Nr 107 (2019): Podróż, (e)migracja, pielgrzymka
- Andrzej Gwóźdź, Pamięć NRD w filmach autorów (zachodnio)niemieckich pierwszej dekady zjednoczonych Niemiec , Kwartalnik Filmowy: Nr 125 (2024): Kino jako maszyna pamiętania
- Andrzej Gwóźdź, Film jako zdarzenie , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń
- Andrzej Gwóźdź, Polscy aktorzy w filmach Defy w ostatnim ćwierćwieczu istnienia Niemieckiej Republiki Demokratycznej , Kwartalnik Filmowy: Nr 95 (2016): Transnarodowość kina polskiego
