Ku Polsce, czyli obrazy powstań śląskich i plebiscytu w polskim filmie

Andrzej Gwóźdź

gwan1@poczta.onet.pl
Uniwersytet Śląski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942

Abstrakt

Autor śledzi wędrówki motywów powstańczo-plebiscytowych w powojennym kinie polskim i proponuje przegląd przedwojennych przejawów ich ekranowego życia. Oprócz Rodziny Milcarków Józefa Wyszomirskiego (1962) i Soli ziemi czarnej Kazimierza Kutza (1969), jedynie kilka odcinków serialu Blisko, coraz bliżej Zbigniewa Chmielewskiego (1982) zostało poświęconych tej tematyce. Swoje fabularne życie powstania zyskują też w innych filmach w formie retrospekcji czy aluzji. Ów skromny korpus dopełnia fabuła Bracia (2006) Józefa Kłyka. Powstania stanowią też temat dokumentów – instrumentalizujących je w duchu wykładni PRL, edukacyjnych bądź tematyzujących kino jako maszynerię pamięci. Ciągle jednak repertuar „krajobrazów pamięci” powstań i plebiscytu pozostaje do wypełnienia.


Słowa kluczowe:

powstania śląskie, plebiscyt na Górnym Śląsku, Zbigniew Chmielewski, Kazimierz Kutz, film amatorski, kino polskie

Biel, U. (2018). Górny Śląsk: „Land im Not” czy „Źrenica Polski”? Filmowy wizerunek regionu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. W: A. Gwóźdź (red.), Filmowe przestrzenie Górnego Śląska. Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku (ss. 51-70). Katowice: Regionalny Instytut Kultury.
  Google Scholar

Braun, B. (2008). Filmy propagandowe przeciwko postanowieniom Traktatu Wersalskiego w kinach Wrocławia. Próba spojrzenia na okres plebiscytu na Górnym Śląsku (20 marca 1921 r.) (tłum. T. Gabiś). W: A. Dębski, M. Zybura (red.), Wrocław będzie miastem filmowym... Z dziejów kina w stolicy Dolnego Śląska (ss. 65-76). Wrocław: Wydawnictwo Gajt.
  Google Scholar

Copik, I. (2017). Topografie i krajobrazy. Filmowy Śląsk. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
  Google Scholar

Copik, I. (2020). Między historią a mitem – powstania śląskie według Kazimierza Kutza (wokół filmu „Sól ziemi czarnej”). W: M. Fic, M. Węcki (red.), Powstania śląskie i plebiscyt górnośląski w przestrzeni publicznej. Kinematografia – muzyka – literatura – publicystyka (ss. 10-25). Katowice – Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
  Google Scholar

Czaja, J. (2018). Ekranowe życie mitu. Powstanie warszawskie w polskim filmie fabularnym. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
  Google Scholar

Gierszewska, B. (1995). Czasopiśmiennictwo filmowe w Polsce do 1939 roku. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.
  Google Scholar

Grzechowiak, J. (2020). „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” i „Blisko, coraz bliżej”. Idea, realizacja, recepcja. W: M. Guzek, P. Zwierzchowski (red.), 1918 – kino polskie wobec odzyskania niepodległości (ss. 149-168). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
  Google Scholar

Gwóźdź, A. (red.) (2000). Kutzowisko. O twórczości filmowej, teatralnej i telewizyjnej Kazimierza Kutza. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”.
  Google Scholar

Hendrykowska, M. (2015). Historia polskiego filmu dokumentalnego (1896-1944). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
  Google Scholar

Janicki, S. (1990). Polskie filmy fabularne 1902-1988. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
  Google Scholar

Jewsiewicki, W. (1952). Materiały do dziejów filmu w Polsce. Łódź: [b. w.].
  Google Scholar

Klich, A. (2019). Cały ten Kutz. Biografia niepokorna. Kraków: Wydawnictwo Znak.
  Google Scholar

Kornatowska, M. (1962). Polski optymizm, czyli „Rodzina Milcarków”. Odgłosy, (47), s. 3.
  Google Scholar

Kutz, K. (1995). Scenariusze śląskie. Katowice: Videograf.
  Google Scholar

Lewandowski, J. F. (1998). Kino na pograniczu. Wędrówki po dziejach filmu na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
  Google Scholar

Lewandowski, J. F. (2004). Historia Śląska według Kutza. Katowice – Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
  Google Scholar

Lewandowski, J. F. (2011). Powstania na taśmie filmowej. Śląsk, (8), ss. 48-51.
  Google Scholar

Lewandowski, J. F. (2012). Kino śląskie. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
  Google Scholar

Łużyńska-Doroba, J. (1988). Niepełny obraz Powstania Styczniowego. Kino, (6), ss. 21-25.
  Google Scholar

Maśnicki, J. (2005). Płonący kraj. Górny Śląsk w niemieckim kinie niemym. W: A. Gwóźdź (red.), Historie celuloidem podszyte. Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (ss. 97-117). Kraków: Wydawnictwo Rabid.
  Google Scholar

Maśnicki, J. (2006). Niemy kraj. Polskie motywy w europejskim kinie niemym (1896-1930). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Szpulak, A. (2004). Kino wśród mitów. O filmach śląskich Kazimierza Kutza. Gniezno: Wydawnictwo Fundacji Collegium Europaeum Gnesnense.
  Google Scholar

Zdanowicz, J. (1962). Trzy „pierony” to jeszcze nie Śląsk. Ekran, (48), s. 7.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2020-12-31

Cited By / Share

Gwóźdź, A. (2020) „Ku Polsce, czyli obrazy powstań śląskich i plebiscytu w polskim filmie”, Kwartalnik Filmowy, (112), s. 195–215. doi: 10.36744/kf.442.

Autorzy

Andrzej Gwóźdź 
gwan1@poczta.onet.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942

Profesor w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Przez wiele lat był również pracownikiem naukowo-dydaktycznym Uniwersytetu Łódzkiego, a także profesorem gościnnym uniwersytetów w Konstancji i Szanghaju oraz wykładowcą uczelni w Holandii, Czechach, Niemczech i na Łotwie. Interesuje się teorią filmu i nowych mediów oraz antropologią obrazowości. Ostatnio wydał dwie monografie o kinie niemieckim: Zaklinanie rzeczywistości. Filmy niemieckie i ich historie 1933-1949 (2018, 2. wyd. 2020) oraz Kino na biegunach. Filmy niemieckie i ich historie 1949-1991 (2019), a także Powtórkę z Kutza (2019). Pomysłodawca i redaktor kilkudziesięciu antologii i tomów zbiorowych z zakresu teorii mediów, historii myśli filmowej, dziejów kina na Górnym Śląsku oraz poświęconych twórcom filmowym – w ostatnich latach ukazały się m.in.:  W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali (wspólnie z M. Wach, 2017), Widzialność wyzwolona (wspólnie z N. Gruenpeter, 2018), Z góry widać lepiej. Niedokończone rozmowy z Kazimierzem Kutzem. Rozmawiał Andrzej Gwóźdź (2019). W latach 2005-2009 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego; w latach 2006-2014 redaktor naczelny kwartalnika „Kultura Współczesna”; inicjator i wiceprezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami (od 2015).



Statystyki

Abstract views: 368
PDF downloads: 304


Licencja

Prawa autorskie (c) 2020 Andrzej Gwóźdź

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.