On the Backroads of Adventure: Film Essay and Polish Cinema of the 1970s
Abstract
The aim of the article is to outline the characteristics of the film essay as a genre typical of post-war modernist cinema, developed especially in Europe in the 1950s, 1960s and 1970s. Its hybridity, formal idiosyncrasies and content ambiguity appear in this approach as a consequence of the doubts, that are typical for modernity, in the cognitive possibilities and aesthetic coherence of traditional forms, as well as proof of displaying the author’s voice and discursive forms of expression. In the context of this background one can also consider quite numerous examples of late-modernist Polish cinema as film essays. They occur in two basic variants – the first one is a fictional story (represented for example by Krzysztof Zanussi’s Illumination or Tadeusz Konwicki’s How Far, How Near), the second is a creative and discursive version of the document (represented by so-called creative documents of Wojciech Wiszniewski, Bogdan Dziworski or Grzegorz Królikiewicz).
Keywords:
film essay, modernism, Krzysztof Zanussi, Tadeusz Konwicki, Wojciech Wiszniewski, Bogdan Dziworski, Grzegorz KrólikiewiczReferences
Astruc, Alexandre, Narodziny nowej awangardy: kamera-pióro [w:] A. Gwóźdź (red.), Europejskie manifesty kina. Od Matuszewskiego do Dogmy. Antologia, Wiedza Powszechna, Warszawa 2002, s. 62-68.
Google Scholar
Astruc, Alexandre, The Future of Cinema, tłum. S. Rebate [w:] N. M. Alter, T. Corrigan (red.), Essays on the Essay Film, Columbia University Press, New York 2017, s. 93-101.
DOI: https://doi.org/10.7312/alte17266-008
Google Scholar
Bazin, Andre, Bazin on Marker, tłum. D. Kehr [w:] N. M. Alter, T. Corrigan (red.), Essays on the Essay Film, Columbia University Press, New York 2017, s. 102-105.
DOI: https://doi.org/10.7312/alte17266-009
Google Scholar
Bereś, Stanisław, Pół wieku czyśćca. Rozmowy z Tadeuszem Konwickim, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003.
Google Scholar
Bobowski, Sławomir, O eseju filmowym. Na przykładzie Iluminacji Krzysztofa Zanussiego [w:] J. Trzynadlowski (red.), Film – krytyka i estetyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991, s. 167-183.
Google Scholar
Corrigan, Timothy, The Essay Film: From Montaigne, After Marker, Oxford University Press, Oxford-New York 2011
Google Scholar
Czyżewski, Stefan, Dokument kreacyjny – gatunek paradoksalny [w:] Ł. Ronduda, B. Piwowarska (red.), Polska nowa fala. Historia zjawiska, którego nie było, Instytut Adama Mickiewicza, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa 2008, s. 196-206.
Google Scholar
Kovács, Andras Balint, Screening Modernism. European Art Cinema 1950-1980, Chicago University Press, Chicago and London 2007.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226451664.001.0001
Google Scholar
Liguziński, Stanisław, Wideoesej. Zapiski na marginesach, „Ekrany” 2012, nr 6, s. 76-82.
Google Scholar
Lubelski, Tadeusz, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Videograf II, Katowice 2009.
Google Scholar
Lubelski, Tadeusz, W cieniu Nouvelle Vague. Kino francuskie 1959-1968 [w:] T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Historia kina. Tom 3. Kino epoki nowofalowej, Universitas, Kraków 2015, s. 65-143.
Google Scholar
Montero, David, Thinking Images: The Essay Film as a Dialogic Form in European Cinema, Peter Lang, Oxford-New York 2012
Google Scholar
Morstin-Popławska, Agnieszka, Dokumentalny film [w:] R. Syska (red.), Słownik filmu, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010, s. 45-46.
Google Scholar
Musil, Robert, Człowiek bez właściwości. Tom I, przeł. K. Radziwiłł, K. Truchanowski, J. Zeltzer, PIW, Warszawa 1971.
Google Scholar
Rascaroli, Laura, How the Essay Film Thinks, Oxford University Press, Oxford-New York 2017.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780190238247.001.0001
Google Scholar
Richter, Hans, The Film Essay. A New Type of Documentary Film, tłum. M. P. Alter [w:] N. M. Alter, T. Corrigan, Essays on Essay Film, Columbia University Press, New York 2017, s. 89-92.
DOI: https://doi.org/10.7312/alte17266-007
Google Scholar
Stelmach, Miłosz, Późny styl, czyli jak filmowy modernizm przeżywał swój własny koniec, „Pleograf” 2017, nr 4, http://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/pleograf/nowy-kanon/10/pozny-styl-czyli-jak-filmowy-modernizm-przezywal-swoj-wlasny-koniec/619
Google Scholar
Wach, Margarete, Esej jako gatunek filmowy Nowych Fal: Kluge – Zanussi – Makavejev, tłum. M. Kryś [w:] M. Wach, A. Gwóźdź (red.), W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali, Universitas, Kraków 2018, s. 255-279.
Google Scholar
Wach, Margarete, Słowo wstępne, tłum. M. Kryś [w:] M. Wach, A. Gwóźdź (red.), W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali, Universitas, Kraków 2018, s. 5-12.
Google Scholar
Zając, Bartosz, Między słowem a obrazem. Dyskurs eseju filmowego, „Kwartalnik Filmowy” 2010, nr 71-72, s. 75-96.
Google Scholar
Zając, Bartosz, Esej audiowizualny – w stronę historii, Muzeum Sztuki w Łodzi, [w:] R. W. Kluszczyński, T. Kłys, N. Korczarowska-Różycka (red.), Paradygmaty współczesnego kina, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015, s. 99-112.
DOI: https://doi.org/10.18778/7969-538-6.07
Google Scholar
Authors
Miłosz Stelmachkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Jagiellonian University Poland
Filmoznawca i krytyk filmowy, redaktor naczelny czasopisma o tematyce audiowizualnej „Ekrany”, doktorant w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie przygotowuje rozprawę o późnomodernistycznych tendencjach w polskim kinie lat 70. i 80.
Statistics
Abstract views: 138PDF downloads: 52
License
Copyright (c) 2018 Miłosz Stelmach
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The author grants the publisher a royalty-free non-exclusive licence (CC BY 4.0) to use the article in Kwartalnik Filmowy, retains full copyright, and agrees to identify the work as first having been published in Kwartalnik Filmowy should it be published or used again (download licence agreement). The journal is published under the CC BY 4.0 licence. By submitting an article, the author agrees to make it available under this licence.
In issues from 105-106 (2019) to 119 (2022) all articles were published under the CC BY-NC-ND 4.0 licence. During this period the authors granted a royalty-free non-exclusive licence (CC BY-ND 4.0) to use their article in „Kwartalnik Filmowy”, retained full copyright, and agreed to identify the work as first having been published in our journal should it be published or used again.
Most read articles by the same author(s)
- Miłosz Stelmach, All You Can’t See: The Long Tail of World Cinema , Kwartalnik Filmowy: No. 117 (2022): Unknown/Hidden Cinema
- Miłosz Stelmach, Who Controls the Digital Train? Digitization of Movie Theaters as a Distribution Project , Kwartalnik Filmowy: No. 108 (2019): Film Production and Distribution
- Miłosz Stelmach, The Second Coming of Sound? Nagra Tape Recorder and the Evolution of Sound in Postclassical Cinema , Kwartalnik Filmowy: No. 113 (2021): Film and Technology
- Agata Hołobut, Maciej Rapacz, Miłosz Stelmach, Working Titles. Computational Analysis of Film Titling Practices: A Polish Case Study , Kwartalnik Filmowy: No. 127 (2024): Empirical Film Studies
- Miłosz Stelmach, Cinema Counts: The Computational Turn and Quantitative Methods in Film Studies , Kwartalnik Filmowy: No. 127 (2024): Empirical Film Studies
- Miłosz Stelmach, Fables for Robots: The Hare and the Tortoises , Kwartalnik Filmowy: No. 124 (2023): Streaming
- Miłosz Stelmach, In Search of Lost Time: The Prophetic Character of Gilles Deleuze’s Theory of Cinema , Kwartalnik Filmowy: No. 86 (2014): Dimensions of Time
- Miłosz Stelmach, The Haunted Screen: A Contribution to the Hauntology of Contemporary Cinema , Kwartalnik Filmowy: No. 96 (2016): Film and Metaphysics
- Miłosz Stelmach, Love Is at the Bottom of Everything: Existential Melodrama , Kwartalnik Filmowy: No. 89-90 (2015): Redefinitions of the Classics
