Nawiedzony ekran. Przyczynek do widmontologii współczesnego kina
Abstrakt
Artykuł stanowi próbę przedstawienia kina jako medium nawiedzonego. Podejmując refleksję nad ontologią kina (w nawiązaniu do takich teoretyków, jak André Bazin, Stanley Cavell czy Garett Stewart), autor stara się wykazać, że sposób funkcjonowania aparatu filmowego oraz fikcji ekranowej przypomina kontakt z duchami, usprawiedliwiający semantyczną dwuznaczność terminu „medium”, odsyłającą zarówno do kontekstu medioznawczego, jak i mediumicznego. Kino, ze względu na oscylowanie między trwałością i ulotnością oraz podwójną strukturę czasową, a także z uwagi na związki ze śmiercią może być nazywane sztuką widmową lub sztuką widm. Te naturalne predyspozycje medium sprawiają, że można je doskonale analizować, wykorzystując narzędzia sformułowanej przez Derridę widmontologii, która – zwłaszcza dzięki pracom jego późniejszych komentatorów – dowodzi potrzeby wprowadzenia kategorii widmowości do rozważań nad nowoczesnością oraz współczesną kulturą. Najnowsze kino (tak komercyjne, jak i artystyczne) doskonale wyraża oba te wątki refleksji, potwierdzając raz jeszcze wstępną tezę o spektralności medium kina.
Słowa kluczowe:
widmontologia, Jacques Derrida, spektralnośćBibliografia
Agamben, G. O zaletach i niedogodnościach życia wśród widm [w:] tenże, Nagość, tłum. K. Żabolicki, WAB, Warszawa 2010.
Google Scholar
Bachmann, M. Derrida on film. Staging Spectral Sincerity [w:] Ernst van Alphen, Mieke Bal, Carel E. Smith (red.), The Rhetoric of Sincerity, Stanford University Press, Stanford 2008.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781503627017-013
Google Scholar
Bazin, A. Death Every Afternoon, tłum. Mark A. Cohen [w:] I. Margulies (red.), Rites of Realism. Essays on Corporeal Cinema, Duke University Press, Durham – London 2003.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780822384618
Google Scholar
Bazin, A. Ontologia obrazu fotograficznego [w:] tenże, Film i rzeczywistość, przeł. B. Michałek, WAiF, Warszawa 1963.
Google Scholar
Castricano, J. Cryptomimesis: The Gothic and Jacques Derrida’a Ghost Writing, Montreal 2001
DOI: https://doi.org/10.1515/9780773569669
Google Scholar
Cavell, S. The Thought of Movies, w: W. Rothman (red.), Cavell on Film, New York 2005.
Google Scholar
Derrida, J. Of an Apocalyptic Tone Recently Adopted in Philosophy, tłum. J.P. Leavey, “Oxford Literary Review” 1984, Vol 6 (2).
DOI: https://doi.org/10.3366/olr.1984.001
Google Scholar
Derrida, J. Widma Marksa. Stan długu, praca żałoby i nowa Międzynarodówka, tłum. Tomasz Załuski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.
Google Scholar
Haratyk, P. O niezwykłym uroku „obrazów z odzysku”, „EKRANy” 3–4/2011.
Google Scholar
Jacobson, A. , V. Paredes, Ch. Hanson, Deaths of Cinema: Introduction, „Spectator” 2007, nr 27.
Google Scholar
Janion, M. Egzystencje ludzi i duchów. Rodowód wyobraźni filmowej Andrzeja Wajdy [w:] taż, Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencjach ludzi i duchów, Wydawnictwo PEN, Warszawa 1991.
Google Scholar
Koch, G. Der unsterbliche Körper – Kino und Todesangst [w:] B. Wyss, M. Buschhaus (red.), Den Körper im Blick, Wilhelm Fink Verlag, Paderborn 2008.
DOI: https://doi.org/10.30965/9783846746691_005
Google Scholar
Koschany, R. Film – znikanie – interpretacja, „Fragile” 2014, nr 3.
Google Scholar
Kurz, I. Bond. James Bond. Widmo człowieka, „Teksty drugie” 2016, nr 2.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.2.15
Google Scholar
Leeder, M. Introduction [w:] tenże (red.), Cinematic Ghosts. Haunting and Spectrality from Silent Cinema to the Digital Era, Bloomsbury Academic, New York – London 2015.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781501304729.ch-001
Google Scholar
Marzec, A. Widma, zjawy i nawiedzone teksty – hauntologia Jacques’a Derridy, czyli o pośmiertnym życiu literatury [w:] M. Garbacik i in. (red.) Wymiary powrotu w literaturze, Libron, Kraków 2012.
Google Scholar
Marzec, A. Widmontologia. Teoria filozoficzna i praktyka artystyczna ponowoczesności, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa 2015.
Google Scholar
Momro, J. Widmontologie nowoczesności, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Warszawa 2014.
Google Scholar
Mulvey, L. Death 24 x a Second. Stillness and the Moving Image, Reaktion Books, London 2006.
Google Scholar
Perez, G. The Material Ghost. Films and their Medium, The John Hopkins University Press, Baltimore – London 1998.
Google Scholar
Petit, Ch. Wnętrza. Postkino i kino utracone, tłum. M. Stelmach, „Ekrany” 2014, nr 2.
Google Scholar
Sconce, J. Afterword: Haunted Viewers [w:] M. Leeder (red.), Cinematic Ghosts. Haunting and Spectrality from Silent Cinema to the Digital Era, Bloomsbury Academic, New York – London 2015
DOI: https://doi.org/10.5040/9781501304729.0004
Google Scholar
Sontag, S. Zmierzch kina, tłum. M. Pośpiech, „Odra” 1996, nr VII-VIII.
Google Scholar
Stewart, G. Thresholds of the Visible: The Death Scene of Film, “Mosaic” 1983, nr 1-2.
Google Scholar
Szeligowska, N. Guy Maddin i duchy minionego kina, „EKRANy” 2015, nr 6.
Google Scholar
Usai, P. C. Death of Cinema. History, Cultural Memory and the Digital Dark Age, BFI Publishing, London 2001.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781838710125
Google Scholar
Wolfreys, J. Victorian Hauntings: Spectrality, Gothic, the Uncanny and Literature, New York 2002.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-4039-1358-6
Google Scholar
Autorzy
Miłosz Stelmachkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
Absolwent filmoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim; doktorant w Instytucie Sztuk Audiowizualnych tamże. Jest redaktorem czasopisma o tematyce audiowizualnej „Ekrany”. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół zagadnień filmowego modernizmu i jego przejawów w polskim kinie, a także przemian współczesnego kina artystycznego.
Statystyki
Abstract views: 42PDF downloads: 26
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Miłosz Stelmach
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Miłosz Stelmach, Wszystkie niewidziane filmy. Długi ogon światowego kina , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Miłosz Stelmach, Kto steruje cyfrowym pociągiem? Cyfryzacja kin jako przedsięwzięcie dystrybucyjne , Kwartalnik Filmowy: Nr 108 (2019): Produkcja i dystrybucja filmowa
- Miłosz Stelmach, Drugi przełom dźwiękowy? Magnetofon Nagra i przemiany dźwięku filmowego w epoce postklasycznej , Kwartalnik Filmowy: Nr 113 (2021): Film i technologia
- Miłosz Stelmach, Bajki robotów: zając i żółwie , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Miłosz Stelmach, Na manowcach przygody. Esej filmowy i polskie kino lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 104 (2018): Esej, „found footage”, film montażowy
- Miłosz Stelmach, W poszukiwaniu straconego czasu. Proroczy charakter teorii kina Gilles’a Deleuze’a , Kwartalnik Filmowy: Nr 86 (2014): Wymiary czasu
- Miłosz Stelmach, Miłość jest na dnie wszystkiego. Melodramat egzystencjalny , Kwartalnik Filmowy: Nr 89-90 (2015): Redefinicje klasyki
