Paranoja „noir”. Ukryta rzeczywistość czarnego kryminału
Patrycja Włodek
patrycja.wlodek@gmail.comUniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-4019-3727
Abstrakt
Paranoja jest częstym tematem filmowo-serialowym, ujawniającym się zarówno w udramatyzowanych reprezentacjach zaburzeń, jak i w narracjach spiskowych. Niekiedy paranoja funkcjonuje nie tylko jako element fabularny, ale też określa strukturę narracji oraz dobór pozostałych środków filmowych. Może również funkcjonować jako metafora. Przykładem zjawiska filmowego, w którego tożsamość jest wpisana – zarówno jako temat, jak i kategoria determinująca atmosferę danego dzieła – jest film noir. W trzech konwencjach należących do szerokiego spectrum filmowego czarnego kryminału paranoja stanowi także metaforę i pozwala zbudować komentarz do świata pozaekranowego. Są to gothic noir, puzzle/mind-game films i stoner noir, których twórcy, posługując się subiektywizującymi zabiegami narracyjnymi, łączą jednostkowe postrzeganie paranoiczne z obiektywnie istniejącymi spiskami, problematyzując w ten sposób rzeczywistość współczesną realizacji w kategoriach zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych.
Słowa kluczowe:
paranoja, subiektywizacja, film noir, gothic noir, puzzle films, stoner noirBibliografia
Adlerberg, S. (2018, 11 grudnia). Literary Stoner Noir, dosomedamage.com. http://www.dosomedamage.com/2018/12/literary-stoner-noir.html
Google Scholar
Baker, P. C. (2019, 4 listopada). The Men Who Still Love Fight Club. The New Yorker. https://www.newyorker.com/culture/cultural-comment/the-men-who-still-love-fight-club.
Google Scholar
Basinger, J. (1993). A Women’s View: How Hollywood Spoke to Women 1930-1960. New York: Knopf.
Google Scholar
Dixon, W. W. (2009). Film Noir and the Cinema of Paranoia. Edinburgh: Edinburgh University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781474467766
Google Scholar
Doane, M. A. (1987). The Desire to Desire: The Woman’s Film of the 1940s. Bloomington: Indiana University Press.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-19145-1
Google Scholar
Eco, U. (1987). Dopiski na marginesie „Imienia róży” (tłum. A. Szymanowski). W: U. Eco, Imię róży (ss. 593-623). Warszawa: PIW.
Google Scholar
Elias, T. (2003). Paranoia. W: P. Knight (red.), Conspiracy Theories in American History: An Encyclopedia. Santa Barbara – Denver – Oxford: ABC Clio.
Google Scholar
Ellias, A. J. (2012). History. W: I. H. Dalsgaard, L. Herman, B. McHale (red.). The Cambridge Companion to Thomas Pynchon. Cambridge: Cambridge University Press.
DOI: https://doi.org/10.1017/CCOL9780521769747.012
Google Scholar
Elsaesser, T. (2009). The Mind-Game Film. W: W. Buckland (red.), Puzzle Films: Complex Storytelling in Contemporary Cinema. Oxford: Wiley-Blackwell.
Google Scholar
Elsaesser, T. (2018). Kino gier umysłowych (tłum. M. Przylipiak). W: T. Elsaesser, Kino – maszyna myślenia. Refleksje nad kinem epoki cyfrowej (ss. 29-56). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar
Gardiner, D., Walker, K. S. (red.) (1983). Mówi Chandler (tłum. E. Budrewicz). Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar
Marche, S. (2014, 3 grudnia). „Inherent Vice” and the Glorious Cool of the Stoner Detective. Esquire. https://www.esquire.com/entertainment/movies/reviews/a31430/inherent-vice-stoner-detective/
Google Scholar
Ostaszewski, J. (2018). Historia myśli filmowej. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Porfirio, R. (1977). Motywy egzystencjalne w hollywoodzkim „czarnym filmie” (tłum. P. Kamiński). Dialog, (5), ss. 14-150.
Google Scholar
Pynchon, T. (2015). Vineland (tłum. J. Polak). Warszawa: Albatros.
Google Scholar
Szczekała B. (2018). Mind-game films. Gry z narracją i widzem. Łódź: Narodowe Centrum Kultury Filmowej.
Google Scholar
Autorzy
Patrycja Włodekpatrycja.wlodek@gmail.com
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Polska
https://orcid.org/0000-0003-4019-3727
Doktor habilitowana nauk o sztuce, absolwentka socjologii i filmoznawstwa na Uniwersytecie Jagiellońskim, adiunkt na Uniwersytecie Pedagogicznym im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Autorka książek „Świat był przemoczoną pustką”. Czarny kryminał Raymonda Chandlera w literaturze i filmie (2015) oraz Kres niewinności. Obraz i upamiętnienie ery Eisenhowera w amerykańskich filmach i serialach – pomiędzy reprezentacją, nostalgią a krytycznym retro (2018), a także artykułów o tematyce filmowej i serialowej. Współredaktorka tomów zbiorowych: Od de Laclosa do Collarda. Adaptacje literatury francuskiej (2016, wspólnie z Alicją Helman), Autorzy kina europejskiego VII (2018, wspólnie z Kamilą Żyto) i Pomiędzy retro a retromanią (2018, wspólnie z Małgorzatą Major). W kręgu jej zainteresowań znajdują się zagadnienia z zakresu historii kina, ze szczególnym uwzględnieniem kinematografii amerykańskiej i neoseriali.
Statystyki
Abstract views: 392PDF downloads: 346
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Patrycja Włodek
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Patrycja Włodek, Amerykańskie przedmieścia w cieniu wielkiego miasta , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Patrycja Włodek, Netflix: „The Future Is Now?" , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Patrycja Włodek, Podróż do emancypacji. O ambiwalentnym znaczeniu motywu drogi na przykładzie tematu rasy w kinie amerykańskim , Kwartalnik Filmowy: Nr 107 (2019): Podróż, (e)migracja, pielgrzymka
- Patrycja Włodek, Narodowe kino autorów końca wieku , Kwartalnik Filmowy: Nr 107 (2019): Podróż, (e)migracja, pielgrzymka
- Patrycja Włodek, Postironia i trzy twarze melodramatu , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
- Patrycja Włodek, Imperium nie trzęsie się w posadach. „Neo-heritage” w kinie i telewizji brytyjskiej XXI wieku , Kwartalnik Filmowy: Nr 101-102 (2018): Kino europejskie XXI wieku
- Patrycja Włodek, Hollywood na frontach zimnej wojny , Kwartalnik Filmowy: Nr 93-94 (2016): Kino amerykańskie
- Patrycja Włodek, Tom Tykwer – wizjoner kina , Kwartalnik Filmowy: Nr 99 (2017): Triki, numery specjalne, atrakcje
- Patrycja Włodek, Rock’n’roll i „nowe stracone pokolenie” amerykańskiego kina , Kwartalnik Filmowy: Nr 91 (2015): Film między muzyką pop a popkulturą
- Patrycja Włodek, Hanna Schygulla – w pułapce Fassbindera , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
