Aktorka, archetyp, amnezja. Na marginesie „Persony” Bergmana
Abstrakt
Nadgrodkiewicz prezentuje interpretację jednego ujęcia z filmu Ingmara Bergmana Persona (1966) – ujęcia ukazującego aktorkę Elisabet Vogler w chwili porzucenia roli w przedstawieniu Elektry i moment jej tajemniczego zamilknięcia na scenie. Według autora traumatyczne doświadczenie Elisabet można analizować w kontekście psychologii głębi Carla Gustava Junga, a zwłaszcza w odniesieniu do proponowanej przez niego koncepcji oddziaływania wiecznotrwałych archetypów. Egzystencjalne doświadczenie Vogler zostaje ponadto zestawione z przypadkami utraty pamięci dokonującymi się w trakcie spektaklu, które w swoich wspomnieniach opisują Krystyna Janda i Helena Modrzejewska. W oparciu o zachodzące tu analogie Nadgrodkiewicz wysuwa wniosek, że aktorskie doświadczenie amnezji i wiążącego się z nią milczenia może być efektem porażenia mocą starodawnego archetypu, który według Junga preegzystuje w nieświadomości kolektywnej, a w świadomości ujawnia się dopiero w procesie tworzenia dzieła sztuki.
Słowa kluczowe:
Ingmar Bergman, Carl Gustav Jung, Elisabet Vogler, archetyp, amnezjaBibliografia
Beckett, Samuel. „Szczęśliwe dni.” In: Samuel Beckett, Dramaty. Wybór, transl. Antoni Libera, Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995.
Google Scholar
Bergman, Ingmar. Obrazy, transl. Tadeusz Szczepański. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1993.
Google Scholar
Fleiszer, Elżbieta. „Konfrontacje. Teatr i film w >>Złotej karocy<<.” Dialog, no 7, 1957.
Google Scholar
Fredericksen, Don. Bergman’s „Persona”. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012.
Google Scholar
Janda, Krystyna. Moja droga B. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2000.
Google Scholar
Prokopiuk, Jerzy. „C. G. Jung, czyli gnoza XX wieku.” In: Carl Gustav Jung, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, transl. Jerzy Prokopiuk. Warszawa: Czytelnik, 1993.
Google Scholar
Sontag, Susan. „Bergman’s >>Persona<<.” In: Ingmar Bergman’s „Persona”, edited by Lloyd Michaels. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511624315.004
Google Scholar
Szczepański, Tadeusz. „Bergman i antyk: >>Bachantki<< Eurypidesa.” In: Scena i ekran. Przestrzeń dialogu interartystycznego, edited by Janusz Skuczyński, Piotr Skrzypczak. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2007.
Google Scholar
Szczepański, Tadeusz. Zwierciadło Bergmana. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 1999.
Google Scholar
Szczublewski, Józef. Modrzejewska. Życie w odsłonach. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B., 2009.
Google Scholar
Szczublewski, Józef. Żywot Modrzejewskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977.
Google Scholar
Vineberg, Steve. „>>Persona<< and the seduction of performance.” In: Ingmar Bergman’s „Persona”, edited by Lloyd Michaels. Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511624315.006
Google Scholar
Autorzy
Grzegorz Nadgrodkiewiczkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
Filmoznawca, absolwent kulturoznawstwa ze specjalnością filmoznawczą na Uniwersytecie Łódzkim. Asystent w Zakładzie Antropologii Kultury, Filmu i Sztuki Audiowizualnej w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Redaktor „Kwartalnika Filmowego”. W kręgu jego zainteresowań badawczych znajduje się m.in. film religijny i biblijny, kwestie duchowości w kinie oraz zagadnienia dotyczące związków filmu i teatru. Artykuły naukowe i przekłady publikował m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Kontekstach” oraz tomach zbiorowych.
Statystyki
Abstract views: 66PDF downloads: 50
Licencja
Prawa autorskie (c) 2017 Grzegorz Nadgrodkiewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Grzegorz Nadgrodkiewicz, Architektonika teatru – struktura filmu – zakamarki umysłu. Nowojorskie pasaże „Birdmana” , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Grzegorz Nadgrodkiewicz, Onodrim z Fangornu , Kwartalnik Filmowy: Nr 113 (2021): Film i technologia
- Grzegorz Nadgrodkiewicz, Ewa Ciszewska, Jadwiga Mostowska, Trójgłos o „Odzie do radości” , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Grzegorz Nadgrodkiewicz, Barok powracający w „Psie andaluzyjskim” Luisa Buñuela. Notatki drugie, poprawione , Kwartalnik Filmowy: Nr 89-90 (2015): Redefinicje klasyki
- Grzegorz Nadgrodkiewicz, O zaślepieniu, nieprzejrzystości i reinkarnacji. „Zaćma” Ryszarda Bugajskiego , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
- Grzegorz Nadgrodkiewicz, Pasja braci Fassnacht i filmowe echa widowiska „na wzór Oberammergau”. Kilka uwag o zapożyczeniu na przykładzie „Galilejczyka” Dymitra Buchowieckiego , Kwartalnik Filmowy: Nr 87-88 (2014): Film i teatr
- Jadwiga Mostowska, Grzegorz Nadgrodkiewicz, Nasza Pani Profesor. Ewelinę Nurczyńską-Fidelską wspominają Jadwiga Mostowska i Grzegorz Nadgrodkiewicz , Kwartalnik Filmowy: Nr 93-94 (2016): Kino amerykańskie
