Konstelacja Mulvey
Iwona Kościelecka
i.koscielecka@hotmail.combadaczka niezależna (Polska)
https://orcid.org/0009-0006-3738-2155
Mirosław Przylipiak
Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112
Abstrakt
Artykuł dotyczy wieloletniej dyskusji, która rozgorzała w następstwie opublikowania sławnego tekstu Laury Mulvey o przyjemności wizualnej. Opisywane są liczne wątki tej dyskusji wiążące się z następującymi pytaniami: czy spojrzenie w klasycznym filmie fabularnym rzeczywiście należy do mężczyzny? Czy kobieta również może być the bearer of the look? Czy mężczyzna może być przedmiotem spektaklu erotycznego? Jak się przedstawiają koncepcje Mulvey w stosunku do odbiorców gejowskich i lesbijskich? Jak wpływa na nie kwestia rasy osób patrzących i oglądanych? Czy model identyfikacji przyjęty przez Mulvey jest trafny? Czy rzeczywiście realizacja feministycznych postulatów wymaga zniszczenia przyjemności? Do tych pytań, które wybrzmiały w trakcie debaty, autorka i autor artykułu dodają własne: czy tekst Mulvey słusznie bywa nazywany rewolucyjnym, czy też raczej jest formą zręcznego rebrandingu? Czy rzeczywiście spojrzenie jest formą władzy? Debata ta nie jest w Polsce znana, stąd potrzeba jej opisania.
Słowa kluczowe:
Laura Mulvey, przyjemność wizualna, władca spojrzenia, przedmiot spojrzenia, skopofiliaBibliografia
[NN] (2018, 15 sierpnia). Suddenly, a Woman Spectator: An Interview with Laura Mulvey. AnotherGaze.com. https://www.anothergaze.com/suddenly-woman-spectator-conversation-interview-feminism-laura-mulvey
Google Scholar
Arbuthnot, L., Seneca, G. (1982). Pre-Text and Text in „Gentlemen Prefer Blondes”. Film Reader, (5), ss. 112-125.
Google Scholar
Becker, E., Citron, M., Lesage, J., Rich, R. B. (1981). Lesbians and Film: Introduction to Special Section. Jump Cut, (24-25), ss. 17-21.
Google Scholar
Carroll, N. (1996). Theorizing the Moving Image. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Chaudhuri, S. (2007). Feminist Film Theorists: Laura Mulvey, Kaja Silverman, Teresa de Lauretis, Barbara Creed. London – New York: Routledge.
Google Scholar
de Lauretis, T. (1984). Alice Doesn’t: Feminism, Semiotics, Cinema. Bloomington: Indiana University Press.
Google Scholar
de Lauretis, T. (1987). Technologies of Gender: Essays on Theory, Film, and Fiction. Bloomington: Indiana University Press.
Google Scholar
Diawara, M. (1988). Black Spectatorship: Problems of Identification and Resistance. Screen, 29 (4), ss. 66-79.
Google Scholar
Doane, M. A. (1987). The Desire to Desire: The Woman’s Film of the 1940s. Bloomington – Indianapolis: Indiana University Press.
Google Scholar
Doane, M. A. (2017). Conversation/Memory: Reflections on Laura Mulvey. New Review of Film and Television Studies, 15 (4), ss. 426-430. https://doi.org/10.1080/17400309.2 017.1376881
Google Scholar
Ehrenstein, D. (1998). Open Secret: Gay Hollywood 1928-1998. New York: William Morrow.
Google Scholar
Ellis, J. (1982). Visible Fictions. London: Routledge and Kegan Paul.
Google Scholar
Elsaesser, T., Hagener, M. (2015). Teoria filmu: wprowadzenie przez zmysły (tłum. K. Wojnowski). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Feuer, J. (1984). „Loving with a Vengeance”: Women’s Narrative Pleasures. Jump Cut, (29), ss. 28-29.
Google Scholar
Funnell, L. (2011). „I Know Where You Keep Your Gun”: Daniel Craig as the Bond-Bond Girl Hybrid in „Casino Royale”. The Journal of Popular Culture, 44 (3), ss. 455-472.
Google Scholar
Gaines, J. (1984). Women and Representation. Jump Cut, (29), ss. 25-27.
Google Scholar
Gaines, J. (1986). White Privilege and Looking Relations: Race and Gender in Feminist Film Theory. Cultural Critique, (4), ss. 59-79.
Google Scholar
Gamman, L. (1988). Watching the Detectives: The Enigma of the Female Gaze. W: L. Gamman, M. Marshment (red.), Female Gaze: Women as Viewers of Popular Culture (ss. 8-26). London: The Women’s Press.
Google Scholar
Glenn, C. (2017). Complicating the Theory of the Male Gaze: Hitchcock’s Leading Men. New Review of Film and Television Studies, 15 (4), ss. 496-510.
Google Scholar
hooks, b. (1992). Black Looks: Race and Representation. Boston: South End Press.
Google Scholar
Kaplan, E. A. (1983). Women and Film: Both Sides of the Camera. London – New York: Routledge.
Google Scholar
Martin, M. (2014). The Monstrous Non-Heteronormative Formed by the Male Gaze. W: G. Padva, N. Buchweitz (red.), Sensational Pleasures in Cinema, Literature and Visual Culture: The Phallic Eye (ss. 62-73). New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar
McNair, B. (2004). Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania (tłum. E. Klekot). Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza”.
Google Scholar
Merck, M. (2007). Mulvey’s Manifesto. Camera Obscura, 22 (3), ss. 1-23.
Google Scholar
Merck, M. (2015). Dossier: Visual Pleasure at 40. Screen, 56 (4), ss. 477-478.
Google Scholar
Miller, J. (1971). Spór z McLuhanem (tłum. A. H. Bogucka). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Mulvey, L. (2010). Ponowne refleksje nad „Przyjemnością wzrokową i kinem narracyjnym”, zainspirowane „Pojedynkiem w słońcu” Kinga Vidora (1946) (tłum. J. Majmurek). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), L. Mulvey, Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 79-89). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art – Era Nowe Horyzonty.
Google Scholar
Mulvey, L. (2010). Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne (tłum. J. Mach). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), L. Mulvey, Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 33-47). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art – Era Nowe Horyzonty.
Google Scholar
Mulvey, L. (2022). Afterimages: On Cinema, Women and Changing Times. London: Reaktion Books.
Google Scholar
Neale, S. (2001). Męskość jako spektakl (tłum. M. Radkiewicz). W: E. Ostrowska (red.), Gender w kinie europejskim i mediach (ss. 31-44). Kraków: Rabid.
Google Scholar
O’Donnell, R. (2012). Performing Masculinity: The Star Persona of Tom Cruise. London: Royal Holloway, University of London – Department of Media Arts.
Google Scholar
Pheasant-Kelly, F. (2014). Reframing Gender and Visual Pleasure: New Signifying Practices in Contemporary Cinema. W: G. Padva, N. Buchweitz (red.), Sensational Pleasures in Cinema, Literature and Visual Culture: The Phallic Eye (ss. 195-212). New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar
Rall, V. (1993). „This Isn’t Filmmaking, It’s War”: A Gendered Gaze on the Tom Cruise Phenomenon. Visual Anthropology Review, 9 (1), ss. 92-104.
Google Scholar
Rodowick, D. N. (1982). The Difficulty of Difference. Wide Angle, 5 (1), ss. 4-15.
Google Scholar
Springer, C. (1984). Black Women Filmmakers. Jump Cut, (29), ss. 34-37.
Google Scholar
Straayer, C. (1984). Personal Best. Jump Cut, (29), ss. 40-44.
Google Scholar
Syea, E. (2022, 24 czerwca). The False Freedom of the Female Gaze: Beyond the Gendered Gaze. Iai News. https://iai.tv/articles/the-false-freedom-of-the-female-gaze- -auid-2163
Google Scholar
Thompson, L. (2010). Unravelling the Puzzle. Wywiad z Laurą Mulvey (tłum. K. Klimek). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), L. Mulvey, Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 319-351). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art – Era Nowe Horyzonty.
Google Scholar
Young, L. (1994). Mapping Male Bodies: Thoughts on Gendered and Racialized Looking. W: N. Salaman (red.), What She Wants: Women Artists Look at Men (ss. 39- -50). London – New York: Verso.
Google Scholar
Autorzy
Iwona Kościeleckai.koscielecka@hotmail.com
badaczka niezależna Polska
https://orcid.org/0009-0006-3738-2155
W 2024 r. obroniła na Uniwersytecie Gdańskim doktorat pt. Visual Pleasure in Film Theory and Practice: Laura Mulvey Revisited. Współorganizatorka i uczestniczka konferencji międzynarodowych oraz paneli naukowych m.in. w London Center for Interdisciplinary Research i na Università degli Studi di Palermo. Członkini, inicjatorka i organizatorka okrągłych stołów, m.in. Visual Politics and Postcolonial Issues we współpracy z University of Havana, University of Arts (Hawana), Caribbean Studies Association (Santa Marta, Kolumbia), Latin American Studies Association (Guadalajara, Meksyk) oraz Facultad de Cine (Meksyk). Brała udział w seminariach naukowych Fundacji Katarzyny Kozyry realizowanych w latach 2018-2020. Prowadziła wykłady na festiwalach filmowych Cine en las Aldeas i Filma Afro Cartagena, a badania naukowe prezentowała na konferencjach i kongresach w Europie, Ameryce Łacińskiej i Środkowej oraz na Karaibach. Na University of Arts (ISA) w Hawanie realizowała grant naukowo-dydaktyczny NAWA PROM.
Autorzy
Mirosław PrzylipiakUniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112
Historyk i teoretyk filmu, tłumacz, na Uniwersytecie Gdańskim kieruje Instytutem Badań nad Kulturą. Stypendysta Fundacji Fulbrighta na Uniwersytecie Harvarda (1998-1999) oraz Fundacji Rockefellera (2002). Autor książek: Kino stylu zerowego. Z zagadnień estetyki filmu fabularnego (1994; poszerzone wyd. drugie: 2016), Kino najnowsze (wraz z Jerzym Szyłakiem, 1999), Poetyka kina dokumentalnego (2000; Nagroda im. Bolesława Michałka dla najlepszej książki filmowej roku), Kino bezpośrednie 1960-1963 (t. I, 2008), Kino bezpośrednie 1963-1970. Czas autorów (t. II, 2014) oraz Kino bezpośrednie 1963-1970. Między obserwacją a ideologią (t. III, 2014). Jest też autorem stu kilkudziesięciu studiów z zakresu historii i teorii kina oraz komunikowania audiowizualnego, a ponadto kilkuset recenzji filmowych. Przetłumaczył kilkadziesiąt książek, przede wszystkim z dziedziny psychologii, filmu oraz kultury audiowizualnej. Wśród nich znalazły się takie pozycje jak: Dustin Hoffman Ronalda Bergana (1992), Filozofia horroru albo paradoksy uczuć Noëla Carrolla (2004) i Filozofia sztuki masowej tegoż autora (2011). Założyciel Akademickiej Telewizji Edukacyjnej przy Uniwersytecie Gdańskim, autor kilku filmów dokumentalnych, m.in. Legenda o Janku Wiśniewskim (1994) oraz Czy było kiedy tylu wspaniałych chłopców i dziewcząt (1997).
Statystyki
Abstract views: 4PDF downloads: 0
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Iwona Kościelecka, Mirosław Przylipiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Mirosław Przylipiak, Kategoria systemu w Davida Bordwella koncepcji estetyki filmu , Kwartalnik Filmowy: Nr 115 (2021): Film formy, film treści
- Mirosław Przylipiak, Przyjemność na granicy dyskomfortu , Kwartalnik Filmowy: Nr 110 (2020): Poza człowiekiem
- Mirosław Przylipiak, W poszukiwaniu siebie. Biograficzny dyptyk Łozińskich w kontekście Lacanowskiej fazy lustra , Kwartalnik Filmowy: Nr 118 (2022): Jedno ujęcie
- Mirosław Przylipiak, Bergsonowska koncepcja pamięci a filmowe przedstawienia pamięci protetycznej , Kwartalnik Filmowy: Nr 125 (2024): Kino jako maszyna pamiętania
- Mirosław Przylipiak, Wajdowskie adaptacje literatury w optyce Eweliny Nurczyńskiej-Fidelskiej , Kwartalnik Filmowy: Nr 75-76 (2011): Oblicza rzeczywistości
- Mirosław Przylipiak, Filmowe oblicza kontestacji , Kwartalnik Filmowy: Nr 65 (2009): Obraz filmowy, obraz w filmie (cz. II)
- Mirosław Przylipiak, Kamera jako superego. „Dzienniki. 1971-1976” Eda Pincusa albo początki dokumentalizmu osobistego , Kwartalnik Filmowy: Nr 73 (2011): Kino to ja. Autobiografie filmowe
- Mirosław Przylipiak, Dialektyka powierzchni i głębi w filmie dokumentalnym , Kwartalnik Filmowy: Nr 54-55 (2006): Film, fotografia, rzeczywistość
- Mirosław Przylipiak, Autorstwo w amerykańskim kinie bezpośrednim , Kwartalnik Filmowy: Nr 60 (2007): Autor w filmie (cz. II)
