Bergsonowska koncepcja pamięci a filmowe przedstawienia pamięci protetycznej

Mirosław Przylipiak

mprzylipiak@gmail.com
Uniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112

Abstrakt

Henri Bergson w pracy Materia i pamięć (1896) odróżnił dwa rodzaje pamięci: mózgową i czystą. Pamięć mózgowa należy do ciała i służy reagowaniu na bodźce, w związku z czym preferuje takie wspomnienia, które są najbardziej przydatne życiowo. Pamięć czysta rejestruje wszystko, co się zdarzyło, również wspomnienia bezużyteczne w prawdziwym życiu. Pierwszy rodzaj sytuuje nas po stronie ciała, a więc biologii. Hołubienie wspomnień bezużytecznych jest wyróżnikiem człowieczeństwa i warunkiem duchowości. Te konstatacje Bergsona, spopularyzowane w teorii Gilles’a Deleuze’a, okazują się niezwykle aktualne przy charakteryzowaniu filmowych przedstawień pamięci protetycznej, w których filmowi protagoniści mają wszczepione implanty pamięci lub też ich pamięć ulega eksternalizacji. Twierdzenia Bergsona o tym, że pamięć jest wyróżnikiem człowieczeństwa, że zachodzi związek między pamięcią a ciałem, a wreszcie, że istnieje podział na wspomnienia praktyczne i niepraktyczne, zachowują tu swoją ważność.


Słowa kluczowe:

pamięć protetyczna, Henri Bergson, pamięć

Ansell-Pearson, K. (2010). Bergson on Memory. W: S. Radstone, B. Schwarz (red.), Memory: Histories, Theories, Debates (ss. 61-76). New York: Fordham University Press.
  Google Scholar

Bergson, H. (2006). Materia i pamięć. Esej o stosunku ciała do ducha (tłum. R. J. Weksler- -Waszkinel). Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
  Google Scholar

Burn, S. (2013). Mapping the Syndrome Novel. W: T. J. Lustig, J. Peacock (red.), Diseases and Disorders in Contemporary Fiction: The Syndrome Syndrome (ss. 35-52). London – New York: Routledge.
  Google Scholar

Deleuze, G. (2008). Kino (tłum. J. Margański). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

DiGiovanna, J. (2015). Identity: Difficulties, Discontinuities and Pluralities of Personhood. W: M. Hauskeller, T. D. Philbeck, C. D. Carbonell (red.), The Palgrave Handbook of Posthumanism in Film and Television (ss. 349-358). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137430328_35   Google Scholar

Frampton, D. (2006). Filmosophy. New York – London: Wallflower Press.
  Google Scholar

Front, S. (2023). „Spiders (…) Stringing Webs Through Her Head”: Representations of Memory in Anthony Doerr’s „Memory Wall” and Meredith Westgate’s „The Shimmering State”. Orbis Litterarum, 78 (6), ss. 537-555.
DOI: https://doi.org/10.1111/oli.12402   Google Scholar

Groes, S. (2016). Introduction: Memory in the Twenty First Century. W: S. Groes (red.), Memory in the Twenty-First Century: New Critical Perspectives from the Arts, Humanities, and Sciences (ss. 1-13). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137520586_1   Google Scholar

Hacking, I. (1995). Rewriting the Soul: Multiple Personality and the Sciences of Memory. Princeton: Princeton University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781400821686   Google Scholar

Jaynes, J. (1976). The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind. Boston – New York: A Mariner Book Houghton Mifflin Company.
  Google Scholar

Kołakowski, L. (1997). Bergson. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  Google Scholar

Landsberg, A. (1996). Prosthetic Memory: „Total Recall” and „Blade Runner”. W: M. Featherstone, R. Burrows (red.), Cyberspace/Cyberbodies/Cyberpunk (ss. 175- -190). Thousand Oaks: SAGE Publications Ltd.
DOI: https://doi.org/10.4135/9781446250198.n10   Google Scholar

Landsberg, A. (2012). Pamięć protetyczna. W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (red.), Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 690-698). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
  Google Scholar

Lanier, J. (2010). You Are Not a Gadget: A Manifesto. New York: Alfred A. Knopf.
  Google Scholar

Lunceford, B. (2015). The Ghost in the Machine: Humanity and the Problem of Self- -Aware Information. W: M. Hauskeller, T. D. Philbeck, C. D. Carbonell (red.), The Palgrave Handbook of Posthumanism in Film and Television (ss. 371-379). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137430328_37   Google Scholar

Pepperell, R. (2016). Neuroscience and Posthuman Memory. W: S. Groes (red.), Memory in the Twenty-First Century: New Critical Perspectives from the Arts, Humanities, and Sciences (ss. 330-333). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137520586_40   Google Scholar

Skalska, T. (2014). Pamięć protetyczna. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba (red.), Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (ss. 343-345). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
  Google Scholar

Sobchack, V. (2004). Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture. Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520937826   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-04-08

Cited By / Share

Przylipiak, M. (2024) „Bergsonowska koncepcja pamięci a filmowe przedstawienia pamięci protetycznej”, Kwartalnik Filmowy, (125), s. 6–29. doi: 10.36744/kf.2378.

Autorzy

Mirosław Przylipiak 
mprzylipiak@gmail.com
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112

Historyk i teoretyk filmu, tłumacz, na Uniwersytecie Gdańskim kieruje Instytutem Badań nad Kulturą. Stypendysta Fundacji Fulbrighta na Uniwersytecie Harvarda (1998-1999) oraz Fundacji Rockefellera (2002). Autor książek: Kino stylu zerowego. Z zagadnień estetyki filmu fabularnego (1994; poszerzone wyd. drugie: 2016), Kino najnowsze (1999, wraz z Jerzym Szyłakiem), Poetyka kina dokumentalnego (2000; Nagroda im. Bolesława Michałka dla najlepszej książki filmowej roku), Kino bezpośrednie 1960-1963 (t. I, 2008), Kino bezpośrednie 1963-1970. Czas autorów (t. II, 2014) oraz Kino bezpośrednie 1963-1970. Między obserwacją a ideologią (t. III, 2014). Jest też autorem stu kilkudziesięciu studiów z zakresu historii i teorii kina oraz komunikowania audiowizualnego, a ponadto kilkuset recenzji filmowych. Przetłumaczył kilkadziesiąt książek, przede wszystkim z dziedziny psychologii, filmu oraz kultury audiowizualnej. Wśród nich znalazły się takie pozycje jak: Dustin Hoffman Ronalda Bergana (1992), Filozofia horroru albo paradoksy uczuć Noëla Carrolla (2004) i Filozofia sztuki masowej tegoż autora (2011). Założyciel Akademickiej Telewizji Edukacyjnej przy Uniwersytecie Gdańskim, autor kilku filmów dokumentalnych, m.in. Legenda o Janku Wiśniewskim (1994) oraz Czy było kiedy tylu wspaniałych chłopców i dziewcząt (1997).



Statystyki

Abstract views: 301
PDF downloads: 233


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Mirosław Przylipiak

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.