Bergsonowska koncepcja pamięci a filmowe przedstawienia pamięci protetycznej
Mirosław Przylipiak
mprzylipiak@gmail.comUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112
Abstrakt
Henri Bergson w pracy Materia i pamięć (1896) odróżnił dwa rodzaje pamięci: mózgową i czystą. Pamięć mózgowa należy do ciała i służy reagowaniu na bodźce, w związku z czym preferuje takie wspomnienia, które są najbardziej przydatne życiowo. Pamięć czysta rejestruje wszystko, co się zdarzyło, również wspomnienia bezużyteczne w prawdziwym życiu. Pierwszy rodzaj sytuuje nas po stronie ciała, a więc biologii. Hołubienie wspomnień bezużytecznych jest wyróżnikiem człowieczeństwa i warunkiem duchowości. Te konstatacje Bergsona, spopularyzowane w teorii Gilles’a Deleuze’a, okazują się niezwykle aktualne przy charakteryzowaniu filmowych przedstawień pamięci protetycznej, w których filmowi protagoniści mają wszczepione implanty pamięci lub też ich pamięć ulega eksternalizacji. Twierdzenia Bergsona o tym, że pamięć jest wyróżnikiem człowieczeństwa, że zachodzi związek między pamięcią a ciałem, a wreszcie, że istnieje podział na wspomnienia praktyczne i niepraktyczne, zachowują tu swoją ważność.
Słowa kluczowe:
pamięć protetyczna, Henri Bergson, pamięćBibliografia
Ansell-Pearson, K. (2010). Bergson on Memory. W: S. Radstone, B. Schwarz (red.), Memory: Histories, Theories, Debates (ss. 61-76). New York: Fordham University Press.
Google Scholar
Bergson, H. (2006). Materia i pamięć. Esej o stosunku ciała do ducha (tłum. R. J. Weksler- -Waszkinel). Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa.
Google Scholar
Burn, S. (2013). Mapping the Syndrome Novel. W: T. J. Lustig, J. Peacock (red.), Diseases and Disorders in Contemporary Fiction: The Syndrome Syndrome (ss. 35-52). London – New York: Routledge.
Google Scholar
Deleuze, G. (2008). Kino (tłum. J. Margański). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
DiGiovanna, J. (2015). Identity: Difficulties, Discontinuities and Pluralities of Personhood. W: M. Hauskeller, T. D. Philbeck, C. D. Carbonell (red.), The Palgrave Handbook of Posthumanism in Film and Television (ss. 349-358). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137430328_35
Google Scholar
Frampton, D. (2006). Filmosophy. New York – London: Wallflower Press.
Google Scholar
Front, S. (2023). „Spiders (…) Stringing Webs Through Her Head”: Representations of Memory in Anthony Doerr’s „Memory Wall” and Meredith Westgate’s „The Shimmering State”. Orbis Litterarum, 78 (6), ss. 537-555.
DOI: https://doi.org/10.1111/oli.12402
Google Scholar
Groes, S. (2016). Introduction: Memory in the Twenty First Century. W: S. Groes (red.), Memory in the Twenty-First Century: New Critical Perspectives from the Arts, Humanities, and Sciences (ss. 1-13). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137520586_1
Google Scholar
Hacking, I. (1995). Rewriting the Soul: Multiple Personality and the Sciences of Memory. Princeton: Princeton University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9781400821686
Google Scholar
Jaynes, J. (1976). The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind. Boston – New York: A Mariner Book Houghton Mifflin Company.
Google Scholar
Kołakowski, L. (1997). Bergson. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Landsberg, A. (1996). Prosthetic Memory: „Total Recall” and „Blade Runner”. W: M. Featherstone, R. Burrows (red.), Cyberspace/Cyberbodies/Cyberpunk (ss. 175- -190). Thousand Oaks: SAGE Publications Ltd.
DOI: https://doi.org/10.4135/9781446250198.n10
Google Scholar
Landsberg, A. (2012). Pamięć protetyczna. W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (red.), Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów (ss. 690-698). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Lanier, J. (2010). You Are Not a Gadget: A Manifesto. New York: Alfred A. Knopf.
Google Scholar
Lunceford, B. (2015). The Ghost in the Machine: Humanity and the Problem of Self- -Aware Information. W: M. Hauskeller, T. D. Philbeck, C. D. Carbonell (red.), The Palgrave Handbook of Posthumanism in Film and Television (ss. 371-379). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137430328_37
Google Scholar
Pepperell, R. (2016). Neuroscience and Posthuman Memory. W: S. Groes (red.), Memory in the Twenty-First Century: New Critical Perspectives from the Arts, Humanities, and Sciences (ss. 330-333). London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781137520586_40
Google Scholar
Skalska, T. (2014). Pamięć protetyczna. W: M. Saryusz-Wolska, R. Traba (red.), Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci (ss. 343-345). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar
Sobchack, V. (2004). Carnal Thoughts: Embodiment and Moving Image Culture. Berkeley – Los Angeles – London: University of California Press.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520937826
Google Scholar
Autorzy
Mirosław Przylipiakmprzylipiak@gmail.com
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-7552-8112
Historyk i teoretyk filmu, tłumacz, na Uniwersytecie Gdańskim kieruje Instytutem Badań nad Kulturą. Stypendysta Fundacji Fulbrighta na Uniwersytecie Harvarda (1998-1999) oraz Fundacji Rockefellera (2002). Autor książek: Kino stylu zerowego. Z zagadnień estetyki filmu fabularnego (1994; poszerzone wyd. drugie: 2016), Kino najnowsze (1999, wraz z Jerzym Szyłakiem), Poetyka kina dokumentalnego (2000; Nagroda im. Bolesława Michałka dla najlepszej książki filmowej roku), Kino bezpośrednie 1960-1963 (t. I, 2008), Kino bezpośrednie 1963-1970. Czas autorów (t. II, 2014) oraz Kino bezpośrednie 1963-1970. Między obserwacją a ideologią (t. III, 2014). Jest też autorem stu kilkudziesięciu studiów z zakresu historii i teorii kina oraz komunikowania audiowizualnego, a ponadto kilkuset recenzji filmowych. Przetłumaczył kilkadziesiąt książek, przede wszystkim z dziedziny psychologii, filmu oraz kultury audiowizualnej. Wśród nich znalazły się takie pozycje jak: Dustin Hoffman Ronalda Bergana (1992), Filozofia horroru albo paradoksy uczuć Noëla Carrolla (2004) i Filozofia sztuki masowej tegoż autora (2011). Założyciel Akademickiej Telewizji Edukacyjnej przy Uniwersytecie Gdańskim, autor kilku filmów dokumentalnych, m.in. Legenda o Janku Wiśniewskim (1994) oraz Czy było kiedy tylu wspaniałych chłopców i dziewcząt (1997).
Statystyki
Abstract views: 275PDF downloads: 224
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Mirosław Przylipiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Mirosław Przylipiak, Kategoria systemu w Davida Bordwella koncepcji estetyki filmu , Kwartalnik Filmowy: Nr 115 (2021): Film formy, film treści
- Mirosław Przylipiak, Przyjemność na granicy dyskomfortu , Kwartalnik Filmowy: Nr 110 (2020): Poza człowiekiem
- Mirosław Przylipiak, W poszukiwaniu siebie. Biograficzny dyptyk Łozińskich w kontekście Lacanowskiej fazy lustra , Kwartalnik Filmowy: Nr 118 (2022): Jedno ujęcie