Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju
Abstrakt
W artykule omówione zostały filmy głównego nurtu kina moralnego niepokoju (1976-1981) jako najbardziej charakterystyczny przykład realizmu filmowego w kinie polskim po roku 1945 i przed rokiem 1989. Najważniejszym założeniem wczesnych filmów fabularnych K. Kieślowskiego, A. Holland, F. Falka, J. Kijowskiego oraz należących do nurtu dzieł A. Wajdy, K. Zanussiego i J. Zaorskiego była strategia krytycznego opisu rzeczywistości. Opis ten możliwy był m.in. dzięki umiejętnemu posługiwaniu się przez realizatorów środkami realizmu fotograficznego i inscenizacyjnego. Pierwsza część artykułu przypomina w skrócie kontekst historyczny i kinematograficzny powstania nurtu kina moralnego niepokoju. W drugiej części omówione zostały główne filmy nurtu pod kątem związku zastosowanych w nich strategii wizualnych z tendencją opisową i krytyczną. Porządek wywodu wyznaczają dokonania czterech operatorów: S. Idziaka, E. Kłosińskiego, J. Petryckiego i K. Wyszyńskiego. Istotne stają się pytania: jak przejawia się realizm fotograficzny filmów?; w jaki sposób określa on ich estetykę oraz współtworzy reżyserską refleksję na temat rzeczywistości społeczno-politycznej tamtego czasu?; jakie ograniczenia i trudności niesie ze sobą estetyka realizmu? Trzecia część artykułu dotyczy związku realistycznej estetyki filmów tego nurtu z zawartą w nich refleksją moralną. Artykuł kończą uwagi na temat typowego bohatera kina moralnego niepokoju.
Słowa kluczowe:
kino moralnego niepokoju, realizm, kino polskieBibliografia
Dabert Dobrochna, Kino moralnego niepokoju. Wokół wybranych problemów poetyki i etyki, Poznań 2003, s. 84, 130-141, 172-173, 268.
Google Scholar
Deleuze Gilles, Kino 1. obraz-ruch, 2. obraz-czas, tłum. J. Margański, Gdańsk 2008, s. 298.
Google Scholar
Falk Feliks, w: Razem czy osobno? Rozmowa Macieja Zaleskiego z Feliksem Falkiem, „Kino” 1981, nr 7.
Google Scholar
Friszke Andrzej, Kryzys „Nowej umowy społecznej”. Narodziny kultury niezależnej (lata 1976-1980), w: tenże, Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007, s. 256-274.
Google Scholar
Giżycki Marcin, Nie wystawać zza kamery. Rozmowa Marcina Giżyckiego z Edwardem Kłosińskim, „Kino” 1978, nr 12.
Google Scholar
Głowiński Michał, Literatura wobec nowomowy, w: tenże, Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków 2009, s. 76-77, 79-80.
Google Scholar
Hendrykowski Marek, Sztuka reżyserii: rozmowa z Agnieszką Holland, w: Debiuty polskiego kina, red. M. Hendrykowski, Konin 1998, s. 249-250.
Google Scholar
Holland Agnieszka „Kino” 1978, nr 7 (ankieta redakcyjna).
Google Scholar
Holland Agnieszka, Blisko życia, „Kino” 1978, nr 1.
Google Scholar
Holland Agnieszka, w: S. Zawiśliński, Kieślowski. Życie po życiu. Pamięć, Warszawa 2007, s. 164.
Google Scholar
Ingarden Roman, Wykłady z etyki, Warszawa 1989, s. 288, 337-338.
Google Scholar
Jankun-Dopartowa Mariola, Fałszywa inicjacja bohatera. Młode kino lat siedemdziesiątych wobec założeń programowych Młodej Kultury, w: Człowiek z ekranu. Z antropologii postaci filmowej, red. M. Jankun-Dopartowa, M. Przylipiak, Kraków 1996, s. 94, 99, 103, 106-107, 118.
Google Scholar
Jankun-Dopartowa Mariola, Gorzkie kino Agnieszki Holland, Gdańsk 2000, s. 119, 136-137.
Google Scholar
Jaworski Stanisław, Realizm, w: tenże, Podręczny słownik terminów literackich, Kraków 2007, s. 176.
Google Scholar
Kieślowski Krzysztof, Funkcje filmu w telewizji i w kinie, „Kino” 1978, nr 1.
Google Scholar
Kieślowski Krzysztof, w: S. Zawiśliński, Kieślowski. Życie po życiu. Pamięć, Warszawa 2007, s. 289.
Google Scholar
Kijowski Andrzej, Dziennik, t. 2, Kraków 1998, s. 394.
DOI: https://doi.org/10.1049/ee.1998.0019
Google Scholar
Kornatowska Maria, Wodzireje i amatorzy, Warszawa 1990, s. 107-108, 115, 192, 204.
Google Scholar
Kracauer Siegfried, Teoria filmu, tłum. W. Wertenstein, Gdańsk 2008, s. 344.
Google Scholar
Lubelski Tadeusz, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Chorzów 2009, s. 369-374, 378-379.
Google Scholar
Lukács György, Sztuka i prawda obiektywna, tłum. K. Krzemień-Ojak, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 2, cz. 4, Kraków 1986.
Google Scholar
Lukács György, Teoria powieści, tłum. J. Goślicki, Warszawa 1968, s. 58, 66-67, 71-72, 76, 82, 146.
Google Scholar
Mętrak Krzysztof, O czym mówi Dyrygent?, „Kino” 1980, nr 5.
Google Scholar
Miczka Tadeusz, „Kino moralnego niepokoju”. Źródła i granice realizmu w polskim filmie fabularnym w latach 1976-1981, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007, s. 191, 194, 197-198.
Google Scholar
Mitosek Zofia, Realizm, w: Słownik literatury polskiej, red. A. Brodzka, M. Puchalska, M. Semczuk, A. Sobolewska, E. Szary-Matywiecka, Wrocław 1993, s. 916-917.
Google Scholar
Wertenstein Wanda, Przyjaźń trudna jak życie, „Kino” 1979, nr 12.
Google Scholar
Workowski Adam, Refleksje filozofa o kinie wartości, w: W stronę kina filozoficznego. Antologia, red. U. Tes, Kraków 2011, s. 23-24.
Google Scholar
Zanussi Krzysztof, w: Spróbujmy określić styl… Rozmowa redakcyjna, „Kino” 1980, nr 8.
Google Scholar
Autorzy
Marcin Maronkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Polska
Absolwent Wydziału Operatorskiego PWSFTviT w Łodzi, doktor nauk humanistycznych UJ, operator i filmoznawca. Autor monografii twórczości filmowej Wojciecha Jerzego Hasa (Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa, 2010). Współautor książki Zdjęcia - Jerzy Lipman, 2005. Adiunkt na Wydziale Artystycznym UMCS w Lublinie, gdzie wykłada fotografię. Jeden z wykładowców Akademii Polskiego Filmu zorganizowanej przez PISF. Interesuje się kinem polskim, kinem autorskim oraz związkami literatury, filozofii i filmu.
Statystyki
Abstract views: 32PDF downloads: 8
Licencja
Prawa autorskie (c) 2011 Marcin Maron
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Maron, „Anima possession”. „Opętanie” Andrzeja Żuławskiego w kontekście pojęcia fantazmatu oraz psychologii głębi , Kwartalnik Filmowy: Nr 126 (2024): Fantastyka, fantasy, fantazmat
- Marcin Maron, Rozwój sztuki operatorskiej w latach 60. i w pierwszej połowie lat 70. Europa, USA, Polska , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Marcin Maron, Wobec zła. Problem gnozy w polskich filmach Andrzeja Żuławskiego z lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Marcin Maron, „Diabeł” Andrzeja Żuławskiego: historia, zło i romantyczna gnoza , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
- Marcin Maron, Głowa Meduzy, czyli realizm filmów Kina Moralnego Niepokoju , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Marcin Maron, „Hubal” Bohdana Poręby i „Pasja” Stanisława Różewicza – spór o romantyzm w kinie polskim lat 70. , Kwartalnik Filmowy: Nr 92 (2015): Kino polskie i polityka
- Marcin Maron, Sytuacja autobiograficzna w „Zwierciadle” Andrieja Tarkowskiego , Kwartalnik Filmowy: Nr 73 (2011): Kino to ja. Autobiografie filmowe
- Marcin Maron, „Romantyczni” Stanisława Różewicza. Między marzeniem a rzeczywistością , Kwartalnik Filmowy: Nr 77-78 (2012): Polskie mity, polskie kompleksy
