„Ida”, utrata i wstyd

Sebastian Jagielski

kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński (Polska)

Abstrakt

W centrum debaty wokół Idy (2013) Pawła Pawlikowskiego został usytuowany problem wstydu. Starły się tu dwa dyskursy dotyczące polityki wstydu – emancypacyjny i etnonacjonalistyczny. Zgodnie z tym pierwszym, charakterystycznym dla lewicy i liberałów, film Pawlikowskiego nie zawstydza Polaków dostatecznie; z kolei krytycy prawicowi dowodzili, że utwór przekłamuje historię, by wpędzić nas, Polaków, we wstyd, chociaż nie ma, ich zdaniem, ku temu żadnych powodów. Sam film – choć porusza problem wstydu – koncentruje się głównie na afekcie smutku. Przedmiotem swego zainteresowania Jagielski czyni to, w jaki sposób film, odwołując się do estetyki filmów Szkoły Polskiej, wytwarza takie negatywne odczucia, jak utrata czy brak. Autor sytuuje Idę w ramach „kina nastroju”, by przemyśleć pozycję widza wobec ukazanych na ekranie obrazów. Film najpierw zaprasza nas do nawiązania empatycznej więzi z ocalonymi z Zagłady bohaterkami, by następnie kazać nam zderzyć się z radykalną pustką pozostałą po ich utracie.


Słowa kluczowe:

teoria afektu, Paweł Pawlikowski, kino polskie

Ahmed, Sara. „Wstyd w obliczu innych.” trans. Jakub Misun. Teksty Drugie 4 (2016): 194-212.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.4.13   Google Scholar

Baer, Ulrich. „Umiejscowić pamięć: współczesna fotografia, Holokaust i tradycja pejzażu.” trans. Roma Sendyka. In: Pamięć i afekty, edited by Zofia Budrewicz, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, 245-283. Warszawa: Wyd. IBL, 2014.
  Google Scholar

Benjamin, Walter. „Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej.” trans. Janusz Sikorski. In: Anioł historii, 201-238. Poznań: Wyd. Poznańskie, 1996.
  Google Scholar

Bennett, Jill. „Wnętrza, zewnętrza: trauma, afekt i sztuka.” trans. Anna Kowalcze-Pawlik, Tomasz Bilczewski. In: Pamięć i afekty, edited by Zofia Budrewicz, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, 145-179. Warszawa: Wyd. IBL, 2014.
  Google Scholar

Berlant, Lauren. Cruel Optimism. Durham: Duke University Press, 2011.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780822394716   Google Scholar

Cheshire, Godfrey. „Ida.” May 2, 2014, https://www.rogerebert.com/reviews/ida-2014.
  Google Scholar

Coates, Paul. „Twarze i „twarzowość”.” trans. Zofia Ziemann. Kwartalnik Filmowy 83-84 (2013): 6-35.
  Google Scholar

Datner, Helena, Agnieszka Graff. „My, komisarki od kultury.” Gazeta Wyborcza 264 (2013): 17.
  Google Scholar

Deleuze, Gilles. Kino: 1. Obraz-ruch, 2. Obraz-czas. trans. Janusz Margański. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2010.
  Google Scholar

Doty, Alexander. „Introduction: There’s Something about Mary.”, Camera Obscura 22 (2007): 1-9.
DOI: https://doi.org/10.1215/02705346-2007-001   Google Scholar

Dunin, Kinga. „Okrutnie dobre siostry.” Krytyka Polityczna, December 20, 2014, http://krytykapolityczna.pl/felietony/kinga-dunin/okrutnie-dobre-siostry/2014.
  Google Scholar

„Dyskusja o filmie „Ida” w Żydowskim Instytucie Historycznym.” https://www.youtube.com/watch?v=rR_4Vh_VEQM.
  Google Scholar

Eng David L. and David Kazanjian. “Introduction: Mourning Remains.” In: Loss. The Politics of Mourning, edited by David L. Eng, David Kazanjian, 1-25. Berkeley-Los Angeles-California: University of California Press, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520936270   Google Scholar

Fidelis, Małgorzata. „Młodość, nowoczesność i świat. Polska młodzież u progu „długich lat 60.”.” In: W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali, edited by Andrzej Gwóźdź, Margarete Wach, 13-41. Warszawa-Kraków: Narodowe Centrum Kultury, Universitas, 2017.
  Google Scholar

Forecki, Piotr. „Legenda o Wandzie, co zastąpiła Niemca.” Krytyka Polityczna, November 8, 2013, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/legenda-o-wandzie-co-zastapila-niemca/2013.
  Google Scholar

Freud, Sigmund. „Ego i id.” trans. Jerzy Prokopiuk. In: Poza zasadą przyjemności, 59-92. Warszawa: PWN, 1975.
  Google Scholar

Freud, Sigmund. „Żałoba i melancholia.” trans. Robert Reszke. In: Psychologia nieświadomości, 145-159. Warszawa: Wyd. KR, 2009.
  Google Scholar

Gorlewska, Paulina. “Erudyta, outsider, nieprzewidywalny.” Kino 6 (2018): 26-30.
  Google Scholar

Graff, Agnieszka. „Ida – subtelność i polityka.” Krytyka Polityczna, November 1, 2013, http://krytykapolityczna.pl/kultura//film/graff-ida-subtelnosc-i-polityka/2013.
  Google Scholar

Holland, Agnieszka. „Jak awansowałam na estetkę.” Krytyka Polityczna (Dziennik Opinii) 69 (2015), http://krytykapolityczna.pl/kultura/holland-jak-awansowalam-na-estetke.
  Google Scholar

Irzykowski, Karol. Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977.
  Google Scholar

Kristeva, Julia. Czarne słońce. Depresja i melancholia. trans. Michał Paweł Markowski, Remigiusz Ryziński. Kraków: Universitas, 2007.
  Google Scholar

Lane, Anthony. „Road Trips.” The New Yorker, May 12, 2014, https://www.newyorker.com/magazine/2014/05/12/road-trips-3.
  Google Scholar

Leder, Andrzej. „Nadpalone.” Krytyka Polityczna (Dziennik Opinii) 76 (2015), http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/leder-o-idzie-nadpalone.
  Google Scholar

Leder, Andrzej. Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wyd. Krytyki Politycznej, 2014.
  Google Scholar

Łysak, Tomasz. Od kroniki do filmu posttraumatycznego – filmy dokumentalne o Zagładzie. Warszawa: Wyd. IBL, 2016.
  Google Scholar

Madej, Alina. „Fotogenia.” In: Słownik pojęć filmowych, edited by Alicja Helman, 117-134. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1998.
  Google Scholar

Majmurek, Jakub. „Sennik polski (spór o Idę).” Krytyka Polityczna, March 1, 2015, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/majmurek-sennik-polski-spor-o-ide/2015.
  Google Scholar

Masłoń, Krzysztof. „We mgle zginęło Portofino…” Do rzeczy 6 (2015): 44-46.
DOI: https://doi.org/10.1016/j.achaem.2015.07.341   Google Scholar

Mroz, Matilda. “Framing loss and figuring grief in Paweł Pawlikowski’s Ida.” Screening the Past 41 (2016), http://www.screeningthepast.com/2016/10/framing-loss-and-figuring-grief-in-pawel-pawlikowskis-ida.
  Google Scholar

Musiał, Maciej. „Historia Idy, czyli zbawienie zamiast żałoby.” http://psychoanaliza.org.pl/?p=536.
  Google Scholar

Niziołek, Grzegorz. Polski teatr Zagłady. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Wyd. Krytyki Politycznej, 2013.
  Google Scholar

Ostrowska, Elżbieta. „Kazimierz Kutz – kino ironicznego dystansu.” In: Kino polskie w trzynastu sekwencjach, edited by Ewelina Nurczyńska-Fidelska, 63-77. Kraków: Rabid, 2005.
  Google Scholar

Pawlicki, Maciej. „Nienawiść zamiast strachu.” W Sieci 9 (2015): 36-37.
  Google Scholar

Plantinga, Carl. “Art Moods and Human Moods in Narrative Cinema.” New Literary History (43) 2012: 455-475.
DOI: https://doi.org/10.1353/nlh.2012.0025   Google Scholar

Podsiadło, Magdalena. „Filmy nawiedzone, czyli kobiety władzy i demony.” Kultura i historia 33 (2018): 160-174, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/wp-content/uploads/2018/08/15Magdalena-Podsiad%C5%82o-Filmy-nawiedzone-czyli-kobiety-w%C5%82adzy-i-demony-Obco%C5%9B%C4%87-nie-z-tej-ziemi.pdf.
  Google Scholar

Rojek, Zofia. „Ida pełna antysemickich stereotypów? Krytyka najnowszego filmu Pawlikowskiego.” Na temat, November 5, 2013, https://natemat.pl/80843,ida-pelna-antysemickich-stereotypow.
  Google Scholar

Sinnerbrink, Robert. “Historical Moods in Film.” Screening the Past 41 (2016), http://www.screeningthepast.com/2016/10/historical-moods-in-film/#_ednref10.
  Google Scholar

Sinnerbrink, Robert. “Stimmung: exploring the aesthetics of mood.” Screen 53 (2012): 148-163.
DOI: https://doi.org/10.1093/screen/hjs007   Google Scholar

Smith, Greg M. Film Structure and the Emotion System. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511497759   Google Scholar

Smoliński, Sebastian. „Martwa natura, czyli polska historia według Idy.” Krytyka Polityczna, February 22, 2015, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/martwa-natura-czyli-polska-historia-wedlug-idy/2015.
  Google Scholar

Sobolewski, Tadeusz. „Pawlikowski: Napisałem list miłosny do Polski.” Gazeta Wyborcza 290 (2014): 20.
  Google Scholar

Sowińska, Iwona. Polska muzyka filmowa 1945-1968. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
  Google Scholar

Subbotko, Donata. „Jaki honor, jaka ojczyzna? A co dopiero Bóg?.” Gazeta Wyborcza 267 (2013): 14-16.
  Google Scholar

Zaleski, Marek. „Natręctwo niepamięci naszej o Zagładzie.” Teksty Drugie 6 (2016): 90-105.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.6.7   Google Scholar

Zaremba, Piotr. „Moralitet ze skazą.” W sieci 9 (2015): 38-39.
  Google Scholar

Zawadzka, Anna. „Ida.” lewica.pl, December 25, 2013, http://lewica.pl/blog/zawadzka/28791.
  Google Scholar

Żelasko, Justyna. Przygoda w pociągu. Początki polskiego modernizmu filmowego (Has, Kawalerowicz, Konwicki, Kutz, Munk). Kraków: Korporacja ha!art, 2015.
  Google Scholar

Żurawiecki, Bartosz. „O Wandzie, której nie chce Polska.” December 4, 2013, https://www.alekinoplus.pl/aleblog-o-wandzie-ktorej-nie-chce-polska_1432.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2018-09-30

Cited By / Share

Jagielski, S. (2018) „«Ida», utrata i wstyd”, Kwartalnik Filmowy, (103), s. 6–24. doi: 10.36744/kf.1910.

Autorzy

Sebastian Jagielski 
kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska

Filmoznawca, adiunkt w In­stytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Ja­giellońskiego. Autor książki Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabu­larnym (2013), współredaktor tomów:Ciało i se­ksualność w kinie polskim (2009) oraz Kino polskie jako kino transnarodowe (2017).



Statystyki

Abstract views: 147
PDF downloads: 77


Licencja

Prawa autorskie (c) 2018 Sebastian Jagielski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.