Zniewala czy wyzwala? „Dzieje grzechu” Waleriana Borowczyka jako film polityczny

Sebastian Jagielski

sebastian.jagielski@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-6989-1265

Abstrakt

W Dziejach grzechu (1975) Waleriana Borowczyka za sprawą wizualizacji „ekspresji opresji” i „opresji ekspresji” zostaje ukazana opresja systemów: katolickiego, narodowego (mieszczańskiego) i patriarchalnego. Autor, idąc za refleksją Eleny del Río, próbuje podważyć tezy tych badaczy, którzy w filmie Borowczyka widzieli wyłącznie widowisko uprzedmiotowionego kobiecego ciała. Argumentuje, że choć spektakl hamuje narrację, nie blokuje ekspresji ciała. Przeciwnie, rozluźniając struktury narracji filmowej, uwalnia jego siłę. Ruchliwość ciała bohaterki filmu, Ewy Pobratyńskiej, jest tyleż reakcją na opresyjną rzeczywistość (dom, Kościół), ile obietnicą przełamania wzoru życia opartego na przymusowym powtarzaniu. Przyjmując zasugerowane w pismach Michela Foucaulta terminologiczne rozróżnienie na biowładzę i biopolitykę, autor rozpoznaje w Dziejach grzechu potencjał polityczny wymierzony w społeczeństwo dyscyplinarne, ufundowane na nadzorowaniu praktyk cielesnych i seksualnych.


Słowa kluczowe:

Walerian Borowczyk, emancypacja, biopolityka, ciało

Berlant, L. (2015). Okrutny optymizm (tłum. K. Bojarska). Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej, (11), ss. 1-34. http://pismowidok.org/index.php/one/article/view/346/669
  Google Scholar

Borowczyk, W. (1975). Mówi reżyser Walerian Borowczyk. Filmowy Serwis Prasowy, (7), ss. 6-9.
  Google Scholar

Długołęcka, G. (1999). Koszmar „Dziejów grzechu” (rozm. J. Polanowska). Przegląd Tygodniowy, (15), s. 15.
  Google Scholar

Duncan, P. (2011). Tears, Melodrama and „Heterosensibility” in „Letter from an Unknown Woman”. Screen, 52 (2), ss. 173-192. https://doi.org/10.1093/screen/hjr005
  Google Scholar

Eberhardt, K. (1975, 26 czerwca). Mistyka melodramatu. Literatura.
  Google Scholar

Fidelis, M. (2015). Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce (tłum. M. Jaszczurowska). Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
  Google Scholar

Foucault, M. (2010). Historia seksualności (tłum. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Freud, S. (2009). Psychologia nieświadomości (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
  Google Scholar

Grzelecki, S. (1975, 5 czerwca). Gdy Ewa lubi grzech… Życie Warszawy.
  Google Scholar

Hardt, M., Negri, A. (2012). Rzecz-pospolita. Poza własność prywatną i dobro publiczne (tłum. „Praktyka Teoretyczna”). Kraków: Korporacja Ha!art.
  Google Scholar

Kałużyński, Z. (1975, 14 czerwca). Bibeloty oskarżają. Polityka, ss. 12-13.
  Google Scholar

Kisiel (1975, 10 sierpnia). Ruch, grzech i mózg. Tygodnik Powszechny.
  Google Scholar

Kurz, I. (2008). Ożywić ducha, wprawić w ruch ciało. Powrót Borowczyka. Kino, (1), ss. 22-25.
  Google Scholar

Magnone, L. (2016). Ewa Pobratyńska. W: M. Rudaś-Grodzka i in. (red.), …czterdzieści i cztery. Figury literackie. Nowy kanon (ss. 162-183). Warszawa: Wydawnictwo IBL.
  Google Scholar

Markowski, A. (1975). Erotyka łagodzi obyczaje. Kino, (4), ss. 12-19.
  Google Scholar

Marszałek, R. (1975, 12 czerwca). Niezdrowy urok trzęsawisk duszy ludzkiej. Literatura.
  Google Scholar

Martin, R. (1990). Performance as Political Act: The Embodied Self. New York: Bergin and Garvey.
  Google Scholar

Mętrak, K. (1975, 15 czerwca). Dagerotyp. Kultura, ss. 11-14.
  Google Scholar

Mulvey, L. (2010). Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne (tłum. J. Mach). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 33-47). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art.
  Google Scholar

R. G. (1975, 26 czerwca). Co nasi czytelnicy myślą o „Dziejach grzechu”?. Dziennik Łódzki.
  Google Scholar

Reich, W. (1996). Funkcja orgazmu (tłum. N. Szymańska). Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & CO.
  Google Scholar

Richardson, M. (2006). Surrealism and Cinema. Oxford – New York: Berg.
  Google Scholar

Río, E. del (2008). Deleuze and the Cinemas of Performance: Powers of Affection. Edinburgh: Edinburgh University Press.
  Google Scholar

Różewicz, S. (2012). Było, minęło… W kuchni i na salonach X Muzy. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
  Google Scholar

Toeplitz, K. T. (1975). O „Dziejach grzechu” dokładniej. Miesięcznik Literacki, (8).
  Google Scholar

Wiącek, E. (2009). Niemoralny moralista w młodopolskiej masce. Wokół „Dziejów grzechu” Waleriana Borowczyka. W: S. Jagielski, A. Morstin-Popławska (red.), Ciało i seksualność w kinie polskim (ss. 239-260). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  Google Scholar

Williams, L. (2013). Seks na ekranie (tłum. M. Wojtyna). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Wilson, S. (1998). Maskarady kobiecości (tłum. M. Wilczyński). Artium Quaestiones, (9), ss. 157-184.
  Google Scholar

W-K (1975, 16 lipca). Widzowie o „Dziejach grzechu”. Dziennik Wieczorny.
  Google Scholar

Wojtczak, M. (2004). Kronika nie tylko filmowa. Warszawa: Studio Emka.
  Google Scholar

Zalewska, A. (2016). Legenda i lektura. O „Dziejach grzechu” Stefana Żeromskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-11-16

Cited By / Share

Jagielski, S. (2021) „Zniewala czy wyzwala? «Dzieje grzechu» Waleriana Borowczyka jako film polityczny”, Kwartalnik Filmowy, (115), s. 163–176. doi: 10.36744/kf.854.

Autorzy

Sebastian Jagielski 
sebastian.jagielski@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-6989-1265

Filmoznawca, adiunkt w Katedrze Historii Filmu Polskiego Instytutu Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor książki Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym (2013), współredaktor tomów zbiorowych: Ciało i seksualność w kinie polskim (2009), Kino polskie jako kino transnarodowe (2017).



Statystyki

Abstract views: 386
PDF downloads: 319


Licencja

Prawa autorskie (c) 2021 Sebastian Jagielski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.