Zniewala czy wyzwala? „Dzieje grzechu” Waleriana Borowczyka jako film polityczny
Sebastian Jagielski
sebastian.jagielski@uj.edu.plUniwersytet Jagielloński (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-6989-1265
Abstrakt
W Dziejach grzechu (1975) Waleriana Borowczyka za sprawą wizualizacji „ekspresji opresji” i „opresji ekspresji” zostaje ukazana opresja systemów: katolickiego, narodowego (mieszczańskiego) i patriarchalnego. Autor, idąc za refleksją Eleny del Río, próbuje podważyć tezy tych badaczy, którzy w filmie Borowczyka widzieli wyłącznie widowisko uprzedmiotowionego kobiecego ciała. Argumentuje, że choć spektakl hamuje narrację, nie blokuje ekspresji ciała. Przeciwnie, rozluźniając struktury narracji filmowej, uwalnia jego siłę. Ruchliwość ciała bohaterki filmu, Ewy Pobratyńskiej, jest tyleż reakcją na opresyjną rzeczywistość (dom, Kościół), ile obietnicą przełamania wzoru życia opartego na przymusowym powtarzaniu. Przyjmując zasugerowane w pismach Michela Foucaulta terminologiczne rozróżnienie na biowładzę i biopolitykę, autor rozpoznaje w Dziejach grzechu potencjał polityczny wymierzony w społeczeństwo dyscyplinarne, ufundowane na nadzorowaniu praktyk cielesnych i seksualnych.
Słowa kluczowe:
Walerian Borowczyk, emancypacja, biopolityka, ciałoBibliografia
Berlant, L. (2015). Okrutny optymizm (tłum. K. Bojarska). Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej, (11), ss. 1-34. http://pismowidok.org/index.php/one/article/view/346/669
Google Scholar
Borowczyk, W. (1975). Mówi reżyser Walerian Borowczyk. Filmowy Serwis Prasowy, (7), ss. 6-9.
Google Scholar
Długołęcka, G. (1999). Koszmar „Dziejów grzechu” (rozm. J. Polanowska). Przegląd Tygodniowy, (15), s. 15.
Google Scholar
Duncan, P. (2011). Tears, Melodrama and „Heterosensibility” in „Letter from an Unknown Woman”. Screen, 52 (2), ss. 173-192. https://doi.org/10.1093/screen/hjr005
Google Scholar
Eberhardt, K. (1975, 26 czerwca). Mistyka melodramatu. Literatura.
Google Scholar
Fidelis, M. (2015). Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce (tłum. M. Jaszczurowska). Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Google Scholar
Foucault, M. (2010). Historia seksualności (tłum. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Freud, S. (2009). Psychologia nieświadomości (tłum. R. Reszke). Warszawa: Wydawnictwo KR.
Google Scholar
Grzelecki, S. (1975, 5 czerwca). Gdy Ewa lubi grzech… Życie Warszawy.
Google Scholar
Hardt, M., Negri, A. (2012). Rzecz-pospolita. Poza własność prywatną i dobro publiczne (tłum. „Praktyka Teoretyczna”). Kraków: Korporacja Ha!art.
Google Scholar
Kałużyński, Z. (1975, 14 czerwca). Bibeloty oskarżają. Polityka, ss. 12-13.
Google Scholar
Kisiel (1975, 10 sierpnia). Ruch, grzech i mózg. Tygodnik Powszechny.
Google Scholar
Kurz, I. (2008). Ożywić ducha, wprawić w ruch ciało. Powrót Borowczyka. Kino, (1), ss. 22-25.
Google Scholar
Magnone, L. (2016). Ewa Pobratyńska. W: M. Rudaś-Grodzka i in. (red.), …czterdzieści i cztery. Figury literackie. Nowy kanon (ss. 162-183). Warszawa: Wydawnictwo IBL.
Google Scholar
Markowski, A. (1975). Erotyka łagodzi obyczaje. Kino, (4), ss. 12-19.
Google Scholar
Marszałek, R. (1975, 12 czerwca). Niezdrowy urok trzęsawisk duszy ludzkiej. Literatura.
Google Scholar
Martin, R. (1990). Performance as Political Act: The Embodied Self. New York: Bergin and Garvey.
Google Scholar
Mętrak, K. (1975, 15 czerwca). Dagerotyp. Kultura, ss. 11-14.
Google Scholar
Mulvey, L. (2010). Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne (tłum. J. Mach). W: K. Kuc, L. Thompson (red.), Do utraty wzroku. Wybór tekstów (ss. 33-47). Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art.
Google Scholar
R. G. (1975, 26 czerwca). Co nasi czytelnicy myślą o „Dziejach grzechu”?. Dziennik Łódzki.
Google Scholar
Reich, W. (1996). Funkcja orgazmu (tłum. N. Szymańska). Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & CO.
Google Scholar
Richardson, M. (2006). Surrealism and Cinema. Oxford – New York: Berg.
Google Scholar
Río, E. del (2008). Deleuze and the Cinemas of Performance: Powers of Affection. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Google Scholar
Różewicz, S. (2012). Było, minęło… W kuchni i na salonach X Muzy. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
Google Scholar
Toeplitz, K. T. (1975). O „Dziejach grzechu” dokładniej. Miesięcznik Literacki, (8).
Google Scholar
Wiącek, E. (2009). Niemoralny moralista w młodopolskiej masce. Wokół „Dziejów grzechu” Waleriana Borowczyka. W: S. Jagielski, A. Morstin-Popławska (red.), Ciało i seksualność w kinie polskim (ss. 239-260). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Williams, L. (2013). Seks na ekranie (tłum. M. Wojtyna). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Wilson, S. (1998). Maskarady kobiecości (tłum. M. Wilczyński). Artium Quaestiones, (9), ss. 157-184.
Google Scholar
W-K (1975, 16 lipca). Widzowie o „Dziejach grzechu”. Dziennik Wieczorny.
Google Scholar
Wojtczak, M. (2004). Kronika nie tylko filmowa. Warszawa: Studio Emka.
Google Scholar
Zalewska, A. (2016). Legenda i lektura. O „Dziejach grzechu” Stefana Żeromskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
Google Scholar
Autorzy
Sebastian Jagielskisebastian.jagielski@uj.edu.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-6989-1265
Filmoznawca, adiunkt w Katedrze Historii Filmu Polskiego Instytutu Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor książki Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym (2013), współredaktor tomów zbiorowych: Ciało i seksualność w kinie polskim (2009), Kino polskie jako kino transnarodowe (2017).
Statystyki
Abstract views: 386PDF downloads: 319
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Sebastian Jagielski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Sebastian Jagielski, Krzyk zatrzymany w stopklatce , Kwartalnik Filmowy: Nr 118 (2022): Jedno ujęcie
- Sebastian Jagielski, „Ida”, utrata i wstyd , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń
- Sebastian Jagielski, Blask męskiego związku. „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy jako film kumpelski , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Sebastian Jagielski, Dziewczyny, które gryzą. „Córki Dancingu” jako kino buntu , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu