„Ida”, utrata i wstyd
Abstrakt
W centrum debaty wokół Idy (2013) Pawła Pawlikowskiego został usytuowany problem wstydu. Starły się tu dwa dyskursy dotyczące polityki wstydu – emancypacyjny i etnonacjonalistyczny. Zgodnie z tym pierwszym, charakterystycznym dla lewicy i liberałów, film Pawlikowskiego nie zawstydza Polaków dostatecznie; z kolei krytycy prawicowi dowodzili, że utwór przekłamuje historię, by wpędzić nas, Polaków, we wstyd, chociaż nie ma, ich zdaniem, ku temu żadnych powodów. Sam film – choć porusza problem wstydu – koncentruje się głównie na afekcie smutku. Przedmiotem swego zainteresowania Jagielski czyni to, w jaki sposób film, odwołując się do estetyki filmów Szkoły Polskiej, wytwarza takie negatywne odczucia, jak utrata czy brak. Autor sytuuje Idę w ramach „kina nastroju”, by przemyśleć pozycję widza wobec ukazanych na ekranie obrazów. Film najpierw zaprasza nas do nawiązania empatycznej więzi z ocalonymi z Zagłady bohaterkami, by następnie kazać nam zderzyć się z radykalną pustką pozostałą po ich utracie.
Słowa kluczowe:
teoria afektu, Paweł Pawlikowski, kino polskieBibliografia
Ahmed, Sara. „Wstyd w obliczu innych.” trans. Jakub Misun. Teksty Drugie 4 (2016): 194-212.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.4.13
Google Scholar
Baer, Ulrich. „Umiejscowić pamięć: współczesna fotografia, Holokaust i tradycja pejzażu.” trans. Roma Sendyka. In: Pamięć i afekty, edited by Zofia Budrewicz, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, 245-283. Warszawa: Wyd. IBL, 2014.
Google Scholar
Benjamin, Walter. „Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej.” trans. Janusz Sikorski. In: Anioł historii, 201-238. Poznań: Wyd. Poznańskie, 1996.
Google Scholar
Bennett, Jill. „Wnętrza, zewnętrza: trauma, afekt i sztuka.” trans. Anna Kowalcze-Pawlik, Tomasz Bilczewski. In: Pamięć i afekty, edited by Zofia Budrewicz, Roma Sendyka, Ryszard Nycz, 145-179. Warszawa: Wyd. IBL, 2014.
Google Scholar
Berlant, Lauren. Cruel Optimism. Durham: Duke University Press, 2011.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780822394716
Google Scholar
Cheshire, Godfrey. „Ida.” May 2, 2014, https://www.rogerebert.com/reviews/ida-2014.
Google Scholar
Coates, Paul. „Twarze i „twarzowość”.” trans. Zofia Ziemann. Kwartalnik Filmowy 83-84 (2013): 6-35.
Google Scholar
Datner, Helena, Agnieszka Graff. „My, komisarki od kultury.” Gazeta Wyborcza 264 (2013): 17.
Google Scholar
Deleuze, Gilles. Kino: 1. Obraz-ruch, 2. Obraz-czas. trans. Janusz Margański. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2010.
Google Scholar
Doty, Alexander. „Introduction: There’s Something about Mary.”, Camera Obscura 22 (2007): 1-9.
DOI: https://doi.org/10.1215/02705346-2007-001
Google Scholar
Dunin, Kinga. „Okrutnie dobre siostry.” Krytyka Polityczna, December 20, 2014, http://krytykapolityczna.pl/felietony/kinga-dunin/okrutnie-dobre-siostry/2014.
Google Scholar
„Dyskusja o filmie „Ida” w Żydowskim Instytucie Historycznym.” https://www.youtube.com/watch?v=rR_4Vh_VEQM.
Google Scholar
Eng David L. and David Kazanjian. “Introduction: Mourning Remains.” In: Loss. The Politics of Mourning, edited by David L. Eng, David Kazanjian, 1-25. Berkeley-Los Angeles-California: University of California Press, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520936270
Google Scholar
Fidelis, Małgorzata. „Młodość, nowoczesność i świat. Polska młodzież u progu „długich lat 60.”.” In: W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali, edited by Andrzej Gwóźdź, Margarete Wach, 13-41. Warszawa-Kraków: Narodowe Centrum Kultury, Universitas, 2017.
Google Scholar
Forecki, Piotr. „Legenda o Wandzie, co zastąpiła Niemca.” Krytyka Polityczna, November 8, 2013, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/legenda-o-wandzie-co-zastapila-niemca/2013.
Google Scholar
Freud, Sigmund. „Ego i id.” trans. Jerzy Prokopiuk. In: Poza zasadą przyjemności, 59-92. Warszawa: PWN, 1975.
Google Scholar
Freud, Sigmund. „Żałoba i melancholia.” trans. Robert Reszke. In: Psychologia nieświadomości, 145-159. Warszawa: Wyd. KR, 2009.
Google Scholar
Gorlewska, Paulina. “Erudyta, outsider, nieprzewidywalny.” Kino 6 (2018): 26-30.
Google Scholar
Graff, Agnieszka. „Ida – subtelność i polityka.” Krytyka Polityczna, November 1, 2013, http://krytykapolityczna.pl/kultura//film/graff-ida-subtelnosc-i-polityka/2013.
Google Scholar
Holland, Agnieszka. „Jak awansowałam na estetkę.” Krytyka Polityczna (Dziennik Opinii) 69 (2015), http://krytykapolityczna.pl/kultura/holland-jak-awansowalam-na-estetke.
Google Scholar
Irzykowski, Karol. Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1977.
Google Scholar
Kristeva, Julia. Czarne słońce. Depresja i melancholia. trans. Michał Paweł Markowski, Remigiusz Ryziński. Kraków: Universitas, 2007.
Google Scholar
Lane, Anthony. „Road Trips.” The New Yorker, May 12, 2014, https://www.newyorker.com/magazine/2014/05/12/road-trips-3.
Google Scholar
Leder, Andrzej. „Nadpalone.” Krytyka Polityczna (Dziennik Opinii) 76 (2015), http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/leder-o-idzie-nadpalone.
Google Scholar
Leder, Andrzej. Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej. Warszawa: Wyd. Krytyki Politycznej, 2014.
Google Scholar
Łysak, Tomasz. Od kroniki do filmu posttraumatycznego – filmy dokumentalne o Zagładzie. Warszawa: Wyd. IBL, 2016.
Google Scholar
Madej, Alina. „Fotogenia.” In: Słownik pojęć filmowych, edited by Alicja Helman, 117-134. Kraków: Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1998.
Google Scholar
Majmurek, Jakub. „Sennik polski (spór o Idę).” Krytyka Polityczna, March 1, 2015, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/majmurek-sennik-polski-spor-o-ide/2015.
Google Scholar
Masłoń, Krzysztof. „We mgle zginęło Portofino…” Do rzeczy 6 (2015): 44-46.
DOI: https://doi.org/10.1016/j.achaem.2015.07.341
Google Scholar
Mroz, Matilda. “Framing loss and figuring grief in Paweł Pawlikowski’s Ida.” Screening the Past 41 (2016), http://www.screeningthepast.com/2016/10/framing-loss-and-figuring-grief-in-pawel-pawlikowskis-ida.
Google Scholar
Musiał, Maciej. „Historia Idy, czyli zbawienie zamiast żałoby.” http://psychoanaliza.org.pl/?p=536.
Google Scholar
Niziołek, Grzegorz. Polski teatr Zagłady. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Wyd. Krytyki Politycznej, 2013.
Google Scholar
Ostrowska, Elżbieta. „Kazimierz Kutz – kino ironicznego dystansu.” In: Kino polskie w trzynastu sekwencjach, edited by Ewelina Nurczyńska-Fidelska, 63-77. Kraków: Rabid, 2005.
Google Scholar
Pawlicki, Maciej. „Nienawiść zamiast strachu.” W Sieci 9 (2015): 36-37.
Google Scholar
Plantinga, Carl. “Art Moods and Human Moods in Narrative Cinema.” New Literary History (43) 2012: 455-475.
DOI: https://doi.org/10.1353/nlh.2012.0025
Google Scholar
Podsiadło, Magdalena. „Filmy nawiedzone, czyli kobiety władzy i demony.” Kultura i historia 33 (2018): 160-174, http://www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/wp-content/uploads/2018/08/15Magdalena-Podsiad%C5%82o-Filmy-nawiedzone-czyli-kobiety-w%C5%82adzy-i-demony-Obco%C5%9B%C4%87-nie-z-tej-ziemi.pdf.
Google Scholar
Rojek, Zofia. „Ida pełna antysemickich stereotypów? Krytyka najnowszego filmu Pawlikowskiego.” Na temat, November 5, 2013, https://natemat.pl/80843,ida-pelna-antysemickich-stereotypow.
Google Scholar
Sinnerbrink, Robert. “Historical Moods in Film.” Screening the Past 41 (2016), http://www.screeningthepast.com/2016/10/historical-moods-in-film/#_ednref10.
Google Scholar
Sinnerbrink, Robert. “Stimmung: exploring the aesthetics of mood.” Screen 53 (2012): 148-163.
DOI: https://doi.org/10.1093/screen/hjs007
Google Scholar
Smith, Greg M. Film Structure and the Emotion System. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511497759
Google Scholar
Smoliński, Sebastian. „Martwa natura, czyli polska historia według Idy.” Krytyka Polityczna, February 22, 2015, http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/martwa-natura-czyli-polska-historia-wedlug-idy/2015.
Google Scholar
Sobolewski, Tadeusz. „Pawlikowski: Napisałem list miłosny do Polski.” Gazeta Wyborcza 290 (2014): 20.
Google Scholar
Sowińska, Iwona. Polska muzyka filmowa 1945-1968. Katowice: Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
Google Scholar
Subbotko, Donata. „Jaki honor, jaka ojczyzna? A co dopiero Bóg?.” Gazeta Wyborcza 267 (2013): 14-16.
Google Scholar
Zaleski, Marek. „Natręctwo niepamięci naszej o Zagładzie.” Teksty Drugie 6 (2016): 90-105.
DOI: https://doi.org/10.18318/td.2016.6.7
Google Scholar
Zaremba, Piotr. „Moralitet ze skazą.” W sieci 9 (2015): 38-39.
Google Scholar
Zawadzka, Anna. „Ida.” lewica.pl, December 25, 2013, http://lewica.pl/blog/zawadzka/28791.
Google Scholar
Żelasko, Justyna. Przygoda w pociągu. Początki polskiego modernizmu filmowego (Has, Kawalerowicz, Konwicki, Kutz, Munk). Kraków: Korporacja ha!art, 2015.
Google Scholar
Żurawiecki, Bartosz. „O Wandzie, której nie chce Polska.” December 4, 2013, https://www.alekinoplus.pl/aleblog-o-wandzie-ktorej-nie-chce-polska_1432.
Google Scholar
Autorzy
Sebastian Jagielskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
Filmoznawca, adiunkt w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor książki Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym (2013), współredaktor tomów:Ciało i seksualność w kinie polskim (2009) oraz Kino polskie jako kino transnarodowe (2017).
Statystyki
Abstract views: 147PDF downloads: 77
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Sebastian Jagielski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Sebastian Jagielski, Krzyk zatrzymany w stopklatce , Kwartalnik Filmowy: Nr 118 (2022): Jedno ujęcie
- Sebastian Jagielski, Zniewala czy wyzwala? „Dzieje grzechu” Waleriana Borowczyka jako film polityczny , Kwartalnik Filmowy: Nr 115 (2021): Film formy, film treści
- Sebastian Jagielski, Blask męskiego związku. „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy jako film kumpelski , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Sebastian Jagielski, Dziewczyny, które gryzą. „Córki Dancingu” jako kino buntu , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu