Blask męskiego związku. „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy jako film kumpelski

Sebastian Jagielski

kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński (Polska)

Abstrakt

Jednym z głównych bohaterów twórczości Andrzeja Wajdy jest męskie pragnienie homospołeczne. W Ziemi obiecanej przybiera ono szczególnie niebezpieczną postać. Wpisanie homoseksualisty (czy szerzej: seksualnej odmienności) w ramy męskiej wspólnoty i zaakceptowanie go nie mieści się bowiem w ramach narracji narodowej, w której gej zawsze jawi się jako wróg. Choć idealne ciało Polaka przeciwstawione zostaje tu anty-ciału homoseksualnego Żyda, to relacje między nimi nie kształtują się podług charakterystycznego dla narodowych narracji antyhomoseksualnego scenariusza. Wielonarodowa męska homospołeczność tworzy alternatywę dla życia rodzinnego i narodowego. W filmie Wajdy ściera się odchodzący w przeszłość patriotyczny etos z rodzącą się inną, wychyloną ku przyszłości, zbiorowością. Analizę męskiej wspólnoty homospołecznej wobec dyskursu narodowego poprzedza omówienie charakterystycznego dla amerykańskiego kina lat 70. podgatunku buddy film, do którego reżyser wprost się odwołuje.


Słowa kluczowe:

Andrzej Wajda, homoseksualność, film kumpelski, pragnienie homospołeczne, queer, ciało

Badinter Elisabeth, XY Tożsamość mężczyzny, tłum. G. Przewłocki, Wyd. W.A.B., Warszawa 1993, 108-109.
  Google Scholar

Basiuk Tomasz, Casus Wilde’a: homoseksualizm i tożsamość odmieńca od końca XIX wieku, w: Inny, Inna, Inne. O Inności w kulturze, (red.) M. Janion, C. Snochowska-Gonzales, K. Szczuka, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2004, s. 321-322, 324.
  Google Scholar

Caes Christopher, Widowiska katastroficzne: trauma historyczna i męska podmiotowość we wczesnych filmach Andrzeja Wajdy, tłum. Z. Batko, w: Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003, s. 144, 149, 152-157.
  Google Scholar

Dondziłło Czesław, Zasłużony półkownik?, „Film” 1982, nr 39, s. 7.
  Google Scholar

Douin Jean-Luc Douin,, „Le Monde”: „Katyń” – przejmujący i bolesny film dla Wajdy, tłum. J. Kawa, „Gazeta Wyborcza”, 14.04. 2009.
  Google Scholar

Dyer Richard, The Matter of Images: Essays on Representation, Routledge, New York 1993, s. 127.
  Google Scholar

Eberhardt Konrad, O polskich filmach, wybór i wstęp: R. Koniczek, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982, s. 376-377 (pierw. „Kino” 1974, nr 12, s. 10-15).
  Google Scholar

Ellis John, Visible Fictions, Routledge & Kegan Paul, London 1982, s. 47.
  Google Scholar

Falkowska Janina, Andrzej Wajda: History, Politics, and Nostalgia in Polish Cinema, Berghahn Books, New York-Oxford 2007, s. 151.
  Google Scholar

Falkowska Janina,Głosy z zewnątrz. Recepcja filmów Andrzeja Wajdy w krajach anglojęzycznych, w: Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003, s. 359-375.
  Google Scholar

Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003.
  Google Scholar

Foucault Michel, Historia seksualności, tłum. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010.
  Google Scholar

Foucault Michel, O Przyjaźni jako stylu życia, tłum. T. Basiuk, „Gai Pied” 1981.
  Google Scholar

Haskell Molly, From Reverence to Rape: The Treatment of Women in the Movies, 2nd ed., University of Chicago Press, Chicago 1987, s. 23.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226412924.001.0001   Google Scholar

Historia filmu polskiego, t. 4, (red.) J. Toeplitz, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1980, s. 166.
  Google Scholar

James Caryn, Land of Promise, „The New York Times Film Reviews”, 5 II 1988.
  Google Scholar

Karpiński Maciej, Wojciech Pszoniak, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1976, s. 52.
  Google Scholar

Kino polskie jako kino narodowe, (red.) T. Lubelski, M. Stroiński, Ha!Art, Kraków 2009.
  Google Scholar

Klejsa Konrad, Filmowe oblicza kontestacji. Kino Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej wobec kultury protestu przełomu lat 60. i 70., Wyd. Trio, Warszawa 2008, s. 26-27.
  Google Scholar

Kłosińska Krystyna, Feministyczna krytyka literacka, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010, s. 555.
  Google Scholar

Kornatowska Maria, Eros i film, Krajowa Agencja Wydawnicza, Łódź 1986, s. 98, 105.
  Google Scholar

Kosofsky Sedgwick Eve, Męskie pragnienie homospołeczne i polityka seksualności, tłum. A. Ostolski, „Krytyka Polityczna” 2005, nr 9/10.
  Google Scholar

Kurz Iwona, Twarze w tłumie, Wizerunki bohaterów wyobraźni zbiorowej w kulturze polskiej lat 1955-1969, Świat Literacki, Warszawa 2005, s. 153,186.
  Google Scholar

Ledóchowski Aleksander, Złoty cielec, w: tegoż, Ulotne obrazy, Polska Federacja DKF, Warszawa 1998, s. 60 (pierw. „Film” 1975, nr 8, s. 6-7).
  Google Scholar

Leszkowicz Paweł, Kitliński Tomasz, Miłość i demokracja. Rozważania o kwestii homoseksualnej w Polsce, Aureus, Kraków 2005, s. 197.
  Google Scholar

Lis Piotr, Liryczny bohater w dramatycznych okolicznościach. O twórczości Andrzeja Wajdy, w: W kręgu filmu polskiego XXXV-lecia, (red.) J. Trzynadlowski, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1981, s. 154-155.
  Google Scholar

Lubelski Tadeusz, Daniel Olbrychski: Aktor Wajdy, w: Być jak Cybulski?, (red.) I. Cegiełkówna, Fundacja Kino, Warszawa 2008, s. 13-14.
  Google Scholar

Lubelski Tadeusz, Dwie ziemie jałowe: 1898 i 1974, „Kwartalnik Filmowy” 1997, nr 18, s. 118-119, 126.
  Google Scholar

Lubelski Tadeusz, Wajda, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2006.
  Google Scholar

Mazierska Ewa, Od homoseksualisty do geja: konstrukcja „innych seksualności” w polskim kinie okresu PRL-u, tłum. K. Nowak, w: Ciało i seksualność w kinie polskim, (red.) S. Jagielski, A. Morstin-Popławska, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 52, 53.
  Google Scholar

Michalak Bartosz, Polskie Oscary, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000, s. 215.
  Google Scholar

Michalski Dariusz, Kalina Jędrusik, Iskry, Warszawa 2010, s. 313-323.
  Google Scholar

Michnik Adam, Narodowość pluszowego misia, „Gazeta Wyborcza”, 14.04. 2009.
  Google Scholar

Mulvey Laura, Do utraty wzroku. Wybór tekstów, (red.) K. Kuc, L.Thompson, tłum. J. Mach, Korporacja Ha!Art, Kraków-Warszawa 2010, s. 40, 42.
  Google Scholar

Na falach pruderii, „Dialog” 2009, nr 3, s. 108.
  Google Scholar

Neale Steve, Męskość jako spektakl, tłum. M. Radkiewicz, w: Gender w kinie europejskim i mediach, (red.) E. Ostrowska, Kraków 2001, s. 41, 42.
  Google Scholar

Nurczyńska-Fidelska Ewelina, Polska klasyka literacka według Andrzeja Wajdy, Śląsk, Katowice 1998, s. 118-126, 156.
  Google Scholar

Olbrychski Daniel, Anioły wokół głowy, BGW, Warszawa 1992, s. 210, 212.
  Google Scholar

Ostrowska Elżbieta, Niebezpieczne związki. Dyskurs miłosny, erotyczny i narodowy w filmach Andrzeja Wajdy, w: Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003, s. 210.
  Google Scholar

Ostrowska Elżbieta, Obcość podwojona: obrazy kobiet żydowskich w polskim kinie powojennym, w: Gender-film-media, (red.) E. H. Oleksy, E. Ostrowska, Rabid, Kraków 2001, s. 135, 140.
  Google Scholar

Ostrowska-Chmura Elżbieta, Polka – dumny przedmiot pożądania, w: Ciało i seksualność w kinie polskim, (red.) S. Jagielski, A. Morstin-Popławska, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 139-153,
  Google Scholar

Pszoniak Wojciech, Aktor, w rozmowie z M. Komarem, Wyd. Literackie, Kraków 2009, s. 103, 126.
  Google Scholar

Pyszny Joanna, Kobieta w filmach szkoły polskiej, w: Polska szkoła filmowa. Poetyka i tradycja, (red.) J. Trzynadlowski, Zakład Nar. im. Ossolińskich, Wrocław 1976.
  Google Scholar

Simpson Mark, Male Impersonators: Men Performing Masculinity, Routledge, New York 1994, s. 228.
  Google Scholar

Skrzypczak Piotr, Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 139, 140.
  Google Scholar

Wajda Andrzej, Kino i reszta świata, Znak, Kraków 2000, s. 162.
  Google Scholar

Wajda Andrzej, Moment deziluzji. Spotkanie z Andrzejem Wajdą, rozm. T. Sobolewski, „Kino” 1991, nr 7, s. 2-7.
  Google Scholar

Wajda Andrzej, O polityce, o sztuce, o sobie, wstęp, wybór i układ tekstów: M. Malatyńska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000, s. 194.
  Google Scholar

Wajda mówi o sobie: wywiady i teksty, wybór i oprac. Wertenstein Wanda, Wyd. Literackie, Kraków 2000, s. 90, 91.
  Google Scholar

Wajda: Filmy, (red.) Płażewski Jerzy, t. 2, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1996, s. 245.
  Google Scholar

White Hayden, Poetyka pisarstwa historycznego, (red.) E. Domańska, M. Wilczyński, tłum. M. Wilczyński, Universitas, Kraków 2000, s. 356.
  Google Scholar

Wood Robin, Hollywood: From Vietnam to Reagan… and Beyond, Expanded and Revised Edition, Columbia University Press, New York 2003, s. 203, 204, 205.
  Google Scholar

Zawiszewska Agata, „Zostawić całą hańbę”, lecz „zwrócić się przeciw tyranii”. Poglądy na temat homoseksualizmu w pierwszej połowie XX wieku w Polsce, w: Kultura wobec odmienności. Tom 2: Prasa/Literatura, (red.) B. Darska, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2009, s. 98.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2012-06-30

Cited By / Share

Jagielski, S. (2012) „Blask męskiego związku. «Ziemia obiecana» Andrzeja Wajdy jako film kumpelski”, Kwartalnik Filmowy, (77-78), s. 25–54. doi: 10.36744/kf.2852.

Autorzy

Sebastian Jagielski 
kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska

Asystent w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie obronił rozprawę doktorską poświęconą męskiemu pragnieniu homospołecznemu w kinie polskim. Współredaktor tomu Ciało i seksualność w kinie polskim (2009).



Statystyki

Abstract views: 61
PDF downloads: 21


Licencja

Prawa autorskie (c) 2012 Sebastian Jagielski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.