Blask męskiego związku. „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy jako film kumpelski
Abstrakt
Jednym z głównych bohaterów twórczości Andrzeja Wajdy jest męskie pragnienie homospołeczne. W Ziemi obiecanej przybiera ono szczególnie niebezpieczną postać. Wpisanie homoseksualisty (czy szerzej: seksualnej odmienności) w ramy męskiej wspólnoty i zaakceptowanie go nie mieści się bowiem w ramach narracji narodowej, w której gej zawsze jawi się jako wróg. Choć idealne ciało Polaka przeciwstawione zostaje tu anty-ciału homoseksualnego Żyda, to relacje między nimi nie kształtują się podług charakterystycznego dla narodowych narracji antyhomoseksualnego scenariusza. Wielonarodowa męska homospołeczność tworzy alternatywę dla życia rodzinnego i narodowego. W filmie Wajdy ściera się odchodzący w przeszłość patriotyczny etos z rodzącą się inną, wychyloną ku przyszłości, zbiorowością. Analizę męskiej wspólnoty homospołecznej wobec dyskursu narodowego poprzedza omówienie charakterystycznego dla amerykańskiego kina lat 70. podgatunku buddy film, do którego reżyser wprost się odwołuje.
Słowa kluczowe:
Andrzej Wajda, homoseksualność, film kumpelski, pragnienie homospołeczne, queer, ciałoBibliografia
Badinter Elisabeth, XY Tożsamość mężczyzny, tłum. G. Przewłocki, Wyd. W.A.B., Warszawa 1993, 108-109.
Google Scholar
Basiuk Tomasz, Casus Wilde’a: homoseksualizm i tożsamość odmieńca od końca XIX wieku, w: Inny, Inna, Inne. O Inności w kulturze, (red.) M. Janion, C. Snochowska-Gonzales, K. Szczuka, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2004, s. 321-322, 324.
Google Scholar
Caes Christopher, Widowiska katastroficzne: trauma historyczna i męska podmiotowość we wczesnych filmach Andrzeja Wajdy, tłum. Z. Batko, w: Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003, s. 144, 149, 152-157.
Google Scholar
Dondziłło Czesław, Zasłużony półkownik?, „Film” 1982, nr 39, s. 7.
Google Scholar
Douin Jean-Luc Douin,, „Le Monde”: „Katyń” – przejmujący i bolesny film dla Wajdy, tłum. J. Kawa, „Gazeta Wyborcza”, 14.04. 2009.
Google Scholar
Dyer Richard, The Matter of Images: Essays on Representation, Routledge, New York 1993, s. 127.
Google Scholar
Eberhardt Konrad, O polskich filmach, wybór i wstęp: R. Koniczek, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982, s. 376-377 (pierw. „Kino” 1974, nr 12, s. 10-15).
Google Scholar
Ellis John, Visible Fictions, Routledge & Kegan Paul, London 1982, s. 47.
Google Scholar
Falkowska Janina, Andrzej Wajda: History, Politics, and Nostalgia in Polish Cinema, Berghahn Books, New York-Oxford 2007, s. 151.
Google Scholar
Falkowska Janina,Głosy z zewnątrz. Recepcja filmów Andrzeja Wajdy w krajach anglojęzycznych, w: Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003, s. 359-375.
Google Scholar
Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003.
Google Scholar
Foucault Michel, Historia seksualności, tłum. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010.
Google Scholar
Foucault Michel, O Przyjaźni jako stylu życia, tłum. T. Basiuk, „Gai Pied” 1981.
Google Scholar
Haskell Molly, From Reverence to Rape: The Treatment of Women in the Movies, 2nd ed., University of Chicago Press, Chicago 1987, s. 23.
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226412924.001.0001
Google Scholar
Historia filmu polskiego, t. 4, (red.) J. Toeplitz, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1980, s. 166.
Google Scholar
James Caryn, Land of Promise, „The New York Times Film Reviews”, 5 II 1988.
Google Scholar
Karpiński Maciej, Wojciech Pszoniak, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1976, s. 52.
Google Scholar
Kino polskie jako kino narodowe, (red.) T. Lubelski, M. Stroiński, Ha!Art, Kraków 2009.
Google Scholar
Klejsa Konrad, Filmowe oblicza kontestacji. Kino Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej wobec kultury protestu przełomu lat 60. i 70., Wyd. Trio, Warszawa 2008, s. 26-27.
Google Scholar
Kłosińska Krystyna, Feministyczna krytyka literacka, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010, s. 555.
Google Scholar
Kornatowska Maria, Eros i film, Krajowa Agencja Wydawnicza, Łódź 1986, s. 98, 105.
Google Scholar
Kosofsky Sedgwick Eve, Męskie pragnienie homospołeczne i polityka seksualności, tłum. A. Ostolski, „Krytyka Polityczna” 2005, nr 9/10.
Google Scholar
Kurz Iwona, Twarze w tłumie, Wizerunki bohaterów wyobraźni zbiorowej w kulturze polskiej lat 1955-1969, Świat Literacki, Warszawa 2005, s. 153,186.
Google Scholar
Ledóchowski Aleksander, Złoty cielec, w: tegoż, Ulotne obrazy, Polska Federacja DKF, Warszawa 1998, s. 60 (pierw. „Film” 1975, nr 8, s. 6-7).
Google Scholar
Leszkowicz Paweł, Kitliński Tomasz, Miłość i demokracja. Rozważania o kwestii homoseksualnej w Polsce, Aureus, Kraków 2005, s. 197.
Google Scholar
Lis Piotr, Liryczny bohater w dramatycznych okolicznościach. O twórczości Andrzeja Wajdy, w: W kręgu filmu polskiego XXXV-lecia, (red.) J. Trzynadlowski, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1981, s. 154-155.
Google Scholar
Lubelski Tadeusz, Daniel Olbrychski: Aktor Wajdy, w: Być jak Cybulski?, (red.) I. Cegiełkówna, Fundacja Kino, Warszawa 2008, s. 13-14.
Google Scholar
Lubelski Tadeusz, Dwie ziemie jałowe: 1898 i 1974, „Kwartalnik Filmowy” 1997, nr 18, s. 118-119, 126.
Google Scholar
Lubelski Tadeusz, Wajda, Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 2006.
Google Scholar
Mazierska Ewa, Od homoseksualisty do geja: konstrukcja „innych seksualności” w polskim kinie okresu PRL-u, tłum. K. Nowak, w: Ciało i seksualność w kinie polskim, (red.) S. Jagielski, A. Morstin-Popławska, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 52, 53.
Google Scholar
Michalak Bartosz, Polskie Oscary, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000, s. 215.
Google Scholar
Michalski Dariusz, Kalina Jędrusik, Iskry, Warszawa 2010, s. 313-323.
Google Scholar
Michnik Adam, Narodowość pluszowego misia, „Gazeta Wyborcza”, 14.04. 2009.
Google Scholar
Mulvey Laura, Do utraty wzroku. Wybór tekstów, (red.) K. Kuc, L.Thompson, tłum. J. Mach, Korporacja Ha!Art, Kraków-Warszawa 2010, s. 40, 42.
Google Scholar
Na falach pruderii, „Dialog” 2009, nr 3, s. 108.
Google Scholar
Neale Steve, Męskość jako spektakl, tłum. M. Radkiewicz, w: Gender w kinie europejskim i mediach, (red.) E. Ostrowska, Kraków 2001, s. 41, 42.
Google Scholar
Nurczyńska-Fidelska Ewelina, Polska klasyka literacka według Andrzeja Wajdy, Śląsk, Katowice 1998, s. 118-126, 156.
Google Scholar
Olbrychski Daniel, Anioły wokół głowy, BGW, Warszawa 1992, s. 210, 212.
Google Scholar
Ostrowska Elżbieta, Niebezpieczne związki. Dyskurs miłosny, erotyczny i narodowy w filmach Andrzeja Wajdy, w: Filmowy świat Andrzeja Wajdy, (red.) E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski, Universitas, Kraków 2003, s. 210.
Google Scholar
Ostrowska Elżbieta, Obcość podwojona: obrazy kobiet żydowskich w polskim kinie powojennym, w: Gender-film-media, (red.) E. H. Oleksy, E. Ostrowska, Rabid, Kraków 2001, s. 135, 140.
Google Scholar
Ostrowska-Chmura Elżbieta, Polka – dumny przedmiot pożądania, w: Ciało i seksualność w kinie polskim, (red.) S. Jagielski, A. Morstin-Popławska, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 139-153,
Google Scholar
Pszoniak Wojciech, Aktor, w rozmowie z M. Komarem, Wyd. Literackie, Kraków 2009, s. 103, 126.
Google Scholar
Pyszny Joanna, Kobieta w filmach szkoły polskiej, w: Polska szkoła filmowa. Poetyka i tradycja, (red.) J. Trzynadlowski, Zakład Nar. im. Ossolińskich, Wrocław 1976.
Google Scholar
Simpson Mark, Male Impersonators: Men Performing Masculinity, Routledge, New York 1994, s. 228.
Google Scholar
Skrzypczak Piotr, Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, s. 139, 140.
Google Scholar
Wajda Andrzej, Kino i reszta świata, Znak, Kraków 2000, s. 162.
Google Scholar
Wajda Andrzej, Moment deziluzji. Spotkanie z Andrzejem Wajdą, rozm. T. Sobolewski, „Kino” 1991, nr 7, s. 2-7.
Google Scholar
Wajda Andrzej, O polityce, o sztuce, o sobie, wstęp, wybór i układ tekstów: M. Malatyńska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2000, s. 194.
Google Scholar
Wajda mówi o sobie: wywiady i teksty, wybór i oprac. Wertenstein Wanda, Wyd. Literackie, Kraków 2000, s. 90, 91.
Google Scholar
Wajda: Filmy, (red.) Płażewski Jerzy, t. 2, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1996, s. 245.
Google Scholar
White Hayden, Poetyka pisarstwa historycznego, (red.) E. Domańska, M. Wilczyński, tłum. M. Wilczyński, Universitas, Kraków 2000, s. 356.
Google Scholar
Wood Robin, Hollywood: From Vietnam to Reagan… and Beyond, Expanded and Revised Edition, Columbia University Press, New York 2003, s. 203, 204, 205.
Google Scholar
Zawiszewska Agata, „Zostawić całą hańbę”, lecz „zwrócić się przeciw tyranii”. Poglądy na temat homoseksualizmu w pierwszej połowie XX wieku w Polsce, w: Kultura wobec odmienności. Tom 2: Prasa/Literatura, (red.) B. Darska, Fundacja Feminoteka, Warszawa 2009, s. 98.
Google Scholar
Autorzy
Sebastian Jagielskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
Asystent w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie obronił rozprawę doktorską poświęconą męskiemu pragnieniu homospołecznemu w kinie polskim. Współredaktor tomu Ciało i seksualność w kinie polskim (2009).
Statystyki
Abstract views: 61PDF downloads: 21
Licencja
Prawa autorskie (c) 2012 Sebastian Jagielski

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Sebastian Jagielski, Krzyk zatrzymany w stopklatce , Kwartalnik Filmowy: Nr 118 (2022): Jedno ujęcie
- Sebastian Jagielski, Zniewala czy wyzwala? „Dzieje grzechu” Waleriana Borowczyka jako film polityczny , Kwartalnik Filmowy: Nr 115 (2021): Film formy, film treści
- Sebastian Jagielski, „Ida”, utrata i wstyd , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń
- Sebastian Jagielski, Blask męskiego związku. „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy jako film kumpelski , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Sebastian Jagielski, Dziewczyny, które gryzą. „Córki Dancingu” jako kino buntu , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
- Sebastian Jagielski, Jego ekscelencja Michał Waszyński , Kwartalnik Filmowy: Nr 70 (2010): Awangarda i film
- Sebastian Jagielski, Performatywne identyfikacje , Kwartalnik Filmowy: Nr 83-84 (2013): Ciało w filmie
Podobne artykuły
- Sebastian Jagielski, Blask męskiego związku. „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy jako film kumpelski , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.