Blask męskiego związku. „Ziemia obiecana” Andrzeja Wajdy jako film kumpelski
Abstrakt
Jednym z głównych bohaterów twórczości Andrzeja Wajdy jest męskie pragnienie homospołeczne. W Ziemi obiecanej przybiera ono szczególnie niebezpieczną postać. Wpisanie homoseksualisty (czy szerzej: seksualnej odmienności) w ramy męskiej wspólnoty i zaakceptowanie go nie mieści się bowiem w ramach narracji narodowej, w której gej zawsze jawi się jako wróg. Choć idealne ciało Polaka przeciwstawione zostaje tu anty-ciału homoseksualnego Żyda, to relacje między nimi nie kształtują się podług charakterystycznego dla narodowych narracji antyhomoseksualnego scenariusza. Wielonarodowa męska homospołeczność tworzy alternatywę dla życia rodzinnego i narodowego. W filmie Wajdy ściera się odchodzący w przeszłość patriotyczny etos z rodzącą się inną, wychyloną ku przyszłości, zbiorowością. Analizę męskiej wspólnoty homospołecznej wobec dyskursu narodowego poprzedza omówienie charakterystycznego dla amerykańskiego kina lat 70. podgatunku buddy film, do którego reżyser wprost się odwołuje. [artykuł opublikowany w języku angielskim jako: The Splendour of Male Relationship: Andrzej Wajda’s “The Promised Land” as a Buddy Film; pierwodruk polski: „Kwartalnik Filmowy” 2012, nr 77-78, s. 25-54]
Słowa kluczowe:
Andrzej Wajda, homoseksualność, film kumpelskiBibliografia
Badinter, Elizabeth. 1995. XY: On Masculine Identity. Tłum. L. Davis. New York: Columbia University Press.
Google Scholar
Basiuk, Tomasz. 2004. Casus Wilde’a: homoseksualizm i tożsamość odmieńca od końca XIX wieku. W: Inny, Inna, Inne. O Inności w kulturze. Red. M. Janion, C. Snochowska-Gonzales, K. Szczuka. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN
Google Scholar
Caes, Christopher. 2003. Widowiska katastroficzne: trauma historyczna i męska podmiotowość we wczesnych filmach Andrzeja Wajdy. Tłum. Ch. Caes, Z. Batko. W: Filmowy świat Andrzeja Wajdy. Red. E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski. Kraków: Universitas
Google Scholar
Dondziłło, Czesław. 1982. Zasłużony półkownik? „Film”. Nr 39
Google Scholar
Dyer, Richard. 1993. The Master of Images: Essays on Representation. New York: Routledge
Google Scholar
Eberhardt, Konrad. 1982. Świat bez grzechu. W: tegoż. O polskich filmach. Opr. R. Koniczek. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe
Google Scholar
Ellis, John. 1982. Visible Fictions. London: Routledge & Kegan Paul.
Google Scholar
Foucault, Michel. 1998. The History of Sexuality, vol. 1: The Will to Knowledge. Tłum. R. Hurley, London: Penguin.
Google Scholar
Haskell, Molly. 1987. From Reverence to Rape: The Treatment of Women in the Movies, ed. II. Chicago: University of Chicago Press
DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226412924.001.0001
Google Scholar
Karpiński, Maciej. 1976. Wojciech Pszoniak. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe
Google Scholar
Kłosińska, Krystyna. 2010. Feministyczne lektury „Dory”. W: tejże. Feministyczna krytyka literacka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Google Scholar
Kornatowska, Maria. 1986. Eros i film. Łódź: Krajowa Agencja Wydawnicza
Google Scholar
Ledóchowski, Aleksander. 1998. Złoty cielec. W: tegoż. Ulotne obrazy. Warszawa: Polska Federacja DKF
Google Scholar
Leszkowicz, Paweł, Tomek Kitliński. 2005. Miłość i demokracja. Rozważania o kwestii homoseksualnej w Polsce. Kraków: Aureus.
Google Scholar
Lis, Piotr. 1981. Liryczny bohater w dramatycznych okolicznościach. O twórczości Andrzeja Wajdy. W: W kręgu filmu polskiego XXXV-lecia. Red. J. Trzynadlowski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
Google Scholar
Lubelski, Tadeusz. 1997. Dwie ziemie jałowe: 1898 i 1974. „Kwartalnik Filmowy”. Nr 18
Google Scholar
Lubelski, Tadeusz. 2006. Wajda, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie
Google Scholar
Lubelski, Tadeusz. Daniel Olbrychski: Aktor Wajdy. W: Być jak Cybulski? Red. I. Cegiełkówna. Warszawa: Fundacja Kino.
Google Scholar
Mazierska, Ewa. 2008. Masculinities in Polish, Czech and Slovak Cinema. Black Peters and Men of Marble, New York-Oxford: Berghahn Books
Google Scholar
Michalak, Bartosz. 2000. Polskie Oscary. Warszawa: Prószyński i S-ka
Google Scholar
Mulvey, Laura. 1999. Visual Pleasure and Narrative Cinema. W: Feminist Film Theory. A Reader. Red. S. Thornham. Edinburgh: Edinburgh University Press
DOI: https://doi.org/10.1515/9781474473224-009
Google Scholar
Neale, Steve. 1993. Masculinity as spectacle. Reflections on men and mainstream cinema. W: Screening the Male. Exploring Masculinities in Hollywood Cinema. Red. S. Cohan, I. Rae Hark, London-New York: Routledge
Google Scholar
Nurczyńska-Fidelska, Ewelina. 1998. Polska klasyka literacka wobec Andrzeja Wajdy. Katowice: Śląsk.
Google Scholar
Olbrychski, Daniel. 1992. Anioły wokół głowy. Warszawa: BGW
Google Scholar
Ostrowska, Elżbieta. 2001. Obcość podwojona: obrazy kobiet żydowskich w polskim kinie powojennym. W: Gender-film-media. Red. E. H. Oleksy, E. Ostrowska. Kraków: Rabid
Google Scholar
Ostrowska, Elżbieta. 2003. Niebezpieczne związki. Dyskurs miłosny, erotyczny i narodowy w filmach Andrzeja Wajdy. W: Filmowy świat Andrzeja Wajdy. Red. E. Nurczyńska-Fidelska, P. Sitarski. Kraków: Universitas
Google Scholar
Pszoniak, Wojciech. 2009. Aktor, rozmowa z M. Komarem. Kraków: Wydawnictwo Literackie
Google Scholar
Simpson, Mark. 1994. Don’t Die on My Buddy: Homoeroticism and Masochism in War Movies. W: Male Impersonators: Men Performing Masculinity. New York: Routledge
Google Scholar
Szkrzypczak, Piotr. 2004. Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku. Toruń: Wyd. Adam Marszałek
Google Scholar
Wajda, Andrzej. 2000. Kino i reszta świata, Kraków: Znak.
Google Scholar
Wajda, Andrzej. 2000. Zapisy cenzury. W: Wajda mówi o sobie: wywiady i teksty. Red. W. Wertenstein. Kraków: Wydawnictwo Literackie
Google Scholar
White, Hayden. 1995. Bodies and Their Plots. W: Choreographing History. Red. S. L. Foster, Bloomington: Indiana University Press
Google Scholar
Wood, Robin. 2003. From Buddies to Lovers. W: tegoż. Hollywood: From Vietnam to Reagan… and Beyond, Expanded and Revised Edition. New York: Columbia University Press
Google Scholar
Zawiszewska, Agata. 2009. „Zostawić całą hańbę”, lecz „zwrócić się przeciw tyranii”. Poglądy na temat homoseksualizmu w pierwszej połowie XX wieku w Polsce. W: Kultura wobec odmienności, v. 2, Prasa/Literatura. Red. B. Darska. Warszawa: Fundacja Feminoteka
Google Scholar
Żurawiecki, Bartosz. 2009. Na falach pruderii. „Dialog”. Nr 3
Google Scholar
Autorzy
Sebastian Jagielskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Jagielloński Polska
Doktor nauk humanistycznych, filmoznawca, asystent w Instytucie Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków). Opublikował Maskarady męskości. Pragnienie homospołeczne w polskim kinie fabularnym (2013); współredagował tom Ciało i seksualność w kinie polskim (2009). Publikował m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Studies in Eastern European Cinema” i „Kinie”. Zajmuje się historią filmu polskiego, teorią i kinem queer oraz problematyką gender.
Statystyki
Abstract views: 96PDF downloads: 60
Licencja
Prawa autorskie (c) 2013 Sebastian Jagielski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Sebastian Jagielski, Krzyk zatrzymany w stopklatce , Kwartalnik Filmowy: Nr 118 (2022): Jedno ujęcie
- Sebastian Jagielski, Zniewala czy wyzwala? „Dzieje grzechu” Waleriana Borowczyka jako film polityczny , Kwartalnik Filmowy: Nr 115 (2021): Film formy, film treści
- Sebastian Jagielski, „Ida”, utrata i wstyd , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń
- Sebastian Jagielski, Dziewczyny, które gryzą. „Córki Dancingu” jako kino buntu , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
