Kino i teatr – kulturowa kolizja mediów (1895-1914)

Marek Hendrykowski

Abstrakt

Autor skupia się na metodologicznych problemach badania zależności między teatrem i filmem na przełomie XIX i XX w. Tezą wyjściową jest twierdzenie, że w przypadku związków teatru i filmu w najwcześniejszym okresie rozwoju kinematografii mamy do czynienia nie z prostym stykiem dwu zbliżonych do siebie dziedzin, lecz z intrygującym i bardzo złożonym zjawiskiem kulturowym. Związki między teatrem a filmem na ogół były w przeszłości traktowane jako coś oczywistego, dając z jednej strony sposobność do wywyższania teatralnego Olimpu ponad pogardzaną plebejską rozrywkę, jaką stanowiły ruchome obrazy (nieprzypadkowo zwane pogardliwie flickers, czyli „migotkami”). Z drugiej strony długo pokutowało przekonanie wywyższające kino jako dziedzinę twórczości, która stała się sobą dopiero wówczas, gdy rzekomo zerwała więzy teatralnego uwikłania. Autor dowodzi, że teatralno-filmowym powinowactwom z przełomu XIX i XX w. daleko do jednoznacznej oczywistości. Wprost przeciwnie, okazują się one bardzo złożone. Aby je rozpoznać, należy uwzględnić kilka perspektyw badawczych: filmoznawczą, teatrologiczną, medioznawczą, kulturoznawczą oraz komparatystyczną. Kino „spotykało” się w tamtym czasie nie tylko z teatrem, lecz również z innymi dziedzinami kultury: literaturą, malarstwem czy muzyką. Jednak żadne z tych spotkań nie było tak dramatyczne, pełne napięcia i zarazem owocne dla przyszłości ruchomych obrazów, jak właśnie wczesna ewolucja ich relacji ze światem teatru.