Dokument – fikcja – realizm. Teoria wobec praktyki
Marek Hendrykowski
kwartalnik.filmowy@ispan.plUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
Abstrakt
Autor, podejmując polemikę z niektórymi współczesnymi teoretykami filmu, broni podziału na dwa przeciwstawne rodzaje filmowe – rodzaj dokumentalny i rodzaj fikcjonalny. Zdaje sobie przy tym sprawę z tego, że obszary obu tych rodzajów zachodzą na siebie, że widz często ma do czynienia z formami hybrydycznymi, jednak podział ów uznaje za przyrodzony samemu kinu. Film faktów i film fikcji wypełniają sobą całą przestrzeń genologiczną kina, współtworząc – od początku istnienia kinematografii aż po dzień dzisiejszy – fundament i kod odbioru każdego bez wyjątku sposobu komunikowania za pośrednictwem języka ruchomych obrazów. Należy jednakże pamiętać, że oba rodzaje warunkują się nawzajem, nie mogą bez siebie istnieć; co więcej, nieustannie odnawiają swoje formuły w procesie ciągłego dialektycznego dialogu. Hendrykowski postuluje zmianę podejścia do badania związków między dokumentem a fikcją w filmie – uważa, że studia nad poetyką opisową dzieła filmowego prowadzone pod kątem występowania w nim rodzajów i gatunków filmowych powinny mieć swój odpowiednik w komplementarnych studiach z zakresu poetyki historycznej. Genologia filmu nie może poprzestawać jedynie na spojrzeniu synchronicznym, bez uwzględnienia perspektywy diachronicznej. Kino faktów i kino fikcji są pojęciami o zmiennym zakresie. W różnych okresach historycznych mogą one znaczyć co innego. Różnorakie więzi łączące dokument i fikcję w przedstawieniach ekranowych nie opierają się na żadnej z góry zaprogramowanej doktrynie. Związek między nimi jest relacją dynamiczną, nieustannie ewoluującą. Stała jest jedynie ich biegunowa opozycja występująca w procesie komunikacji. Hendrykowski analizuje różne modele relacji między rodzajami filmowymi, oferując nowe narzędzia i pojęcia przydatne do ich badania.
Słowa kluczowe:
rodzaje filmowe, film dokumentalny, teoria filmuBibliografia
Bottomore Stephen, Dreyfus and Documentary, „Sight and Sound” 1984, t. 53, nr 4.
Google Scholar
Helman Alicja, Film faktów i film fikcji. Dialektyka postaw i poetyk twórczych, Katowice 1977.
Google Scholar
Hendrykowska Małgorzata, Pierwszy polski tekst o kinematografie braci Lumière, „Iluzjon” 1994, nr 3-4.
Google Scholar
Hendrykowski Marek, Kreacja i reprodukcja w sztuce filmowej, „Kino” 1975, nr 5 oraz
Google Scholar
Jazdon Mikołaj, Kino dokumentalne Krzysztofa Kieślowskiego, Poznań 2002, s. 88-89.
Google Scholar
Jazdon Mikołaj, Między fikcją a dokumentem. O estetyce obrazu filmowego w „Pianiście” Romana Polańskiego, wykład habilitacyjny wygłoszony 10 maja 2010 r. przed Radą Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM w Poznaniu.
Google Scholar
Matuszewski Bolesław, Une nouvelle source de l’Histoire, Paris 1898; przekład polski w tomie Nowe źródło historii. Ożywiona fotografia czym jest, czym być powinna. Reedycja krytyczna, oprac. i przedm. Z. Czeczot-Gawrak, Warszawa 1995, s. 47.
Google Scholar
McGowan Todd, Realne spojrzenie. Teoria filmu po Lacanie, tłum. K. Mikurda, Warszawa 2008, s. 62 - 80
Google Scholar
Morris Charles W., Signs, Language and Behaviour, New York 1946.
DOI: https://doi.org/10.1037/14607-000
Google Scholar
Przylipiak Mirosław, Poetyka kina dokumentalnego, Słupsk 2004.
Google Scholar
Tudor Andrew, Metoda krytyczna: autorzy i gatunki, tłum. J. Mach, „Kino” 1976, nr 3, s. 31.
Google Scholar
Tudor Andrew, Theories of Film, London 1974, s. 139.
Google Scholar
Umiński Władysław, Z krainy czarów, „Tygodnik Ilustrowany” 1896, nr 1.
Google Scholar
Wojciech Wiszniewski, red. M. Hendrykowski, Poznań 2006.
Google Scholar
Autorzy
Marek Hendrykowskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
Historyk i teoretyk filmu, założyciel poznańskiego filmoznawstwa, wykłada na UAM w Poznaniu. Autor książek m.in. Słowo w filmie. Historia - teoria - interpretacja (1982), Historia filmowego Oscara (1988, 1993), Autor jako problem poetyki filmu (1988), Słownik terminów filmowych (1994), Stanisław Różewicz (1997), Sztuka krótkiego metrażu (1998), Język ruchomych obrazów (1999), Film jako źródło historyczne (2000), Leksykon gatunków filmowych (2001), Nóż w wodzie (2005), Rejs (2005), Andrzej Munk (2007, w 2011 roku zostało opublikowane rozszerzone wydanie w języku angielskim pod tym samym tytułem), Popiół i diament (2008), Marcel Łoziński (2008), Komeda (2009), Eroica (2011, wersja polska i angielska w serii Klasyka Kina). Ekspert Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej. Od roku 2007 stały współpracownik TVP Kultura.
Statystyki
Abstract views: 138PDF downloads: 21
Licencja
Prawa autorskie (c) 2011 Marek Hendrykowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marek Hendrykowski, Czy można wybaczyć Leni Riefenstahl? , Kwartalnik Filmowy: Nr 89-90 (2015): Redefinicje klasyki
- Marek Hendrykowski, Metafizyka w „Labiryncie” Jana Lenicy , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
- Marek Hendrykowski, Czas fraktalny. O ewolucji wyobrażeń czasu w kinie współczesnym , Kwartalnik Filmowy: Nr 86 (2014): Wymiary czasu
- Marek Hendrykowski, Jak likwidowano polską szkołę filmową , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń
- Marek Hendrykowski, Odlot za Atlantyk. Amerykański debiut Miloša Formana , Kwartalnik Filmowy: Nr 93-94 (2016): Kino amerykańskie
- Marek Hendrykowski, Piosenka w polskim filmie socrealistyczym , Kwartalnik Filmowy: Nr 91 (2015): Film między muzyką pop a popkulturą
- Marek Hendrykowski, Kino i teatr – kulturowa kolizja mediów (1895-1914) , Kwartalnik Filmowy: Nr 87-88 (2014): Film i teatr
- Marek Hendrykowski, Uniwersalizm i etnocentryzm w polskim kinie , Kwartalnik Filmowy: Nr 95 (2016): Transnarodowość kina polskiego
- Małgorzata Hendrykowska, Marek Hendrykowski, Pierwszy polski film fabularny. „Les Martyrs de la Pologne” – „Pruska kultura” (1908) , Kwartalnik Filmowy: Nr 67-68 (2009): Historia filmu
- Marek Hendrykowski, Tematy wędrowne jako pamięć kina , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
