Zerwany film. „Crux interpretum” jako problem teorii i praktyki interpretacji (na przykładzie „Persony” Ingmara Bergmana)

Rafał Koschany

koschany@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9343-9885

Abstrakt

Persona (1966) Ingmara Bergmana jest uznawana za jeden z najbardziej tajemniczych i wielowymiarowych filmów wszech czasów, na co bez wątpienia wpłynął także słynny moment zerwania i spłonięcia taśmy filmowej. Czy jest to moment wpisany w opowiedzianą historię, czy też zewnętrzny wobec niej? Znak dany od reżysera, narratora czy może jeszcze innej instancji? To tylko nieliczne i przykładowe pytania spośród tych zadawanych przez interpretatorów, udzielających następnie niejednokrotnie szczegółowych, wyczerpujących i logicznych odpowiedzi, ale także zdających sprawę z trudności w ich formułowaniu. W artykule nie tyle (czy nie tylko) referowane są istniejące już wykładnie, ile przede wszystkim formułowany jest związany z nimi teoretycznie ważki problem interpretacji, która nie ma szansy na zadowalające rozstrzygnięcie. Crux interpretum to bowiem nieinterpretowalne miejsce w tekście, a jednocześnie miejsce zapalne dla teorii interpretacji w ogóle.


Słowa kluczowe:

Ingmar Bergman, interpretacja, teoria interpretacji, teoria filmu

Aumont, J. (2021). Analiza filmów (tłum. T. Rutkowska). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  Google Scholar

Bellour, R. (1990). The Film Stilled. Camera Obscura, (24), ss. 99-123.
  Google Scholar

Bergman, I. (1987). Persona (tłum. S. H. Kaszyński, G. Sadalska). W: I. Bergman, Scenariusze (ss. 215-245). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
  Google Scholar

Bergom-Larsson, M. (1987). Od klowna do pasożyta. Artysta i społeczeństwo (tłum. U. Franczyk). W: D. Zielińska (red.), Ingmar Bergman. W opinii krytyki zagranicznej (ss. 88-114). Warszawa: Filmoteka Polska.
  Google Scholar

Blackwell, M. J. (1986). „Persona”: The Transcendent Image. Chicago: University of Illinois Press.
  Google Scholar

Brown, N. (1988). „Persona” Bergmana. Aparat / nieświadomość / odbiorca (tłum. E. Wilde). W: W. Godzic (red.), Sztuka filmowej interpretacji. Antologia przekładów (ss. 199-208). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
  Google Scholar

Campbell, P. N. (1979). The Reflexive Function of Bergman’s „Persona”. Cinema Journal, 19 (1), ss. 71-85.
DOI: https://doi.org/10.2307/1225421   Google Scholar

Chołodowski, W. (1969). „Persona”. Bergman. Tygodnik Kulturalny, (40), s. 12.
  Google Scholar

Ebert, R. (2001, 7 stycznia). Persona. RogerEbert.com. https://www.rogerebert.com/reviews/great-movie-persona-1966
  Google Scholar

Elsaesser, T. (2016, 17 marca). The Persistence of „Persona”. Criterion.com. https://www.criterion.com/current/posts/3116-the-persistence-of-persona
  Google Scholar

Fredericksen, D. (2005). Bergman’s „Persona”. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
  Google Scholar

Helman, A. (1987). Problemy interpretacji dzieł filmowych. W: M. Czerwiński (red.), Interpretacja dzieła (ss. 155-165). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
  Google Scholar

Hobson, A. (1988). Filmy Bergmana a fizjologia snu. Przedstawienie zawrotu głowy w „Personie” (tłum. A. Helman). Kino, (6), ss. 26-28.
  Google Scholar

Hughes, W. (2018, 20 kwietnia). The 10 Most Analyzed Movies of All Time. TasteofCinema.com. http://www.tasteofcinema.com/2018/the-10-most-analyzed-movies-of-all-time/
  Google Scholar

Humphrey, D. (2021). „Persona”’s Penis. W: E. Hedling (red.), Ingmar Bergman: An Enduring Legacy (ss. 197-210). Lund: Lund University Press.
  Google Scholar

Jackiewicz, A. (1969). Jak rozumieć „Personę”?. Film, (52), ss. 6-7.
  Google Scholar

Koschany, R. (2022). Po co i jak interpretować filmy? Propozycja Jacques’a Aumonta. Kwartalnik Filmowy, (117), ss. 217-223. https://doi.org/10.36744/kf.1099
DOI: https://doi.org/10.36744/kf.1099   Google Scholar

Lai, L. (2012). „Persona”: An In-Depth Analysis. Scotts Valley: CreateSpace Independent Publishing Platform. (Wydanie Kindle).
  Google Scholar

Lemée, P. (2000). Lettres d’Elisabeth Vogler à son fils – provoquées par „Persona” d’Ingmar Bergman. Limoges: Bruit des Autres.
  Google Scholar

Michaels, L. (red.) (2000). Ingmar Bergman’s „Persona”. Cambridge: Cambridge University Press.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511624315   Google Scholar

Młynarz, K. (1969). Persona. Nurt, (12), ss. 44-46.
  Google Scholar

Nadgrodkiewicz, G. (2017). Aktorka, archetyp, amnezja. Na marginesie „Persony” Bergmana. Kwartalnik Filmowy, (100), ss. 213-221.
  Google Scholar

Ohlin, P. (2011). Wordless Secrets – Ingmar Bergman’s „Persona”: Modernist Crisis and Canonical Status. Montreal: Welsh Academic Press.
  Google Scholar

Olszewski, J. (1970). Nauczyć się czy zrozumieć?. Film, (4), ss. 10-11.
  Google Scholar

Sitney, P. A. (1986). Kinematography and the Analytic Text: A Reading of „Persona”. October, 38, ss. 112-130.
DOI: https://doi.org/10.2307/778430   Google Scholar

Sontag, S. (2018). „Persona” Bergmana. W: S. Sontag, Style radykalnej woli (tłum. D. Żukowski, ss. 151-176). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
  Google Scholar

Szczepański, T. (1999). Zwierciadło Bergmana. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
  Google Scholar

Szczepański, T. (2006). Tajemnice „Persony”. Kwartalnik Filmowy, (54-55), ss. 355-359.
  Google Scholar

Ulicka, D. (2007). Ja czytam moje czytanie. (O podmiocie wypowiedzi literackiej i literaturoznawczej). W: D. Ulicka, Literaturoznawcze dyskursy możliwe. Studia z dziejów nowoczesnej teorii literatury w Europie Środkowej i Wschodniej (ss. 383-420). Kraków: Universitas.
  Google Scholar

Werner, A. (1997). Dekada filmu. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
  Google Scholar

Young, B. (2015). The Persona of Ingmar Bergman: Conquering Demons through Film. Lanham: Rowman and Littlefield.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2022-11-02

Cited By / Share

Koschany, R. (2022) „Zerwany film. „Crux interpretum” jako problem teorii i praktyki interpretacji (na przykładzie «Persony» Ingmara Bergmana)”, Kwartalnik Filmowy, (119), s. 136–152. doi: 10.36744/kf.1259.

Autorzy

Rafał Koschany 
koschany@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-9343-9885

Profesor w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w teorii interpretacji, semiotyce kultury, a także badaniach pogranicza literaturoznawstwa i filmoznawstwa. Autor monografii Przypadek. Kategoria artystyczna i egzystencjalna w literaturze i filmie (2006, wyd. 2. 2016) i Zamiast interpretacji. Między doświadczeniem kinematograficznym a rozumieniem filmu (2017), licznych artykułów w czasopismach naukowych i rozdziałów w książkach oraz współredaktor kilku publikacji zbiorowych, m.in. Musical. Poszerzanie pola gatunku (2013).



Statystyki

Abstract views: 406
PDF downloads: 247


Licencja

Prawa autorskie (c) 2022 Rafał Koschany

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.