Zerwany film. „Crux interpretum” jako problem teorii i praktyki interpretacji (na przykładzie „Persony” Ingmara Bergmana)
Rafał Koschany
koschany@amu.edu.plUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9343-9885
Abstrakt
Persona (1966) Ingmara Bergmana jest uznawana za jeden z najbardziej tajemniczych i wielowymiarowych filmów wszech czasów, na co bez wątpienia wpłynął także słynny moment zerwania i spłonięcia taśmy filmowej. Czy jest to moment wpisany w opowiedzianą historię, czy też zewnętrzny wobec niej? Znak dany od reżysera, narratora czy może jeszcze innej instancji? To tylko nieliczne i przykładowe pytania spośród tych zadawanych przez interpretatorów, udzielających następnie niejednokrotnie szczegółowych, wyczerpujących i logicznych odpowiedzi, ale także zdających sprawę z trudności w ich formułowaniu. W artykule nie tyle (czy nie tylko) referowane są istniejące już wykładnie, ile przede wszystkim formułowany jest związany z nimi teoretycznie ważki problem interpretacji, która nie ma szansy na zadowalające rozstrzygnięcie. Crux interpretum to bowiem nieinterpretowalne miejsce w tekście, a jednocześnie miejsce zapalne dla teorii interpretacji w ogóle.
Słowa kluczowe:
Ingmar Bergman, interpretacja, teoria interpretacji, teoria filmuBibliografia
Aumont, J. (2021). Analiza filmów (tłum. T. Rutkowska). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Bellour, R. (1990). The Film Stilled. Camera Obscura, (24), ss. 99-123.
Google Scholar
Bergman, I. (1987). Persona (tłum. S. H. Kaszyński, G. Sadalska). W: I. Bergman, Scenariusze (ss. 215-245). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Google Scholar
Bergom-Larsson, M. (1987). Od klowna do pasożyta. Artysta i społeczeństwo (tłum. U. Franczyk). W: D. Zielińska (red.), Ingmar Bergman. W opinii krytyki zagranicznej (ss. 88-114). Warszawa: Filmoteka Polska.
Google Scholar
Blackwell, M. J. (1986). „Persona”: The Transcendent Image. Chicago: University of Illinois Press.
Google Scholar
Brown, N. (1988). „Persona” Bergmana. Aparat / nieświadomość / odbiorca (tłum. E. Wilde). W: W. Godzic (red.), Sztuka filmowej interpretacji. Antologia przekładów (ss. 199-208). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Google Scholar
Campbell, P. N. (1979). The Reflexive Function of Bergman’s „Persona”. Cinema Journal, 19 (1), ss. 71-85.
DOI: https://doi.org/10.2307/1225421
Google Scholar
Chołodowski, W. (1969). „Persona”. Bergman. Tygodnik Kulturalny, (40), s. 12.
Google Scholar
Ebert, R. (2001, 7 stycznia). Persona. RogerEbert.com. https://www.rogerebert.com/reviews/great-movie-persona-1966
Google Scholar
Elsaesser, T. (2016, 17 marca). The Persistence of „Persona”. Criterion.com. https://www.criterion.com/current/posts/3116-the-persistence-of-persona
Google Scholar
Fredericksen, D. (2005). Bergman’s „Persona”. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar
Helman, A. (1987). Problemy interpretacji dzieł filmowych. W: M. Czerwiński (red.), Interpretacja dzieła (ss. 155-165). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Hobson, A. (1988). Filmy Bergmana a fizjologia snu. Przedstawienie zawrotu głowy w „Personie” (tłum. A. Helman). Kino, (6), ss. 26-28.
Google Scholar
Hughes, W. (2018, 20 kwietnia). The 10 Most Analyzed Movies of All Time. TasteofCinema.com. http://www.tasteofcinema.com/2018/the-10-most-analyzed-movies-of-all-time/
Google Scholar
Humphrey, D. (2021). „Persona”’s Penis. W: E. Hedling (red.), Ingmar Bergman: An Enduring Legacy (ss. 197-210). Lund: Lund University Press.
Google Scholar
Jackiewicz, A. (1969). Jak rozumieć „Personę”?. Film, (52), ss. 6-7.
Google Scholar
Koschany, R. (2022). Po co i jak interpretować filmy? Propozycja Jacques’a Aumonta. Kwartalnik Filmowy, (117), ss. 217-223. https://doi.org/10.36744/kf.1099
DOI: https://doi.org/10.36744/kf.1099
Google Scholar
Lai, L. (2012). „Persona”: An In-Depth Analysis. Scotts Valley: CreateSpace Independent Publishing Platform. (Wydanie Kindle).
Google Scholar
Lemée, P. (2000). Lettres d’Elisabeth Vogler à son fils – provoquées par „Persona” d’Ingmar Bergman. Limoges: Bruit des Autres.
Google Scholar
Michaels, L. (red.) (2000). Ingmar Bergman’s „Persona”. Cambridge: Cambridge University Press.
DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511624315
Google Scholar
Młynarz, K. (1969). Persona. Nurt, (12), ss. 44-46.
Google Scholar
Nadgrodkiewicz, G. (2017). Aktorka, archetyp, amnezja. Na marginesie „Persony” Bergmana. Kwartalnik Filmowy, (100), ss. 213-221.
Google Scholar
Ohlin, P. (2011). Wordless Secrets – Ingmar Bergman’s „Persona”: Modernist Crisis and Canonical Status. Montreal: Welsh Academic Press.
Google Scholar
Olszewski, J. (1970). Nauczyć się czy zrozumieć?. Film, (4), ss. 10-11.
Google Scholar
Sitney, P. A. (1986). Kinematography and the Analytic Text: A Reading of „Persona”. October, 38, ss. 112-130.
DOI: https://doi.org/10.2307/778430
Google Scholar
Sontag, S. (2018). „Persona” Bergmana. W: S. Sontag, Style radykalnej woli (tłum. D. Żukowski, ss. 151-176). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Google Scholar
Szczepański, T. (1999). Zwierciadło Bergmana. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Szczepański, T. (2006). Tajemnice „Persony”. Kwartalnik Filmowy, (54-55), ss. 355-359.
Google Scholar
Ulicka, D. (2007). Ja czytam moje czytanie. (O podmiocie wypowiedzi literackiej i literaturoznawczej). W: D. Ulicka, Literaturoznawcze dyskursy możliwe. Studia z dziejów nowoczesnej teorii literatury w Europie Środkowej i Wschodniej (ss. 383-420). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Werner, A. (1997). Dekada filmu. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Google Scholar
Young, B. (2015). The Persona of Ingmar Bergman: Conquering Demons through Film. Lanham: Rowman and Littlefield.
Google Scholar
Autorzy
Rafał Koschanykoschany@amu.edu.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-9343-9885
Profesor w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w teorii interpretacji, semiotyce kultury, a także badaniach pogranicza literaturoznawstwa i filmoznawstwa. Autor monografii Przypadek. Kategoria artystyczna i egzystencjalna w literaturze i filmie (2006, wyd. 2. 2016) i Zamiast interpretacji. Między doświadczeniem kinematograficznym a rozumieniem filmu (2017), licznych artykułów w czasopismach naukowych i rozdziałów w książkach oraz współredaktor kilku publikacji zbiorowych, m.in. Musical. Poszerzanie pola gatunku (2013).
Statystyki
Abstract views: 406PDF downloads: 247
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Rafał Koschany
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Rafał Koschany, Architektura jako fabuła. O „Parasite” Bong Joon-ho , Kwartalnik Filmowy: Nr 109 (2020): Przestrzeń architektoniczna w filmie
- Rafał Koschany, Po co i jak interpretować filmy? Propozycja Jacques’a Aumonta , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Rafał Koschany, Genealogie polskiego filmoznawstwa: od Juliusza Kleinera do Bolesława W. Lewickiego , Kwartalnik Filmowy: Nr 124 (2023): Streaming
- Rafał Koschany, Fenomenologia i filmoznawstwo. Stefana Morawskiego komentarz do koncepcji Romana Ingardena , Kwartalnik Filmowy: Nr 126 (2024): Fantastyka, fantasy, fantazmat
- Rafał Koschany, Fenomenologia obrazów filmowych. Wideoesej jako krytyka tematyczna i sztuka interpretacji , Kwartalnik Filmowy: Nr 104 (2018): Esej, „found footage”, film montażowy
- Rafał Koschany, Sfilmować/opowiedzieć śmierć. „Grabarz” Sándora Kardosa jako film „przyliteracki” , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy