Problemy genologiczne z pejzażem telewizyjnym. Propozycja klasyfikacji faktualnych gatunków hybrydowych i gatunków „reality TV”
Beata Kosińska-Krippner
beata.krippner@ispan.plInstytut Sztuki, Polska Akademia Nauk (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-8096-9708
Abstrakt
Synkretyzm i hybrydyzacja wpisane w definicję gatunku filmowego dla licznych form telewizyjnych, które pojawiły się w czasach neotelewizji, stały się wyróżnikami gatunkowymi. Fala docusoap w połowie lat 90. XX w. i dynamiczne rozprzestrzenianie się innych gatunków hybrydowych sprawiły, że wielu widzów i komentatorów czuło się zagubionych w telewizyjnym pejzażu genologicznym. W Polsce historia powtórzyła się na fali kolejnej proliferacji nowych gatunków telewizyjnych i pojawienia się scripted-docu. Ponowny chaos pojęciowy dotknął jednak tym razem także prace naukowe. Autorka odnotowuje zjawisko wtórnego rozmywania pojęciowego nazw gatunkowych z obszaru genologii telewizyjnej w drugiej dekadzie XXI w. Na wybranych przykładach opisuje zmagania badaczy z klasyfikowaniem, a przede wszystkim nazywaniem telewizyjnych gatunków hybrydowych, oraz konsekwencje problemów genologicznych. Przedstawia także propozycję klasyfikacji telewizyjnych gatunków granicznych mającą pomóc w częściowym zapanowaniu nad pojęciowym chaosem na tym obszarze. W swojej klasyfikacji autorka oddziela grupę hybryd faktualnych od hybryd reality TV.
Słowa kluczowe:
faktualne gatunki hybrydowe, klasyfikacja gatunków telewizyjnych, telenowela dokumentalna, scripted-docu, reality TVBibliografia
Bayer, G. (2006). Artifice and Artificiality in Mockumentaries. W: G. D. Rhodes, J. P. Springer (red.), Docufictions: Essays on the Intersection of Documentary and Fictional Filmmaking (ss. 164-178). Jefferson – London: McFarland & Company.
Google Scholar
Bignell, J. (2010). Docudramatizing the Real: Developments in British TV Docudrama since 1990. Studies in Documentary Film, 4 (3), ss. 195-208.
DOI: https://doi.org/10.1386/sdf.4.3.195_1
Google Scholar
Bogunia-Borowska, M. (2012). Fenomen telewizji. Interpretacje socjologiczne i kulturowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Bondebjerg, I. (1996). Public Discourse/Private Fascination: Hybridization of “True-Life-Story” Genres. W: H. Newcomb (red.), Television: The Critical View (ss. 159-192). Oxford – New York: Oxford University Press.
Google Scholar
Breitbart, E. (1981). From the Panorama to the Docudrama: Notes on the Visualization of History. Radical History Review, 25, ss. 115-125.
DOI: https://doi.org/10.1215/01636545-1981-25-115
Google Scholar
Bronder, A. (2017). Rzeczywistość od rzeczy. Serial paradokumentalny w świetle genologii lingwistycznej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar
Bucknall-Hołyńska, J. (2013). Trudna sprawa z docusoap, czyli patologia życia codziennego. Kultura Popularna, 1 (35), ss. 66-75.
Google Scholar
Buscombe, E. (2003). The Idea of Genre in the American Cinema. W: B. K. Grant (red.), Film Genre Reader III (ss. 12-26). Austin: University of Texas Press.
Google Scholar
Carveth, R. (1993). Amy Fisher and the Ethics of “Headline” Docudramas. Journal of Popular Film and Television, 21 (3), ss. 121-127.
DOI: https://doi.org/10.1080/01956051.1993.9943980
Google Scholar
Corner, J. (1996). The Art of Record: A Critical Introduction to Documentary. Manchester – New York: Manchester University Press.
Google Scholar
Corner, J. (2001). Drama-Documentary. W: G. Creeber (red.), The Television Genre Book (s. 32). London: BFI Publishing.
Google Scholar
Dover, C. (2004). „Crisis” in British Documentary Television: The End of a Genre?. Journal of British Cinema and Television, 1 (2), ss. 242-259. https://doi.org/10.3366/JBCTV.2004.1.2.242
DOI: https://doi.org/10.3366/JBCTV.2004.1.2.242
Google Scholar
Ebbrecht-Hartmann, T., Paget, D. (red.) (2016). Docudrama on European Television: A Selective Survey. London: Palgrave Macmillan.
Google Scholar
Fournier, G. (2013). British Docudrama. In Media. The French Journal of Media Studies, 3. https://journals.openedition.org/inmedia/591
DOI: https://doi.org/10.4000/inmedia.591
Google Scholar
Fournier, G. (2017). Naming and Labelling Documentary Fiction: No Better Way to Tell It?. Film Journal, 4. https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-02467787/document
Google Scholar
Godzic, W. (2004). Telewizja i jej gatunki po „Wielkim Bracie”. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Godzic, W. (2015). „Docudrama”, czyli świadkowanie między trudnymi i łatwymi przyjemnościami. Kultura Popularna, 2 (44), ss. 4-27.
Google Scholar
Goldman, A. Y., Waymer, D. (2014). Black Women in Reality Television Docusoaps: A New Form of Representation or Depictions as Usual?. New York: Peter Lang Publishing – International Academic Publishers.
Google Scholar
Goodwin, A., Kerr, P., Macdonald, I. (red.) (1983). BFI Dossier 19: Drama-Documentary. London: British Film Institute.
Google Scholar
Gulanowski, J. (2013). Rodzinne opowieści z morałem. Polskie telewizyjne seriale paradokumentalne. Wychowanie w Rodzinie, 8 (2), ss. 137-153. https://doi.org/10.23734/WWR20132.137.153
Google Scholar
Hachmeister, L. (1998). Im Supermarkt der Wirklichkeit. Zur Ökonomie des Dokumentarfernsehens. Funkkorrespondenz, 45, ss. 1-5.
Google Scholar
Hallenberger, G. (2011). Genrekompetenz. TV Diskurs, 56 (2), ss. 82-83.
Google Scholar
Hay, J., Couldry, N. (2011). Rethinking Convergence/Culture. Cultural Studies, 25 (4-5), ss. 473-486. https://doi.org/10.1080/09502386.2011.600527
DOI: https://doi.org/10.1080/09502386.2011.600527
Google Scholar
Hearn, A. (2009). Hoaxing the “Real”: On the Metanarrative of Reality Television. W: S. Murray, L. Ouellette (red.), Reality TV: Remaking Television Culture (ss. 165-178). New York – London: New York University Press.
Google Scholar
Hendrykowska, M. (red.) (2005). Klucze do rzeczywistości. Szkice i rozmowy o polskim filmie dokumentalnym po roku 1989. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar
Hendrykowski, M. (1994). Słownik terminów filmowych. Poznań: Ars Nova.
Google Scholar
Hendrykowski, M. (2001). Leksykon gatunków filmowych. Poznań – Wrocław: Studio Filmowe Montevideo.
Google Scholar
Hißnauer, C. (2011). Fernsehdokumentarismus. Theoretische Näherungen, pragmatische Abgrenzungen, begriffliche Klärungen. Konstanz: Universitätsverlag Konstanz.
Google Scholar
Hodak, M. (2010). Court-show jako gatunek telewizyjny. Kultura – Media – Teologia, (3), ss. 8-20. https://kmt.uksw.edu.pl/media/pdf/kmt3_hodak.pdf
Google Scholar
Hoffer, T., Nelson, R. A. (1980). The Evolution of Docudrama on American Television Networks: A Content Analysis, 1966-1978. Southern Speech Communication Journal, 45, ss. 149-163.
DOI: https://doi.org/10.1080/10417948009372446
Google Scholar
Izod, J., Kilborn, R., Hibberd, M. (red.) (2000). From Grierson to the Docu-Soap: Breaking the Boundaries. Luton: University of Luton Press.
Google Scholar
Jaskowska, B. (2008). O kulturze konwergencji słów kilka. Biuletyn EBIB, 1 (92). http://www.ebib.pl/2008/92/a.php?jaskowska
Google Scholar
Jaxa-Rożen, H. (2009). Między tabu a przyzwoitością. Kilka uwag o polskiej telenoweli dokumentalnej. W: P. Kowalski (red.), Tabu, etykieta, dobre obyczaje (ss. 333-337). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar
Juhasz, A. (2003). No Woman Is an Object: Realizing the Feminist Collaborative Video. Camera Obscura, 18 (3), ss. 71-97. https://academicworks.cuny.edu/bc_pubs/186/
DOI: https://doi.org/10.1215/02705346-18-3_54-71
Google Scholar
Kilborn, R. (1994). “How Real Can You Get?”: Recent Developments in “Reality” Television. European Journal of Communication, 9 (4), ss. 421-439. https://doi.org/10.1177%2F0267323194009004003
DOI: https://doi.org/10.1177/0267323194009004003
Google Scholar
Kilborn, R. (2003). Staging the Real: Factual TV Programming in the Age of „Big Brother”. Manchester – New York: Manchester University Press.
Google Scholar
Kilborn, R., Izod, J. (1997). An Introduction to Television Documentary. Manchester – New York: Manchester University Press.
Google Scholar
Kopecka-Piech, K. (2015). Leksykon konwergencji mediów. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Kosińska-Krippner, B. (2006). „Mock-documentary” a dokumentalne fałszerstwa. Kwartalnik Filmowy, (54-55), ss. 190-210.
Google Scholar
Kosińska-Krippner, B. (2006). Parodystyczna natura przywłaszczeń kodów faktualnych i konwencji w mock-dokumentach. Kwartalnik Filmowy, (56), ss. 47-72.
Google Scholar
Kosińska-Krippner, B. (2011). Między fikcją a faktami. Docusoap po polsku, czyli telenowela dokumentalna. Kwartalnik Filmowy, (75-76), ss. 273-294.
Google Scholar
Kosińska-Krippner, B. (2012). Zawłaszczanie dokumentalności przez faktualność – dokument w przekazach audiowizualnych. Krótki przegląd gatunków i form faktualnych na wybranych przykładach. W: I. Kiec (red.), Dokument w sztuce współczesnej (ss. 106-122). Poznań: Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa.
Google Scholar
Kozieł, A. (2015). O gatunkach i formatach telewizyjnych. W: W. Godzic, Z. Bauer (red.), E gatunki. Dziennikarz w nowej przestrzeni komunikowania (ss. 237-258). Warszawa: Wydawnictwo Poltext.
Google Scholar
Lacey, S., Paget, D. (red.) (2015). The War on Terror: Post-9/11 Television Drama, Docudrama and Documentary. Cardiff: University of Wales Press.
Google Scholar
Lipkin, S. N. (2002). Real Emotional Logic: Film and Television Docudrama as Persuasive Practice. Carbondale – Edwardsville: Southern Illinois University Press.
Google Scholar
Lipkin, S. N. (2011). Docudrama Performs the Past: Arenas of Argument in Films Based on True Stories. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing.
Google Scholar
Lipkin, S. N., Paget, D., Roscoe, J. (2006). Docudrama and Mock-Documentary: Defining Terms, Proposing Canons. W: G. D. Rhodes, J. P. Springer (red.), Docufictions: Essays on the Intersection of Documentary and Fictional Filmmaking (ss. 11-26). Jefferson – London: McFarland & Company.
Google Scholar
Lünenborg, M. (2005). Journalismus als kultureller Prozess. Zur Bedeutung von Journalismus in der Mediengesellschaft. Ein Entwurf. Wiesbaden: Verlag für Sozialwissenschaften.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-322-80666-6
Google Scholar
Margulies, L. (1979). Academy of Television Arts & Sciences: Docu-Drama Symposium. Emmy: The Magazine of the American Academy of Arts & Sciences, lato, ss. D2-D40.
Google Scholar
McCreadie, M. (2008). Documentary Superstars: How Today’s Filmmakers Are Reinventing the Form. New York: Allworth Press.
Google Scholar
Miczka, T. (1998). Gatunek. W: A. Helman (red.), Słownik pojęć filmowych (t. 10, ss. 43-92). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Monaco, J. (2000). Film und Neue Medien. Lexikon der Fachbegriffe (tłum. H.-M. Bock). Hamburg: Rowohlt Taschenbuch Verlag.
Google Scholar
Morreale, J. (2003). Revisiting “The Osbournes”: The Hybrid Reality-Sitcom. Journal of Film and Video, 55 (1), ss. 3-15. www.jstor.org/stable/20688400
Google Scholar
Neale, S. (2004). Studying Genre. W: G. Creeber (red.), The Television Genre Book (wyd. 2, ss. 1-3). London: British Film Institute.
Google Scholar
Nichols, B. (1994). Blurred Boundaries. Bloomington: Indiana University Press.
Google Scholar
Paget, D. (1990). True Stories? Documentary Drama on Radio, Screen and Stage. Manchester – New York: Manchester University Press.
Google Scholar
Paget, D. (1998). No Other Way to Tell It: Dramadoc/Docudrama on Television. Manchester: Manchester University Press.
Google Scholar
Paget, D. (2011). No Other Way to Tell It: Docudrama on Film and Television. Manchester – New York: Manchester University Press.
Google Scholar
Plöger, M. (2013). Scripted Reality als Möglichkeit der parasozialen Interaktion. Eine Rezeptionsuntersuchung am Beispiel von „Berlin – Tag & Nacht”. Hamburg: Disserta Verlag.
Google Scholar
Popiel-Rzucidło, E. (2015). Telewizyjne metamorfozy a kultura ryzyka. Socjologiczny portret uczestniczek „makeover shows”. Media – Kultura – Komunikacja Społeczna, 11 (1), ss. 85-99. http://uwm.edu.pl/mkks/wp-content/uploads/06-Popiel-Rzucidlo_E.pdf
Google Scholar
Przylipiak, M. (2004). Poetyka kina dokumentalnego. Gdańsk – Słupsk: Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku – Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar
Roscoe, J., Hight, C. (2001). Faking It: Mock-Documentary and the Subversion of Factuality. Manchester – New York: Manchester University Press.
Google Scholar
Rosenthal, A. (red.) (1999). Why Docudrama? Fact-Fiction on Film and TV. Carbondale: Southern Illinois University Press.
Google Scholar
Sickles, R. (2006). “It Ain’t the Movies! It’s Real Life!” Cinematic Alchemy in Woody Allen’s “Woody Allen” D(M)oc(k)umentary Oeuvre. W: G. D. Rhodes, J. P. Springer (red.), Docufictions: Essays on the Intersection of Documentary and Fictional Filmmaking (ss. 179-190). Jefferson – London: McFarland & Company.
Google Scholar
Smaill, B. (2010). The Documentary: Politics, Emotion, Culture. London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9780230251113
Google Scholar
Szkudlarek-Śmiechowicz, E. (2016). Strukturalno-stylistyczne cechy gatunku a kształtowanie relacji nadawczo-odbiorczych w telenoweli paradokumentalnej „Szkoła”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, 2 (32), ss. 49-61. http://dx.doi.org/10.18778/1505-9057.32.04
DOI: https://doi.org/10.18778/1505-9057.32.04
Google Scholar
Szostak, S. (2016). Fiction TV Formats in Poland – Why Bother to Adapt?. W: A. Esser, I. R. Smith, M. Á. Bernal-Merino (red.), Media Across Borders: Localising TV, Film and Video Games (ss. 167-182). New York – London: Routledge.
Google Scholar
Szynol, A. (2010). Tabloidy na polskim rynku – bilans zysków i strat. W: I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Poprawa (red.), Tabloidyzacja języka i kultury (ss. 91-104). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar
Uszyński, J. (2004). Telewizyjny pejzaż genologiczny. Warszawa: Telewizja Polska S.A.
Google Scholar
Vidal, B. (2014). Morgan/Sheen: The Compressed Frame of Impersonation. W: T. Brown, B. Vidal (red.), The Biopic in Contemporary Film Culture, (ss. 140-158). New York – London: Routledge.
Google Scholar
Wolf, F. (2003). Alles Doku – oder was? Über die Ausdifferenzierung des Dokumentarischen im Fernsehen. Düsseldorf: Landesanstalt für Medien – Dokumentation.
Google Scholar
Autorzy
Beata Kosińska-Krippnerbeata.krippner@ispan.pl
Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-8096-9708
Doktor nauk humanistycznych w zakresie filmoznawstwa i medioznawstwa; adiunkt w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk; w latach 2011-2020 kierownik Zakładu Antropologii Kultury, Filmu i Sztuki Audiowizualnej w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk; członkini redakcji „Kwartalnika Filmowego”, w którym w latach 1993-2003 publikowała m.in. doroczną kronikę wydarzeń filmowych. Prace naukowe z zakresu historii oraz teorii filmu i telewizji publikowała m.in. w „Kwartalniku Filmowym” i tomach zbiorowych. Współpracowała z kwartalnikiem „Polish Culture” (1997-2015). Zasiadała w jury Międzynarodowego Festiwalu Filmów Krótkometrażowych w Lublinie (2013-2014) oraz była członkinią komisji ekspertów przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2012-2014). Członkini Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. Zajmuje się filmem dokumentalnym w kontekście hybrydowych gatunków granicznych (m.in. mockdokumentem i docusoap), historią i teorią gatunków filmowych i telewizyjnych oraz kinem austriackim.
Statystyki
Abstract views: 710PDF downloads: 499
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Beata Kosińska-Krippner
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Beata Kosińska-Krippner, Saturn – wstydliwe (?) początki austriackiego filmu fabularnego , Kwartalnik Filmowy: Nr 117 (2022): Kino nieznane/ukryte
- Beata Kosińska-Krippner, Geneza brytyjskiej docusoap i polskiej telenoweli dokumentalnej w kontekście produkcyjno-nadawczym , Kwartalnik Filmowy: Nr 108 (2019): Produkcja i dystrybucja filmowa
- Beata Kosińska-Krippner, Między fikcją a faktami. „Docusoap” po polsku, czyli telenowela dokumentalna , Kwartalnik Filmowy: Nr Special Issue (2013): Polskie filmoznawstwo o kinie polskim
- Beata Kosińska-Krippner, Avi Mograbi. Gonzo-dokumenty , Kwartalnik Filmowy: Nr 115 (2021): Film formy, film treści
- Beata Kosińska-Krippner, Science fiction jako element austriackiej taktyki propagandowej. „1. April 2000” w pułapce genologicznej , Kwartalnik Filmowy: Nr 126 (2024): Fantastyka, fantasy, fantazmat
- Beata Kosińska-Krippner, Hedy Lamarr. Austriacka piękność i wynalazczyni w hollywoodzkim systemie gwiazd , Kwartalnik Filmowy: Nr 93-94 (2016): Kino amerykańskie
- Beata Kosińska-Krippner, Znaczenie namiotu w życiu mieszkańców Górnej Austrii, czyli mockdokumentalne „Święto kurczaka” , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
- Beata Kosińska-Krippner, Andrzej Kondratiuk. Metafizyka , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka