Konstrukcja – reprodukcja. Grafika, fotografia i film w konstruktywizmie polskim

Marcin Giżycki

Abstrakt

Autor podejmuje problem zainteresowania fotografią i filmem, jakie towarzyszyło polskiej awangardzie od początku jej istnienia. Według Giżyckiego fotomontaż, film, grafika z elementów typograficznych, a przede wszystkim kolaż filmowy były środkami, które doskonale nadawały się do realizacji idei konstruktywistycznych. Jeden z podstawowych postulatów konstruktywizmu – zwrócenie się ku nowym tworzywom – można było wcielić w życie właśnie przez wykorzystanie elementów gotowych i prefabrykowanych. Autor śledzi sposób, w jaki ewoluowały te dzieła sztuki – od „literackości” wczesnych fotomontaży Mieczysława Szczuki, przez abstrakcyjne i geometryczne kompozycje Teresy Żarnower, inspirowane konstruktywizmem filmy Stefana Themersona (Apteka, 1930; Europa, 1932) i Jalu Kurka (Obliczenia rytmiczne, 1932), po typowo kolażowe, montażowe filmy Janusza Marii Brzeskiego (Przekroje, 1931; Beton; 1933) czy jego antyutopijny i antyindustrialny cykl fotomontaży Narodziny robota (1934). Giżycki zauważa również, że po okresie utopijnych projektów, będących wyrazem zachłyśnięcia się odzyskaną wolnością, polscy konstruktywiści swoją twórczością dawali wyraz własnym przekonaniom politycznym, najczęściej lewicowym.