Kino designu, czyli o widzialności obcowania człowieka z powierzchnią
Abstrakt
Od jakiegoś czasu pojawiają się filmy specyficznego nadmiaru obrazów, które wiele różni od wszystkiego, co dotąd określało naturę X muzy. Ów nadmiar sprawia, że doświadczenie innego kina – jeszcze kina, choć może już nie-kina – jest naturalne i dość powszechne. Filmy takie wykazują sporą dawkę nieprawdopodobieństwa, umykają utrwalonym nawet przez kino standardom fikcji, tym samym wykazując cechy autopojezy, a zwłaszcza jedną z nich: cechę operatywnego zamknięcia. Wyraża się ona dobitnie w eskalacji niemożliwych punktów widzenia, a więc i spojrzeń, co sprawia, że relacja widzialnego do niewidzialnego traci na znaczeniu, zostaje wręcz wymazana. Filmy te zakładają ponadto określony stopień wtajemniczenia w owe fikcje, ich rozpoznawalność jako warunek doświadczenia kina oraz znaczny poziom przyzwolenia na ich przyjęcie – wówczas film jawi się jako gra, w znaczeniu zabawy z obrazami, którym wszystko wolno. Chodzi tu głównie o zjawiska powierzchniowe, usytuowane na powierzchniach – zwłaszcza tych stymulujących oczekiwania widza – i jako takie interfejsowe, tak że to właśnie powierzchnia, wolna od ontologicznego przymusu głębi, staje się właściwym środowiskiem widzialności. Autor próbuje dociec istoty tego fenomenu w kategoriach techniki kulturowej o znamionach designu, kiedy to film osiąga poziom samoorganizacji wcześniej nieobecny (oparty głównie na proliferacji cyfrowości), skoncentrowany nie na hermeneutycznej „głębi”, ale na „powierzchni”. Zjawisko to ma wiele wspólnego z redefinicją ontologii kina w ogóle: w kinie designu znika bowiem kino jako matryca postrzegania, ale też coraz częściej jako podstawowa przestrzeń percepcji.
Słowa kluczowe:
design, gra, teoria filmuBibliografia
Boom van dem, Holger. 1994. Betrifft: Design. Unterwegs zu einer Designwissenschaft in fünf Gedankengängen. Alfter
Google Scholar
Cartwright, Lisa. 2006. Film i cyfrowość w badaniach nad wizualnością: filmoznawstwo w epoce konwergencji. Tłum. A. Nacher. „Panoptikum” 5
Google Scholar
Casetti, Francesco. 2010. Die Explosion des Kinos. Filmische Erfahrung in der post-kinematographischen Epoche. „montage AV” 1
Google Scholar
Casetti, Francesco. 2010. Rückkehr in die Heimat. Das Kino in einer post-kinematografischen Epoche. W: I. Schenk, M. Tröhler, Y. Zimmermann (red.). Film – Kino – Zuschauer: Filmrezeption. Film – Cinema – Spectator: Film Reception. Marburg
Google Scholar
Chateau, Dominiqe. 2001. Nowe technologie a luki w myśleniu. Tłum. I. Ostaszewska. W: A. Gwóźdź (red.). Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów. Kraków
Google Scholar
Distelmeyer, Jan. 2002. Die Tiefe der Oberfläche. Bewegungen auf dem Spielfeld des postklassischen Hollywood-Kinos. W: J. Eder (red.). Oberflächenrausch. Postmoderne und Postklassik im Kino der 90er Jahre. Münster
Google Scholar
Eidsvik, Charles. 2001. Maszyny niewidzialnego: zmiany technologii filmowej w epoce wideo. Tłum. A. Piskorz. W: A. Gwóźdź (red.). Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów. Kraków
Google Scholar
Elsaesser, Thomas. 1999. Das Weimarer Kino – aufgeklärt und doppelbödig. Berlin
Google Scholar
Faßler, Manfred. 2002. Tiefe Oberflächen. Virtualität, Visualisierung, Bildlichkeit. Köln
Google Scholar
Flückiger, Barbara. 2008. Visual Effects. Filmbilder aus dem Computer. Marburg
Google Scholar
Flusser, Vilem. 1990. Eine neue Einbildungskraft. W: V. Bohn (red.) Bildlichkeit. Internationale Beiträge zur Poetik. Frankfurt a. Main
Google Scholar
Flusser, Vilem. 1997. Vom Stand der Dinge. Eine kleine Philosophie des Design. Göttingen
Google Scholar
Freyermuth, Gundolf S. 2013. Der Big Bang digitaler Bildlichkeit. Zehn Thesen und zwei Fragen. W: G.S. Freyermuth, L. Gotto (red.). Bildwerte. Visualität in der digitalen Medienkultur. Bielefeld
DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839421826.287
Google Scholar
Friedberg, Anne. 2012. Wirtualne okno. Od Albertiego do Microsoftu. Tłum. A. Rejniak-Majewska, M. Pabiś-Orzeszyna. Warszawa
Google Scholar
Gass, Lars Henrik. 2012. Film und Kunst nach dem Kino. Hamburg
Google Scholar
Godard, Jean-Luc, Youssef Ishaghpour. 2008. Archäologie des Kinos. Gedächtnis des Jahrhunderts. Zürich – Berlin
Google Scholar
Gwóźdź, Andrzej. 2011. Obok kanonu. Tropami kina niemieckiego. Wrocław
Google Scholar
Hanke, Christine. 2012. Kino der Effekte – Überlegungen zum Status des spektakulären Bildes. W: J. Distelmeyer, L. Andergassen, N.J. Werdich (red.). 2012. Raumdeutung. Zur Wiederkehr des 3D-Films. Bielefeld
DOI: https://doi.org/10.1515/transcript.9783839418154.99
Google Scholar
Irzykowski, Karol. 1977. X muza. Zagadnienia estetyczne kina. Warszawa
Google Scholar
Julier, Guy. 2009. Od kultury wizualnej do kultury designu. Tłum. M. Składanek. „Kultura Współczesna” 3
Google Scholar
Kracauer, Siegfried. 2008. Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości. Tłum. W. Wertenstein. Gdańsk
Google Scholar
Luhmann, Niklas. 2009. Realność mediów masowych. Tłum. J. Barbacka. Wrocław
Google Scholar
Manovich, Lev. 2006. Język nowych mediów. Tłum. P. Cypryański. Warszawa
Google Scholar
Maulko, Rüdiger. 2012. Mimesis und Anthropologie des Digitalen: Synthetischer Fotorealismus im Kino. W: H. Segeberg (red.). Film im Zeitalter Neuer Medien II. Digitalität und Kino. München
DOI: https://doi.org/10.30965/9783846753279_003
Google Scholar
Mitchell, W.J.T. 2013. Czego chcą obrazy? Pragnienia przedstawień, życie i miłości obrazów. Tłum. Ł. Zaremba. Warszawa
Google Scholar
Ochalski, Andrzej. 1970. Reprodukcja filmowa jako kategoria teoretyczna. W: A. Kumor, D. Palczewska (red.). Sztuka – technika – film. Warszawa
Google Scholar
Reck, H.U. 1994. Zugeschriebene Wirklichkeit. Alltagskultur, Design, Kunst, Film und Werbung im Brennpunkt von Medientheorie. Würzburg
Google Scholar
Richter, Sebastian. 2008. Digitaler Realismus. Zwischen Computeranimation und Live-Action. Die neue Bildästhetik in Spielfilmen. Bielefeld
DOI: https://doi.org/10.1515/9783839409435
Google Scholar
Schmidt, Siegfried J. 1998. Konstruktivismus als Medientheorie. W: W. Nöth, K. Wenz (red.). Medientheorie und die digitalen Medien. Kassel
Google Scholar
Schmidt, Siegfried J. 2010. Konstruktywizm w badaniach mediów: koncepcje, krytyka, konsekwencje. Tłum. B. Balicki, D. Wączek. W: B. Balicki, D. Lewiński, B. Ryż, E. Szczerbuk (red.).Radykalny konstruktywizm. Antologia. Wrocław
Google Scholar
Scholz, Martin. 2005. Kommunikationsdesign. W: K. Sachs-Hombach (red.) Bildwissenschaft. Disziplinen – Themen – Methoden. Frankfurt a. Main
Google Scholar
Sierek, Karl. 2014. Fotografia, kino i komputer. Aby Warburg jako teoretyk mediów. Tłum. J. Gilewicz. Warszawa
Google Scholar
Wiesing, Lambert. 2012. Sztuczna obecność. Studia z filozofii obrazu. Tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa
Google Scholar
Wiesing, Lambert. 2008. Widzialność obrazu. Historia i perspektywy estetyki formalnej. Tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa
Google Scholar
Autorzy
Andrzej Gwóźdźkwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Śląski Polska
Profesor zwyczajny na Uniwersytecie Śląskim, gdzie kieruje Zakładem Filmoznawstwa i Wiedzy o Mediach, profesor gościnny uniwersytetów w Konstancji i Szanghaju, wykładowca uczelni w Holandii, Czechach, Niemczech i na Łotwie. Interesuje się teorią filmu i nowych mediów, antropologią obrazowości oraz historią kinematografii niemieckich. Autor książek m.in: Pochwała widzialności. Ze studiów nad niemiecką myślą filmową do roku 1933 (1990), Kultura – komunikacja – film. O tekście filmowym (1992), Obrazy i rzeczy. Film między mediami (1997, 2003), Technologie widzenia, czyli media w poszukiwaniu autora: Wim Wenders (2005), a także kilkunastu antologii i tomów zbiorowych z zakresu teorii mediów, historii myśli filmowej. W latach 2005-2009 Prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, od 2006 r. redaktor naczelny kwartalnika „Kultura Współczesna”.
Statystyki
Abstract views: 76PDF downloads: 33
Licencja
Prawa autorskie (c) 2014 Andrzej Gwóźdź
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Gwóźdź, Z ducha partnerstwa. Narodziny śląskiego filmoznawstwa z perspektywy świadka , Kwartalnik Filmowy: Nr 127 (2024): Filmoznawstwo empiryczne
- Andrzej Gwóźdź, Polscy aktorzy w filmach Defy w ostatnim ćwierćwieczu istnienia Niemieckiej Republiki Demokratycznej , Kwartalnik Filmowy: Nr 95 (2016): Transnarodowość kina polskiego
- Andrzej Gwóźdź, Narodziny kina z ducha triku , Kwartalnik Filmowy: Nr 99 (2017): Triki, numery specjalne, atrakcje
