Ewolucjonizm, memetyka i złożone systemy adaptacyjne, czyli filmoznawstwo w obliczu zwrotu biokulturowego
Kamila Żyto
kamila.zyto@uni.lodz.plUniwersytet Łódzki (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2822-8341
Abstrakt
Pomimo istotnego wpływu, jaki na współczesną humanistykę wywarł zwrot biokulturowy (biocultural turn), filmoznawstwo jedynie okazjonalnie dostrzega intelektualny potencjał perspektywy poznawczej przyrodoznawstwa. Wydaje się, że marginalizacji ulega zwłaszcza myśl Karola Darwina i jego spadkobierców. Niniejszy artykuł jest poświęcony szczątkowo rozpoznanemu w filmoznawstwie paradygmatowi teoretycznemu, jakim jest ewolucjonizm. Autorka wskazuje te obszary teorii filmu, na których pobrzmiewają jego echa (np. kognitywizm), oraz mapuje wyłaniające się na gruncie filmoznawstwa nowe, niejednorodne pole badawcze. Uzupełnieniem tych rozważań jest charakterystyka wad i zalet memetyki, nierzadko określanej mianem darwinizmu bez biologii. Last but not least, autorka przywołuje koncepcję złożonych systemów adaptacyjnych (CAS) jako modelu opartego o ewolucję replikatorów oraz potencjalnie użytecznego w procesie opisu nie tylko tekstów filmowych, ale i całej kultury filmowej.
Słowa kluczowe:
teoria filmu, zwrot biokulturowy, ewolucjonizm, memetyka, złożone systemy adaptacyjneBibliografia
Aldrich, H. E. i in. (2008). In Defence of Generalized Darwinism. Journal of Evolutionary Economics, 18 (5), ss. 577-596. http://dx.doi.org/10.1007/s00191-008-0110-z
DOI: https://doi.org/10.1007/s00191-008-0110-z
Google Scholar
Andrews, D., Andrews, C. (2012). Film Studies and the Biocultural Turn. Philosophy and Literature, 36 (1), ss. 58-78.
DOI: https://doi.org/10.1353/phl.2012.0009
Google Scholar
Blackmore, S. (2002). Maszyna memowa (tłum. N. Radomski). Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”.
Google Scholar
Bordwell, D. (2008). Poetics of Cinema. New York – London: Routledge.
Google Scholar
Bordwell, D. (2010). What Snakes, Eagles, and Rhesus Macaques Can Teach Us. W: B. Boyd, J. Carroll, J. Gottschall (red.), Evolution, Literature, and Film: A Reader (ss. 270-288). New York: Columbia University Press.
Google Scholar
Bortolotti, G. R., Hutcheon, L. (2020). O pochodzeniu adaptacji. Biologiczne przemyślenia o dyskursie wierności i „sukcesu” (tłum. M. Pytko). Tekstualia, (1), ss. 9-25.
DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0014.1357
Google Scholar
Boyd, B. (2011). O pochodzeniu opowieści. Spojrzenie wstecz i perspektywy: ewolucja, literatura, krytyka (tłum. T. Markiewka). Teksty Drugie, (3), ss. 145-164.
Google Scholar
Budzicz, Ł. (2010). Naturalistyczny model ewolucji kulturowej. W: Z. Błaszczak, A. Szczuciński (red.), Wokół ewolucjonizmu. Dylematy biologów, filozofów i fizyków (ss. 49-62). Poznań: Oficyna Wydawnicza Batik.
Google Scholar
Carmichael, T., Hadžikadić, M. (2019). The Fundamentals of Complex Adaptive Systems. W: T. Carmichael, A. J. Collins, M. Hadžikadić (red.), Complex Adaptive Systems: Views from the Physical, Natural, and Social Sciences (ss. 1-16). Cham: Springer International Publisher.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-20309-2_1
Google Scholar
Carroll, J. (1995). Evolution and Literary Theory. Columbia: University of Missouri Press.
DOI: https://doi.org/10.1007/BF02734174
Google Scholar
Carroll, J. (2008). An Evolutionary Paradigm for Literary Study. Style, (2-3), ss. 103-134.
Google Scholar
Castelfranchi, C. (2001). Towards a Cognitive Memetics: Socio-Cognitive Mechanism for Memes Selection and Spreading. Journal of Memetics: Evolutionary Models of Information Transmission, (5), ss. 1-19. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2740560
Google Scholar
Creed, B. (2009). Darwin’s Screens: Evolutionary Aesthetics, Time and Sexual Display in the Cinema. Melbourne: Melbourne University Publishing.
Google Scholar
Dawkins, R. (1996). Samolubny gen (tłum. M. Skoneczny). Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar
Grodal, T. (2017). How Film Genres Are a Product of Biology, Evolution and Culture: An Embodied Approach. Palgrave Communications, (3), ss. 1-8. https://www.nature.com/articles/palcomms201779.pdf
DOI: https://doi.org/10.1057/palcomms.2017.79
Google Scholar
Helman, A., Ostaszewski, J. (2007). Historia myśli filmowej. Podręcznik. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Hendrykowski, M. (2015). Metodologia nowej historii filmu. Images, 17 (26), ss. 311-316.
DOI: https://doi.org/10.14746/i.2015.26.29
Google Scholar
Heylighen, F., Chielens, K. (2009). Cultural Evolution and Memetics. W: R. A. Meyers (red.), Encyclopedia of Complexity and Systems Science (ss. 3205-3220). New York: Springer.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-0-387-30440-3_189
Google Scholar
Hoffman, A. (1997). Wokół ewolucji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Kowalczyk-Purol, K. (2018). Teoretyczne trudności memetyki. Diametros, (58), ss. 65-86.
Google Scholar
Mathews, P. D. (2014). The Morality Meme: Nietzsche and „A Serious Man”. Cultura. International Journal of Philosophy of Culture and Axiology, 11 (1), ss. 63-81.
DOI: https://doi.org/10.5840/cultura20141114
Google Scholar
Naremore, J. (2008). More Than Night: Film Noir in Its Contexts. Berkley – Los Angeles – London: University of California Press.
Google Scholar
Pabiś-Orzeszyna, M. (2014). Nowa Historia Filmu, Nowa Historia Kina. Część druga: rewidowanie rewizjonistów. Ekrany, (1), ss. 55-60.
Google Scholar
Pabiś-Orzeszyna, M. (2020). Zwrot historyczny w badaniach filmoznawczych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Smith, I. R. (2017). The Hollywood Meme: Transnational Adaptations in World Cinema. Edinburgh: Edinburgh University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9780748677474
Google Scholar
Smith, M. (2017). Film, Art, and the Third Culture: A Naturalized Aesthetics of Film. Oxford – New York: Oxford University Press.
DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198790648.001.0001
Google Scholar
Wężowicz-Ziółkowska, D., Borkowski, W. (2013). Kultura jako adaptacja. Kultura w paradygmacie przyrodoznawstwa. Biblioteka Postscriptum Polonistycznego, (3), ss. 25-40.
Google Scholar
Żyto, K. (2017). Film noir i kino braci Coen. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Autorzy
Kamila Żytokamila.zyto@uni.lodz.pl
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0003-2822-8341
Dr hab., prof. Uniwersytetu Łódzkiego (adiunkt w Katedrze Filmu i Mediów Audiowizualnych); współpracuje z Młodzieżową Akademią Filmową „Bliżej kina”, Centralnym Gabinetem Edukacji Filmowej w Łodzi, Polskim Instytutem Sztuki Filmowej (przy projektach „Filmoteka Szkolna”, „Akademia Polskiego Filmu”), Dyskusyjnym Klubem Filmowym Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi. Jest również wykładowcą Akademii Muzycznej w Łodzi oraz Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Aleksandrowie Łódzkim. Prowadzi także zajęcia filmowe w Instytucie Badań Literackich PAN oraz Instytucie Sztuki PAN. Opublikowała dwie książki autorskie: Strategie labiryntowe w filmie fikcji (2010) oraz Film noir i kino braci Coen (2017). Współredagowała tomy Filmowe ogrody Wojciecha Jerzego Hasa (2011), Billy Wilder. Mistrz kina z Suchej Beskidzkiej (2011), Od Cervantesa do Pereza-Reverte’a. Adaptacje literatury hiszpańskiej i iberoamerykańskiej (2011), Autorzy kina europejskiego VII (2018). Regularnie publikuje recenzje na portalu EdukacjaFilmowa.pl. W kręgu jej zainteresowań znajdują się: kino polskie (ze szczególnym uwzględnieniem wątków związanych z wizerunkami Żydów i relacjami polsko-żydowskimi oraz twórczości Roberta Glińskiego), kino amerykańskie (kino noir, zarówno klasyczne, hollywoodzkie z lat 40. i 50., jak i współczesne filmy neo-noir, w tym twórczość braci Coen) oraz kino świata hiszpańskojęzycznego (głównie twórczość Carlosa Saury czy Juana Antonia Bardema z okresu późnego frankizmu i transformacji). Jest wielbicielką literatury pięknej i podróży.
Statystyki
Abstract views: 359PDF downloads: 314
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kamila Żyto
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Kamila Żyto, Innowacja i transpozycja jako zasady ewolucji formy filmowej w twórczości Jaime’a Rosalesa , Kwartalnik Filmowy: Nr 115 (2021): Film formy, film treści
- Kamila Żyto, Poskromienie złośnicy, czyli narracja filmowa na rozdrożach historii , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Kamila Żyto, „Ktoś tu pana wpuścił. Kto? Dlaczego? To wymaga wyjaśnień”. Zagadka obecności Raymonda Chandlera w świecie literatury i filmu rozwiązana , Kwartalnik Filmowy: Nr 92 (2015): Kino polskie i polityka
- Kamila Żyto, Archiwizacja w zdigitalizowanym świecie , Kwartalnik Filmowy: Nr 91 (2015): Film między muzyką pop a popkulturą
