Powrócić do kina wizualnego. Borowczyk i Lenica w zespole autorów filmowych „Kadr”
Paweł Sitkiewicz
pawel.sitkiewicz@ug.edu.plUniwersytet Gdański (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2039-9154
Abstrakt
Artykuł ukazuje, na szerokim tle epoki, kulisy zawiązania słynnego duetu oraz powstania dwóch eksperymentalnych filmów Waleriana Borowczyka i Jana Lenicy dla ZAF „Kadr”. Filmy te, czyli Był sobie raz… (1957) i Dom (1958), zrealizowane poza ówczesnym systemem produkcji filmów rysunkowych i kukiełkowych, uchodzą za symboliczny początek tzw. polskiej szkoły animacji. Okazały się również przepustką dla obu autorów do międzynarodowej kariery. Na podstawie nowych dokumentów autor rekonstruuje artystyczny program Lenicy i Borowczyka, którzy w 1957 r. spisali swój artystyczny manifest. Próbuje ponadto wyjaśnić, dlaczego obie krótkometrażówki powstały w zespole zajmującym się produkcją pełnometrażowych filmów aktorskich, dlaczego zostały powitane jako przełom w dziedzinie kina animowanego oraz jakie były konsekwencje festiwalowych sukcesów tego duetu. Na marginesie autor ukazuje kulisy pracy nad niezrealizowanym projektem filmu średniometrażowego – adaptacją Kolonii karnej według Kafki.
Słowa kluczowe:
„Kadr”, Walerian Borowczyk, Jan Lenica, kino polskieBibliografia
(acz). „Nowiny i nowinki.” Słowo Ludu 18 (1958).
Google Scholar
Wystawa Sztuki Nowoczesnej. Warszawa, 1957.
Google Scholar
Adamowicz, Elza. Un chien andalou. London – New York: . I.B. Tauris, 2010.
DOI: https://doi.org/10.5040/9780755697748
Google Scholar
Borowczyk, Walerian. „Szanowny Panie Redaktorze!” Film 35 (1964).
Google Scholar
„Byłem barbarzyńcą… Z Janem Lenicą rozmawia Marcin Giżycki.” Animafilm 2/4 (1980).
Google Scholar
Czartoryska, Urszula. „Walerian Borowczyk, czyli kino fotograficzne.” Fotografia 11 (1961).
Google Scholar
„Entretien avec W. Borowczyk et Jan Lenica.” Image et son 136/137 (1960–1961).
Google Scholar
Grzebałkowska, Magdalena. Komeda. Prywatne życie jazzu. Kraków: Znak, 2018.
Google Scholar
Janicki, Stanisław. „Rozmawiamy z Janem Lenicą.” Film 2 (1960).
Google Scholar
Kałużyński, Zygmunt. „Film rysunkowy ratuje „szkołę polską”.” Polityka 2 (1961).
Google Scholar
Kałużyński, Zygmunt. „Jak poeci zostają kpiarzami.” Film 8 (1960).
Google Scholar
„Kino nie jest sztuką zespołową.” Kwartalnik Filmowy 19-20 (1997).
Google Scholar
„Komputer nie zastąpi mózgu ani wyobraźni.” Rzeczpospolita 135 (2000).
Google Scholar
Konwicki, Tadeusz. Pamiętam, że było gorąco. Kraków: Znak, 2001.
Google Scholar
Kossakowski, Andrzej. Polski film animowany 1945-1974. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
Google Scholar
Kotoński, Włodzimierz. „Z ankiety „Rola muzyki w dziele filmowym.” Kwartalnik Filmowy 2 (1961).
Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. „Był sobie raz…. Film, którego nie da się opowiedzieć.” Teatr i Film 6 (1958).
Google Scholar
Kowalski, Tadeusz. „Ludzie, którzy chcą wrócić do Meliesa.” Film 51 (1957).
Google Scholar
Lassota, Ryszard. „Co poeta chciał przez to powiedzieć.” Ekran 27 (1958).
Google Scholar
Lenica, Jan. „Archipelag R.O.” Dialog 8 (1975).
Google Scholar
Lenica, Jan. Labirynt, ed. by Czerwiakowska, Ewa and Kujawski, Tomasz. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 2002.
Google Scholar
Martin, Andre. „Borowczyk et Lenica. Reviennent aux origines.” Cahiers du cinéma 16, 96 (1959).
Google Scholar
Mikurda, Kuba and Byrska, Olga. „Borowczyk. Widmowa filmografia.” http://krytykapolityczna.pl/kultura/film/borowczyk-widmowa-filmografia.
Google Scholar
Nurzyński, Antoni. „Operator „Domu” o swojej pracy.” Polska 8 (1958).
Google Scholar
Pijanowski, Lech. „Droga eksperymentu filmowego.” Świat 19 (1958).
Google Scholar
Płażewski, Jerzy. „Poszukiwania na celuloidowej taśmie.” Przegląd Kulturalny 20 (1958).
Google Scholar
Rosner, Charles. „Jan Lenica.” Graphis 87 (1960).
Google Scholar
„Rozmowa z Juliuszem Zamecznikiem.” W: Wojciech Zamecznik. Foto-graficznie, ed. by K. Puchała-Rojek, K. Zieińska-Lewandowska. Warszawa: Fundacja Archeologii Fotografii, 2015.
Google Scholar
Szczechura, Daniel. „Janek miał szczęście.” Gazeta Wyborcza 19 (2002).
Google Scholar
Wojna, Ryszard. „Udany czy nieudany.” Ekran 23 (1958).
Google Scholar
„Z Janem Lenicą – o polskim plakacie i filmie animowanym.” Film 26 (1962).
Google Scholar
„Z Walerianem Borowczykiem o Szkole.” Wiadomości Filmowe 46 (1958).
Google Scholar
Zmudziński, Bogusław. „Jestem bohaterem swoich filmów.” Kino 9 (1999).
Google Scholar
Archiwum Państwowe Dokumentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku (State Archive of Personal and Payroll Records in Milanówek), Zespoły Autorów Filmowych (Film Authors Units Files).
Google Scholar
Archiwum Studia Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej (Studio Filmów Rysunkowych Archive).
Google Scholar
Cinematheque Francaise, Walerian Borowczyk Files.
Google Scholar
Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny (National Film Archive – Audiovisual Institute), Film Scripts.
Google Scholar
Muzeum Narodowe w Poznaniu (National Museum Poznań), Jan Lenica Archive.
Google Scholar
Autorzy
Paweł Sitkiewiczpawel.sitkiewicz@ug.edu.pl
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0003-2039-9154
Historyk kina, medioznawca, profesor Uniwersytetu Gdańskiego. Zajmuje się historią kina animowanego w Polsce i na świecie, kulturą filmową dwudziestolecia międzywojennego oraz prehistorią komiksu. Autor trzech książek: Małe wielkie kino. Film animowany od narodzin do końca okresu klasycznego (2009), Polska szkoła animacji (2011) oraz Miki i myszy. Walt Disney i film rysunkowy w przedwojennej Polsce (2012). Współautor leksykonu Powieści graficzne (2015) pod red. S. J. Konefała.
Statystyki
Abstract views: 450PDF downloads: 469
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Paweł Sitkiewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Paweł Sitkiewicz, Jak datować początek polskiej animacji? Śledztwo filmoznawcze , Kwartalnik Filmowy: Nr 112 (2020): Polski dokument, polska animacja
- Paweł Sitkiewicz, Walt Disney i kino dla dzieci – wyprawa do źródeł , Kwartalnik Filmowy: Nr 121 (2023): Kino i młoda widownia
- Paweł Sitkiewicz, Chałat czy frak? Spór wokół produkcji filmu jidysz w przedwojennej Polsce , Kwartalnik Filmowy: Nr 120 (2022): Kultura filmowa
- Paweł Sitkiewicz, Optyczne instrumentacje. „Muzyka rysunkowa” w przedwojennej Polsce , Kwartalnik Filmowy: Nr 101-102 (2018): Kino europejskie XXI wieku
- Paweł Sitkiewicz, Polskojęzyczne remaki filmów z Hollywood. Powrót do Joinville , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
