Wczesne kino jako spektakl. Przykład niemiecki

Andrzej Dębski

kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Wrocławski (Polska)

Abstrakt

Wychodząc z założenia, że wczesne kino to późna forma historycznej sztuki projekcji, zakorzeniona w kulturze latarni magicznych oraz teatrów variétés, autor wskazuje na cechy seansów kinematograficznych, które nadawały im charakter spektaklu: komentowanie wydarzeń dziejących się na ekranie, towarzyszenie muzyczne, interakcje z publicznością, jak też samych widzów między sobą oglądających krótkie filmy w strukturze numerowej. Model ten można odnaleźć w kinach jarmarkowych, salowych, jak też w pierwszych kinach stacjonarnych. Specyfika tych ostatnich została bliżej przedstawiona na przykładzie Wrocławia i uzupełniona o inne przykłady niemieckie. Dopiero przełom medialny, zapoczątkowany w Niemczech w latach 1910-1911, doprowadził do wykształcenia się indywidualnego widza śledzącego narrację filmów pełnometrażowych.


Słowa kluczowe:

kino niemieckie, Wrocław, historia kina

Altenloh, E. 1914. Zur Soziologie des Kino. Die Kino-Unternehmung und die sozialen Schichten ihrer Besucher. Jena.
  Google Scholar

Bierausschank in kinematographischen Theatern, 1907. „Der Kinematograph” 27.01.
  Google Scholar

Biskupski, Łukasz. 2013. Miasto atrakcji. Narodziny kultury masowej na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa.
  Google Scholar

Braun B., K. Eifer 2002. „Kommt all heirönn zum Marzens Pitt”. Kinoerlebnisse mit dem Filmerklärer Peter Marzen. „Neues Trierisches Jahrbuch” 42.
  Google Scholar

Burrows, J. 2013. „The Great Asta Nielsen”, „The Shady Exclusive” and the Birth of Film Censorship in Britain, 1911-1914. W: M. Loiperdinger, U. Jung (red.). Importing Asta Nielsen: The International Film Star in the Making 1910-1914. „KINtop. Studies in Early Cinema 2”. New Barnet.
  Google Scholar

Châteauvert, Jean. 1996. Das Kino im Stimmbruch. „KINtop. Jahrbuch zur Erforschung des frühen Films” 5.
  Google Scholar

Dębski, Andrzej. 2009. Historia kina we Wrocławiu. Wrocław.
  Google Scholar

Dębski, Andrzej. 2012. „Otchłań” w Warszawie. Przyczynek do opisu przełomu medialnego i diagnozy popularności Asty Nielsen na ziemiach polskich przed I wojną światową. W: K. Klejsa (red.). Polska i Niemcy. Filmowe granice i sąsiedztwa. Wrocław.
  Google Scholar

Diederichs, Helmut H. 1996. Frügeschichte deutscher Filmtheorie. Ihre Entstehung und Entwicklung bis zum Ersten Weltkrieg. Frankfurt am Main.
  Google Scholar

Die Wirkung der Kinomusik auf die Frau. 1916. „Der Kinematograph” 13.12.1916.
  Google Scholar

Elsaesser, Thomas. 2002. Filmgeschichte und frühes Kino. Archäologie eines Medienwandels. München.
  Google Scholar

Garncarz, Joseph. 2008. „Byliśmy na jarmarku”. Kina objazdowe na Śląsku przed pierwszą wojną światową. Tłum. T. Gabiś. W: A. Dębski, M. Zybura. (red.) Wrocław będzie miastem filmowym… Z dziejów kina w stolicy Dolnego Śląska. Wrocław.
  Google Scholar

Garncarz, Joseph. 2010. Maßlose Unterhaltung. Zur Etablierung des Films in Deutschland 1896-1914. Frankfurt am Main – Basel.
  Google Scholar

Garncarz, Joseph, Ross M. 2006. Die Siegener Datenbanken zum frühen Kino in Deutschland. „KINtop. Jahrbuch zur Erforschung des frühen Films” 14-15.
  Google Scholar

Garncarz, Joseph. 2008. The Fairground Cinema – A European Institution W: M. Loiperdinger (red.) Travelling Cinema in Europe. Frankfurt am Main – Basel.
  Google Scholar

Gaudreault, André, Philippe Marion. 2005. A Medium is always born twice…. „Early Popular Visual Culture” 3 (1).
DOI: https://doi.org/10.1080/17460650500056964   Google Scholar

Gwóźdź, Andrzej. 2004. Technologie widzenia, czyli media w poszukiwaniu autora: Wim Wenders. Kraków.
  Google Scholar

Hendrykowska, Małgorzata. 2012. Kronika kinematografii polskiej 1895-2011. Poznań.
  Google Scholar

Jansen, Wolfgang. 1990. Das Varieté. Die glanzvolle Geschichte einer unterhaltenden Kunst. Berlin.
  Google Scholar

Jossé, H. 1984. Die Entstehung des Tonfilms. Beitrag zu einer faktenorientierten Mediengeschichtsschreibung. Freiburg – München.
  Google Scholar

Jung, Uli, Martin Loiperdinger. 2005. Besonderheiten der Mediengeschichte des frühen Films. W: U. Jung, M. Loiperdinger (red.). Geschichte des dokumentarischen Films in Deutschland, t. 1, Kaiserreich 1895-1918. Stuttgart.
  Google Scholar

Kinematograph und Alkohol. Eine Berliner Studie. 1996. przedruk: „KINtop. Jahrbuch zur Erforschung des frühen Films” 5.
  Google Scholar

Kinematographen und Billetsteuer. 1910. „Schlesische Zeitung” 02.03.1910.
  Google Scholar

Krzemiński, A. 2008. Jak powstało pierwsze kino w Polsce. Jego rozwój w Polsce jak i w Rosji Carskiej. W: G. Grabowska (red.). Sto lat polskiego filmu. Kino okresu wielkiego niemowy. Część pierwsza: początki. Warszawa.
  Google Scholar

Lange-Fuchs, Hauke. 2002. Die Reisen der Projektionskunst-Unternehmens Skladanowsky. „KINtop. Jahrbuch zur Erforschung des frühen Films” 11.
  Google Scholar

Lipschütz, Rahel. 1961. Der Ufa-Konzern. Geschichte, Aufbau und Bedeutung im Rahmen des deutschen Filmgewerbes. Berlin.
  Google Scholar

Loiperdinger, Martin (red.). 2011. Early Cinema Today: The Art of Programming and Live Performance „KINtop. Studies in Early Cinema 1”. New Barnet.
  Google Scholar

Loiperdinger, Martin. 2013. „Die Duse der Kinokunst”. Asta Nielsen’s Berlin Made Brand. W: M. Loiperdinger, U. Jung (red.). Importing Asta Nielsen: The International Film Star in the Making 1910-1914, „KINtop. Studies in Early Cinema 2”. New Barnet..
  Google Scholar

Loiperdinger, Martin. 2008. „Abgründe” („Przepaść”) – początek długometrażowych filmów fabularnych we Wrocławiu. Tłum. A. Dębski. W: A. Dębski, M. Zybura (red.) Wrocław będzie miastem filmowym… Z dziejów kina w stolicy Dolnego Śląska. Wrocław.
  Google Scholar

Loiperdinger, Martin. 1993. Das frühe Kino der Kaiserzeit. Problemaufriß der Forschungsperspektiven. W: U. Jung (red.). Der deutsche Film. Aspekte seiner Geschichte von den Anfängen bis zur Gegenwart. Trier.
  Google Scholar

Loiperdinger, Martin. 1998. Plädoyer für eine Zukunft des frühen Kinos. W: U. von Keiz (red.). Früher Film und späte Folgen. Restaurierung, Rekonstruktion und Neupräsentation historischer Kinematographie. Marburg.
  Google Scholar

Loiperdinger, Martin. 2002. Sammler, Historiographie und gesellschaftlicher Bedarf. Perspektiven für die Geschichte der visuellen Medien. W: B. von Dewitz, W. Nekes (red.). Ich sehe was, was du nicht siehst! Sehmaschinen und Bilderwelten. Göttingen.
  Google Scholar

Müller, Corinna. 1994. Frühe deutsche Kinematographie. Formale, wirtschaftliche und kulturelle Entwicklungen. Stuttgart-Weimar.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-03560-8   Google Scholar

Musikalisches aus dem Kino der Gegenwart. 1911. „Der Kinematograph” 08.03.1911.
  Google Scholar

Nowak, Kurt. 2008. Z moich wrocławskich wspomnień filmowych. Tłum. M. Zybura. W: A. Dębski, M. Zybura (red.). Wrocław będzie miastem filmowym… Z dziejów kina w stolicy Dolnego Śląska. Wrocław.
  Google Scholar

Olechnicki, Krzysztof. 2013. Uwagi o kulturze wizualnej w ujęciu socjologiczno-antropologicznym. „Dyskurs” 16.
  Google Scholar

Rossell, Deac. 1995. A Chronology of Cinema 1889-1896. „Film History. An International Journal” 7 (2).
  Google Scholar

Rossell, Deac. 1997. Jenseits von Messter – die ersten Berliner Kinematographen-Anbieter, „KINtop. Jahrbuch zur Erforschung des frühen Films” 6.
  Google Scholar

Rossell, Deac. 2002. Die Laterna Magica. W: B. von Dewitz, W. Nekes (red.). Ich sehe was, was du nicht siehst! Sehmaschinen und Bilderwelten. Göttingen.
  Google Scholar

Rupprecht. 1907. Schuljugend und Kinematograph. „Breslauer General-Anzeiger” 22.12.1907.
  Google Scholar

Rupprecht. 1908. Schuljugend und Kinematograph. „Breslauer General-Anzeiger” 06.01.1908.
  Google Scholar

Schlüpmann, Heide. 1993. Ein feministischer Blick. Dunkler Kontinent der frühen Jahre. W: W. Jacobsen, A. Kaes, H.H. Prinzler (red.). Geschichte des deutschen Films. Stuttgart – Weimar.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-476-02918-8_14   Google Scholar

Screen Culture and the Social Question 1880-1914. 2014. W: L. Vogl-Bienek, R. Crangle (red.) „KINtop. Studies in Early Cinema 3”. New Barnet.
  Google Scholar

Shail, Andrew. 2013. Introduction. Cinema’s second birth. „Early Popular Visual Culture” 11 (2).
DOI: https://doi.org/10.1080/17460654.2013.785714   Google Scholar

Skladanowsky, Emil. 1993. Das Bioscop und seine Vorgeschichte. W: B. Cantow (red.). Max Skladanowsky und die Erfindung des Kinos. Berlin.
  Google Scholar

Steffan, G. 1968. „Weeβte noch damals – Dein Kino!”. „Der Schlesier” 26.
  Google Scholar

Teinert, F. 1958. Das „Cinematographentheater”. Eine Breslauer Jugenderinnerung. „Der Schlesier” 5.
  Google Scholar

Vogl-Bienek, Ludwig. 1999. Skladanowsky und die Nebelbilder. „KINtop. Jahrbuch zur Erforschung des frühen Films” 8.
  Google Scholar

Ze wspomnień starego kinooperatora. Tłum. M. Zybura. W: A. Dębski, M. Zybura (red.). Wrocław będzie miastem filmowym… Z dziejów kina w stolicy Dolnego Śląska. Wrocław.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2014-03-31

Cited By / Share

Dębski, A. (2014) „Wczesne kino jako spektakl. Przykład niemiecki”, Kwartalnik Filmowy, (85), s. 73–86. doi: 10.36744/kf.2456.

Autorzy

Andrzej Dębski 
kwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Wrocławski Polska

Kieruje projektami Kino polskie i niemieckie na pograniczu kultur oraz Historia kina na Dolnym Śląsku do 1945 r. w Centrum im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego. Autor monografii Historia kina we Wrocławiu w latach 1896-1918 (2009).



Statystyki

Abstract views: 65
PDF downloads: 33


Licencja

Prawa autorskie (c) 2014 Andrzej Dębski

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.