Magiczne początki kina
Abstrakt
Artykuł został zainspirowany dwoma wydarzeniami: wystawą prezentująca setki aparatów optycznych i iluzjonistycznych obrazów z kolekcji Wernera Nekesa, znanego niemieckiego filmowca awangardowego i badacza prehistorii kina (Wrocław, lipiec-sierpień 2011) i wydaniem numeru specjalnego brytyjskiego periodyku naukowego „Animation: An Interdiscipinary Journal” poświęconego wczesnemu kinu i jego korzeniom. We wprowadzeniu do przywołanego wyżej wydawnictwa jego gościnni redaktorzy, André Gaudreault i Philippe Gautier, zauważają, że notoryczna dyskusja na temat, kto jest wynalazcą kina, Thomas Edison czy bracia Lumière, nie ma właściwie sensu, bo dotyczy technicznych wynalazków, podczas gdy kino nie może być zredukowane do prostego aparatu. Kino jest fenomenem społeczno-kulturalnym, który ani nie został „wynaleziony”, ani nie wziął się od jakiegoś pojedynczego urządzenia, a skrystalizował się, czy raczej zinstytucjonalizował, gdzieś między rokiem 1908 a 1912. Natomiast to, co nazywamy wczesnym kinem, albo kinem atrakcji, jest w istocie czymś innym: jarmarcznym spektaklem wywodzącym się z seansów magicznych, latarni magicznych i różnorakich zabawek optycznych. Po przedstawieniu krótkiej historii latarni magicznych i ich wpływu na niektórych poetów, pisarzy czy filmowców (np. Bergmana czy Starewicza) Giżycki stwierdza, że łączenie narodzin kina z instytucjonalizacją samego medium nasuwa kolejne ważne pytanie: co konstytuuje film jako dzieło sztuki? Polski filmowiec Stefan Themerson już w 1937 r., w eseju O potrzebie tworzenia widzeń, stwierdzał, że wynalezienie kinematografu nie miało nic wspólnego z początkami kina, które jest konceptem dużo starszym i szerszym. Film jest bowiem zwieńczeniem długiej drogi ludzkich wysiłków puszczania obrazów w ruch, jedną z realizacji odwiecznej „potrzeby tworzenia widzeń”.
Słowa kluczowe:
Werner Nekes, Stefan Themerson, początki kinaBibliografia
Bugaj Roman, Nauki tajemne w Polsce w dobie odrodzenia, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976, s. 175.
Google Scholar
Crafton Donald, The Veiled Genealogies of Animation and Cinema, „Animation: An Interdisciplinary Journal” 2011, nr 6, numer specjalny: Animation, Pre- and Early Cinema, s. 100.
DOI: https://doi.org/10.1177/1746847711404979
Google Scholar
Duda Artur, Teatralne i performatywne korzenie telewizji, „Pamiętnik Teatralny” 2010, nr 1-2, s. 172-197.
Google Scholar
Gaudreault André, Philippe Gautier, Special Issue: Could Kinematography Be Animation and Animation Kinematography?, „Animation: An Interdisciplinary Journal” 2011, nr 6, numer specjalny: Animation, Pre- and Early Cinema, s. 86.
DOI: https://doi.org/10.1177/1746847711408232
Google Scholar
Gautier Philippe, A Trick Question: Are Early Animated Drawings a Film Genre or a Special Effect?, „Animation: An Interdisciplinary Journal” 2011, nr 6, numer specjalny: Animation, Pre- and Early Cinema, s. 163-175.
DOI: https://doi.org/10.1177/1746847711407624
Google Scholar
Giżycki Marcin, Walka o film artystyczny w międzywojennej Polsce, PWN, Warszawa 1989, s. 224.
Google Scholar
Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, tłum. L. Staff, Warszawa 1956, s. 41.
Google Scholar
Jewsiewicki Władysław, Ezop XX wieku, Warszawa 1989, s. 14-15.
Google Scholar
Kuczkowski Feliks, Wspomnienia o filmie przyszłości, Warszawa 1955, maszynopis w zbiorach Filmoteki Narodowej, sygnatura A-129.
Google Scholar
Meyrink Gustav, Golem, tłum. A. Lange, Warszawa 1992, s. 45.
Google Scholar
Miłosz Czesław, Moja wierna mowo, w tenże: Wiersze, Kraków – Wrocław 1985, s. 181.
Google Scholar
Morawski Franciszek, Latarnia magiczna, w tenże: Latarnia magiczna – bajki i fraszki, Warszawa 1953, s. 80.
Google Scholar
Sieroszewski Wacław, Pan Twardost-Twardowski. Czarnoksiężnik polski. Powieść historyczna, Warszawa 1930.
Google Scholar
Themerson Stefan, O potrzebie tworzenia widzeń, „f.a.” 1937, nr 2.
Google Scholar
Autorzy
Marcin Giżyckikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Rhode Island School of Design Stany Zjednoczone
Krytyk i historyk sztuki; autor książek z dziedziny historii filmu i zjawisk kultury artystycznej. Wykładowca w Rhode Island School of Design w USA. Opublikował m.in. Nie tylko Disney - rzecz o kinie animowanym (2000), Koniec i co dalej? (2001), Słownik kierunków, ruchów i kluczowych pojęć sztuki drugiej połowy XX wieku (2002), Wenders do domu! Europejskie filmy o Ameryce i ich recepcja w Stanach Zjednoczonych (2006).
Statystyki
Abstract views: 88PDF downloads: 10
Licencja
Prawa autorskie (c) 2011 Marcin Giżycki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Marcin Giżycki, Hedy i George – muzyka, kino, skandale i torpedy , Kwartalnik Filmowy: Nr 91 (2015): Film między muzyką pop a popkulturą
- Marcin Giżycki, Pułapka Morela albo kinematograf nieśmiertelności , Kwartalnik Filmowy: Nr 85 (2014): Film i media – przeszłość i przyszłość
- Marcin Giżycki, Orkiestra sierżanta Pieprza w żółtej łodzi podwodnej. O płycie i filmie, które zmieniły popkulturę , Kwartalnik Filmowy: Nr 99 (2017): Triki, numery specjalne, atrakcje
- Marcin Giżycki, Zegarmistrzowie, automata i kino , Kwartalnik Filmowy: Nr 87-88 (2014): Film i teatr
- Marcin Giżycki, Niedoszłe arcydzieło, które odmieniło kino , Kwartalnik Filmowy: Nr 89-90 (2015): Redefinicje klasyki
- Marcin Giżycki, Z okazji jubileuszu , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
- Marcin Giżycki, Artysta w domu strachów. Jeremy Blake i Winchester Mystery House , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
- Marcin Giżycki, Czar długich ujęć , Kwartalnik Filmowy: Nr 92 (2015): Kino polskie i polityka
- Marcin Giżycki, Ostatnia wieczerza Judy Chicago , Kwartalnik Filmowy: Nr 100 (2017): O świętowaniu
- Marcin Giżycki, Czy kino efektów specjalnych stworzyło Donalda Trumpa? , Kwartalnik Filmowy: Nr 95 (2016): Transnarodowość kina polskiego
