Narodziny filmu z ducha teatru, czyli Nowa Fala i pesymizm. O filmach Jacques’a Rivette’a

Tomasz Kłys

Abstrakt

Już w pierwszych filmach Jacques’a Rivette’a wyłaniają się podstawowe motywy jego twórczości: teatr na scenie życia, w którym postacie grają przed sobą nawzajem, oraz wizja tajemniczego spisku zagrażającego społeczeństwu. Te pierwsze filmy były zrealizowane tradycyjnie – według precyzyjnie wytyczonego z góry scenariusza, z aktorami grającymi opracowane w szczegółach role i wypowiadającymi wyuczone teksty. Od filmu L’Amour fou (1968) Rivette zarzuca przemyślany w drobnych szczegółach scenariusz na rzecz linii fabularnej jedynie z grubsza zarysowanej w punktach węzłowych, a podczas pracy na planie zdaje się w dużej mierze na intuicję i improwizację aktorów. Fabuła nie staje się bynajmniej nielogiczna i chaotyczna, ale zaczyna się stopniowo wyłaniać i krystalizować na podstawie kierunku wytyczonego z jednej strony przez pierwotny projekt, z drugiej przez logikę i „kierunkowe napięcia” scen po części improwizowanych na planie. Od L’Amour fou etap filmowania będzie zarazem wyłanianiem się in statu nascendi diegezy, podobnie jak w teatrze odgrywanie spektaklu jest zarazem jego tworzeniem (poziom meta) i urzeczywistnianiem się na oczach widza fikcyjnego świata przedstawionego – nie przypadkiem powstawanie spektaklu teatralnego jest ważnym wątkiem fabularnym w kilku filmach Rivette’a.