Odczuwanie obcości. Afektywność współczesnego science fiction
Barbara Szczekała
barbara.szczekala@gmail.combadaczka niezależna (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-9576-9629
Abstrakt
Artykuł jest afektywną analizą współczesnych filmów science fiction z perspektywy specyfiki kobiecego doświadczenia. Cechą charakterystyczną najnowszych produkcji fantastycznonaukowych jest afektywno-emocjonalny kontakt z pozaziemską obcością. Doświadczenie to jest ucieleśniane także przez widzów. Mimo ikonografii oraz prób popularyzacji nauki właściwych gatunkowi, trybem narracyjnym omawianych filmów (m.in. Anihilacji /2018/, Interstellara /2014/ i Nowego początku /2016/) jest melodramat, w którym bohaterki poznają i działają nie tylko dzięki wiedzy i rozumowaniu, lecz także poprzez emocje i afekty. W artykule analizowane są następujące aspekty filmów science fiction ostatniej dekady: cielesne doświadczanie obcości, afektywne sprzężenia między obcym a swoim, alternatywne doświadczanie czasu mediowanego niestandardową narracją, fokalizacja i kinodynamika kosmicznych spektakli oraz afektywne doświadczenia odbiorcze: ucieleśnienie, empatia i identyfikacja.
Słowa kluczowe:
afekt, melodramat, kobiecość, science fiction, ucieleśnienie, empatiaBibliografia
Bal, M. (2012). Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji (tłum. zbiorowe). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Publikacja oryginału: 1978).
Google Scholar
Bal, M. (2015). Afekt jako siła kulturowa. W: E. Wichrowska, A. Szczepan-Wojnarska, R. Sendyka, R. Nycz (red.), Historie afektywne i polityki pamięci (ss. 33-46). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN – Wydawnictwo.
Google Scholar
Bojarska, K. (2013). Poczuć myślenie: afektywne procedury historii i krytyki (dziś). Teksty Drugie 2013, 144, ss. 8-16.
Google Scholar
Brooks, P. (1976). The Melodramatic Imagination: Balzac, Henry James, Melodrama, and the Mode of Excess. New York: Columbia.
Google Scholar
Burzyńska, A. (2015). Afekt – podejrzany i pożądany. W: R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza (red.), Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym (ss. 115-134). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN – Wydawnictwo.
Google Scholar
Calvin, R. (2016). Feminist Science Fiction and Feminist Epistemology: Four Modes, London: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-319-32470-8
Google Scholar
D’Aloia, A. (2015). The Character’s Body and the Viewer: Cinematic Empathy and Embodied Simulation in the Film Experience. W: M. Coëgnarts, P. Kravanja (red.), Embodied Cognition and Cinema (ss. 187-199). Leuven: Leuven University Press.
Google Scholar
Deleuze, G., Guattari F. (2000). Co to jest filozofia? (tłum. P. Pieniążek). Gdańsk: słowo/obraz terytoria. (Publikacja oryginału: 1991).
Google Scholar
Elsaesser, T., Hagener, M. (2015). Teoria filmu. Wprowadzenie przez zmysły (tłum. K. Wojnowski). Kraków: Universitas. (Publikacja oryginału: 2007).
Google Scholar
Fludernik, M. (1996). Towards a ‘Natural’ Narratology. London: Routledge.
Google Scholar
Gryz, A. (2016). Kino Trzeciej Kultury. Nowe inspiracje współczesnego amerykańskiego science fiction. Kwartalnik Filmowy, 93-94, ss. 100-113.
Google Scholar
Hven, S. (2017). Cinema and Narrative Complexity: Embodying the Fabula. Amsterdam: Amsterdam University Press.
DOI: https://doi.org/10.1515/9789048530250
Google Scholar
Kracauer, S. (2008). Teoria filmu. Wyzwolenie materialnej rzeczywistości (tłum. W. Wertenstein). Gdańsk: słowo/obraz terytoria. (Publikacja oryginału: 1960).
Google Scholar
Massumi, B. (2013). Autonomia afektu (tłum. A. Lipszyc). Teksty Drugie, 144, ss. 111-134.
Google Scholar
Niederhoff, B. (2011, 4 sierpnia). Focalization. The Living Handbook of Narratology. http://wikis.sub.uni-hamburg. de/lhn/index.php/Focalization
Google Scholar
Ostaszewski, J. (2018). Historia narracji filmowej. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Siewior, K. (2017). Afekt/ emocje. W: R. Sendyka (red.), Nie-miejsca pamięci. Elementarz (ss. 36-38). Kraków: Ośrodek Badań nad Kulturami Pamięci.
Google Scholar
Suvin, D. (2018). O poetyce gatunku science fiction (tłum. K. M. Maj). Creatio Fantastica, 59 (2), ss. 9-24. https://doi.org/10.5281/zenodo.3311557
Google Scholar
Szczekała, B. (2018). Mind-game films. Gry z narracją i widzem. Łódź: Narodowe Centrum Kultury Filmowej.
Google Scholar
Szczekała, B. (2020). Przyszłość jest kobietą?. Ekrany, 55 (3), ss. 26-29.
Google Scholar
Szkłowski, W. (1986). Sztuka jako chwyt (tłum. R. Łużny). W: S. Skwarczyńska (wyb.), Teoria badań literackich za granicą. Antologia, t. 2: Od przełomu antypozytywistycznego do roku 1945, cz. 3: Od formalizmu do strukturalizmu (ss. 10-28), Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Twardoch-Raś, E. (2017). Ucieleśnienie, narracyjne wchłonięcie, afektywność i „neurofilmowość”. Perspektywy badań nad narracyjnością filmu fabularnego. W: K. Kaczmarczyk (red.), Narratologia transmedialna. Teorie, praktyki, wyzwania (ss. 189-250). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Williams, L. (1991). Film Bodies: Gender, Genre, and Excess. Film Quarterly, 4, ss. 2-13.
DOI: https://doi.org/10.2307/1212758
Google Scholar
Zarzosa, A. (2010). Melodrama and the Modes of the World. Discourse, 32(2), ss. 242-243.
Google Scholar
Autorzy
Barbara Szczekałabarbara.szczekala@gmail.com
badaczka niezależna Polska
https://orcid.org/0000-0001-9576-9629
Dr nauk o sztuce, filmoznawczyni. Autorka książki Mind-game films. Gry z narracją i widzem (2018) wyróżnionej nagrodą Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami w kategorii "najlepszy debiut". Zastępczyni redaktora naczelnego czasopisma "Ekrany". Interesuje zjawiskami kina współczesnego, narracją filmową i doświadczeniem odbiorczym.
Statystyki
Abstract views: 443PDF downloads: 385
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Barbara Szczekała
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Barbara Szczekała, Feministyczna narratologia filmowa. Sporo pytań i kilka odpowiedzi , Kwartalnik Filmowy: Nr 119 (2022): (Nowa) teoria filmu
- Barbara Szczekała, Eksperymenty i kompromisy: „mind-game films” we współczesnym kinie amerykańskim , Kwartalnik Filmowy: Nr 93-94 (2016): Kino amerykańskie
- Barbara Szczekała, Czas niszczy wszystko. Fenomen odwróconej chronologii w opowiadaniu filmowym , Kwartalnik Filmowy: Nr 86 (2014): Wymiary czasu
