Feministyczna narratologia filmowa. Sporo pytań i kilka odpowiedzi
Barbara Szczekała
barbara.szczekala@gmail.combadaczka niezależna (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-9576-9629
Abstrakt
Artykuł stanowi wprowadzenie do feministycznej narratologii filmowej: zarysowuje jej cele i wyzwania, wymienia narzędzia, nakreśla wstępnie możliwości operacjonalizacji i mapuje użyteczność analityczną. Feministyczna narratologia filmowa rozumiana jest tutaj jako subdyscyplina narratologii badająca zarówno narracje tworzone przez kobiety, jak i narracje o kobietach. Podkreślony jest jej aspekt metakrytyczny i rewizjonistyczny jako refleksji służącej zdemaskowaniu złudnego (męskiego) uniwersalizmu w tradycyjnych i strukturalistycznych propozycjach teorii opowiadania. Narratologia feministyczna osadzona zostaje w kontekście innych narratologii, przede wszystkim korporalnej (Punday, Stańczyk), naturalnej (Fludernik), kognitywnej (Bordwell, Branigan), transmedialnej i postklasycznej (Herman). Jedną z głównych kategorii stosowanych w tekście jest pojęcie doświadczeniowości (Fludernik), zgodnie z którym narracja jest w stanie reprodukować rzeczywiste ludzkie doświadczenia.
Słowa kluczowe:
narracja filmowa, narratologia, feminizm, kino kobiet, gender, narratologia feministycznaBibliografia
Bal, M. (2012). Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. (Publikacja oryginału: 1985).
Google Scholar
Barthes, R. (1968). Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań (tłum. W. Błońska). Pamiętnik Literacki, (4), ss. 327-359.
Google Scholar
Bordwell, D. (1985). Narration in the Fiction Film. Madison: University of Wisconsin Press.
Google Scholar
Bordwell, D. (2006). The Way Hollywood Tells It: Story and Style in Modern Movies. Berkeley: University of California Press.
DOI: https://doi.org/10.1525/9780520932326
Google Scholar
Branigan, E. (1992). Narrative Comprehension and Film. Abingdon: Routledge.
Google Scholar
Branigan, E. (1999). Schemat fabularny (tłum.J. Ostaszewski). W: J. Ostaszewski (red.), Kognitywna teoria filmu (ss. 112-154). Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński.
Google Scholar
Branigan, E. (2010). Point of View in the Cinema: A Theory of Narration and Subjectivity in Classical Film. Berlin: Mouton Publishers.
Google Scholar
Chatman, S. (1990). Coming to Terms: The Rhetoric of Narrative in Fiction and Film. Ithaca: Cornell University Press.
Google Scholar
D’Aloia, A. (2015). The Character’s Body and the Viewer: Cinematic Empathy and Embodied Simulation in the Film Experience. W: M. Coëgnarts, P. Kravanja (red.), Embodied Cognition and Cinema (ss. 187-199). Leuven: Leuven University Press.
Google Scholar
Elsaesser, T. (2009). The Mind-Game Film. W: W. Buckland (red.), Puzzle Films: Complex Storytelling in Contemporary Cinema (ss. 13-41). Oxford: Wiley-Blackwell.
DOI: https://doi.org/10.1002/9781444305708.ch1
Google Scholar
Fludernik, M. (1996). Towards a “Natural” Narratology. London: Routledge.
DOI: https://doi.org/10.1515/jlse.1996.25.2.97
Google Scholar
Lanser, S. S. (1986). Toward a Feminist Narratology. Style, 20 (3), ss. 341-363.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-1-349-14428-0_39
Google Scholar
Lanser, S. S. (2013). Gender and Narrative. W: P. Hühn, J. C. Meister, J. Pier, W. Schmid (red.), The Living Handbook of Narratology (wyd. online: https://www.lhn.uni-hamburg.de/node/86.html). Hamburg: Hamburg University.
Google Scholar
Machiorlatti, J. A. (1996). Implications of a Feminist Narratology: Temporality, Focalization and Voice in the Films of Julie Dash, Mona Smith and Trinh T. Minh-ha. Rozprawa doktorska. Detroit: Wayne State University Dissertations.
Google Scholar
Mulvey, L. (1992). Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne (tłum. J. Mach). W: A. Helman (red.), Panorama współczesnej myśli filmowej (ss. 95-107). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Niederhoff, B. (2011). Focalization. W: P. Hühn, J. C. Meister, J. Pier, W. Schmid (red.), The Living Handbook of Narratology (wyd. online: https://www.lhn.uni-hamburg.de/ node/18.html). Hamburg: Hamburg University.
Google Scholar
Nünning, A. (2003). What Is Narratology? Questions and Answers Regarding the Status of a Theory. W: T. Kindt, H.-H. Müller (red.), Narratology or Narratologies? (ss. 239-275). Berlin: Walter de Gruyter.
Google Scholar
Ostaszewski, J. (2010). Narrator niewiarygodny w filmie fabularnym. Kwartalnik Filmowy, (71-72), ss. 60-74.
Google Scholar
Ostaszewski, J. (2018). Historia narracji filmowej. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Propp, W. (1968). Morfologia bajki (tłum. S. Balbus). Pamiętnik Literacki, (4), ss. 203-242.
Google Scholar
Przylipiak, M. (2016). Kino stylu zerowego. Dwadzieścia lat później. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar
Punday, D. (2003). Narrative Bodies: Toward a Corporeal Narratology. New York – Basingstoke: Palgrave Macmillan.
DOI: https://doi.org/10.1057/9781403981653
Google Scholar
Richardson, B. (2001). Denarration in Fiction: Erasing the Story in Beckett and Others. Narrative, 9 (2), ss. 168-175.
Google Scholar
Richardson, B. (2005). Denarration. W: M.-L. Ryan, D. Herman, M. Jahn (red.), Routledge Encyclopedia of Narrative Theory (ss. 100-101). London – New York: Routledge.
Google Scholar
Stańczyk, M. (2020). Fałdy czasoprzestrzenne. Ucieleśnianie narracji we współczesnym kinie polskim. Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu, (3), https:// akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/pleograf/nie-obecnosc-narracji-filmowej/23/faldy-czasoprzestrzenne-ucielesnianie-narracji-we-wspolczesnym-kinie-polskim/749
Google Scholar
Twardoch-Raś, E. (2017). Ucieleśnienie, narracyjne wchłonięcie, afektywność i „neurofilmowość”. Perspektywy badań nad narracyjnością filmu fabularnego. W: K. Kaczmarczyk (red.), Narratologia transmedialna. Teorie, praktyki, wyzwania (ss. 189-250). Kraków: Universitas.
Google Scholar
Warhol, R. (1986). Toward a Theory of the Engaging Narrator: Earnest Interventions in Gaskell, Stowe, and Eliot. PMLA: Publications of the Modern Language Association of America, 101 (5), ss. 811-818.
DOI: https://doi.org/10.2307/462357
Google Scholar
Young, K., Saver, J. (2001). The Neurology of Narrative. SubStance, 30 (1-2), ss. 72-84.
DOI: https://doi.org/10.1353/sub.2001.0020
Google Scholar
Autorzy
Barbara Szczekałabarbara.szczekala@gmail.com
badaczka niezależna Polska
https://orcid.org/0000-0001-9576-9629
Doktor nauk o sztuce, filmoznawczyni. Autorka książki Mind-game films. Gry z narracją i widzem (2018) wyróżnionej nagrodą Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami w kategorii „najlepszy debiut”. Zastępczyni redaktora naczelnego czasopisma „Ekrany”. Interesuje się zjawiskami kina współczesnego, narracją filmową i doświadczeniem odbiorczym.
Statystyki
Abstract views: 469PDF downloads: 700
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Barbara Szczekała
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Barbara Szczekała, Odczuwanie obcości. Afektywność współczesnego science fiction , Kwartalnik Filmowy: Nr 111 (2020): Zmysły i afekty
- Barbara Szczekała, Eksperymenty i kompromisy: „mind-game films” we współczesnym kinie amerykańskim , Kwartalnik Filmowy: Nr 93-94 (2016): Kino amerykańskie
- Barbara Szczekała, Czas niszczy wszystko. Fenomen odwróconej chronologii w opowiadaniu filmowym , Kwartalnik Filmowy: Nr 86 (2014): Wymiary czasu