Sny, które można kupić za pieniądze

Marcin Giżycki

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest mało znanemu filmowi Sny, które można kupić za pieniądze (Dreams That Money Can Buy), zrealizowanemu przez dadaistę Hansa Richtera w latach 1944-1946 w USA. Ten nowelowy obraz, uważany za najważniejszy amerykański film Richtera, składa się z sześciu epizodów, których autorami – poza reżyserem – byli Max Ernst, Fernand Léger, Man Ray, Marcel Duchamp i Alexander Calder. Giżycki przedstawia sylwetkę Richtera, jego związki ze środowiskiem ekspresjonistów i futurystów oraz okoliczności, które doprowadziły do powstania tego przesyconego absurdalnym humorem obrazu. Autor opisuje kolejne części filmu, wskazując jednocześnie na liczne inspiracje poszczególnych współtwórców (m.in. Balet mechaniczny Légera, Akt schodzący ze schodów Duchampa, kolaże Ernsta). Zauważa również, że rama łącząca poszczególne nowelki jest parodią filmu noir. Według Giżyckiego film ten, mimo nazwisk wielkich twórców w czołówce, nigdy nie był rozpowszechniany ani nie doczekał się krytycznych czy naukowych opracowań, ponieważ nie trafił w swój czas – w drugiej połowie lat 40. surrealizm był już zjawiskiem poprzedniej epoki. Dziś film ten może być odbierany albo jako swego rodzaju dokumentalny zapis działań wielkich artystów, albo jako lekko spatynowany i pełen uroku eksperyment.