Wiedza – technologia – New Age. UFO w filmach schyłku PRL
Michał Piepiórka
piepior@tlen.plUniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2523-7656
Abstrakt
W ostatnich latach Polski Ludowej powstało kilka filmów o UFO. Komentowały one nastroje społeczne schyłku systemu – odbijały ówczesne lęki i zdawały sprawę z kulturowych sprzeczności. Ujawniały niepokoje społeczne okresu transformacji. Zwrócenie się w stronę tego, co irracjonalne i tajemnicze, sugerowałoby odrzucenie dotychczasowego porządku socjalistycznego, fundowanego na oświeceniowej ideologii modernizacji. Tymczasem filmy te zarówno zwracają się ku płynnej rzeczywistości nowej duchowości, jak i zdradzają ślady fascynacji tym, co naukowe, przede wszystkim technologią. Analizowane w artykule produkcje zdają sprawę z napięć kulturowych, które skutkowały tworzeniem ambiwalentnych, wręcz sprzecznych narracji. Odwoływały się one do wartości wywodzących się jeszcze ze starego systemu, a zarazem zapowiadały nowy, odsyłający do wartości tak socjalistycznych, jak i kapitalistycznych. Okazuje się zatem, że filmy o UFO przygotowywały społeczeństwo na bliskie spotkanie trzeciego stopnia z nową rzeczywistością transformacji.
Słowa kluczowe:
UFO, science fiction, transformacja ustrojowa, kino schyłku PRL, ponowoczesność, New AgeBibliografia
Antoniewicz, P. (2014). Ruch ekologiczny w Polsce lat osiemdziesiątych. Idee – źródła – działania. W: E. Chabros (red.), Od kontrkultury do New Age. Wybrane zjawiska społeczno-kulturowe schyłku PRL i ich korzenie (ss. 43-62). Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar
Barthes, R. (2008). Mitologie (tłum. A. Dziadek). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar
Baudrillard, J. (1998). Precesja symulakrów (tłum. T. Komendant). W: R. Nycz (red.), Postmodernizm. Antologia przekładów (ss. 175-189). Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszyński.
Google Scholar
Baudrillard, J. (2006). Wojny w Zatoce nie było (tłum. S. Królak). Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
Google Scholar
Bauman, Z. (2012). Etyka ponowoczesna (tłum. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar
Coeckelbergh, M. (2017). New Romantic Cyborgs: Romanticism, Information Technology, and the End of the Machine. Cambridge – London: The MIT Press.
DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/9780262035460.001.0001
Google Scholar
Debord, G. (2006). „Społeczeństwo spektaklu” oraz „Rozważania o społeczeństwie spektaklu” (tłum. M. Kwaterko). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar
Drenda, O. (2016). Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w latach transformacji. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Google Scholar
Garda, M. B. (2020). Przyswajanie kulturowe mikrokomputerów w PRL w latach osiemdziesiątych XX wieku. W: P. Sitarski, M. B. Garda, K. Jajko (red.), Nowe media w PRL (ss. 115-165). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar
Hall, D. (2007). New Age w Polsce. Lokalny wymiar globalnego zjawiska. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar
Janion, M. (1991). Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencjach ludzi i duchów. Warszawa: Wydawnictwo PEN.
Google Scholar
Kowalczewska, A. (2015). Ezoteryka na sprzedaż. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Google Scholar
Leszczyński, A. (2008). Czy komunizm zmodernizował Polskę?. W: K. Persak, A. Friszke, Ł. Kamiński, P. Machcewicz, P. Osęka, P. Sowiński, D. Stola, M. Zaremba (red.), Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku (ss. 522-535). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej.
Google Scholar
Mazierska, E. (2021). „Mr. Kleks in Space”: Science Fiction for the End of State Socialism. Studies in Eastern European Cinema, 12 (1), ss. 1-11. https://doi.org/10.1080/2040350X.2020.1807091
DOI: https://doi.org/10.1080/2040350X.2020.1807091
Google Scholar
Nowakowski, J. (1999). Filmowa twórczość Andrzeja Kondratiuka. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
Google Scholar
Prokopiuk, J. (1982). UFO, czyli jawna tajemnica. W: C. G. Jung, Nowoczesny mit. O rzeczach widywanych na niebie (tłum. J. Prokopiuk, ss. 5-44). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar
Sontag, S. (2012). Przeciw interpretacji i inne eseje (tłum. zbior.). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Google Scholar
Stachowicz, J. (2023). Cyfrowa maszyna zmian i Pan Kleks. Obrazy komputerów na polskim ekranie w dobie transformacji. W: S. Borowska-Kazimiruk, P. Kwiatkowska, A. Zborowska (red.), Przeostrzenia. Kino wobec transformacji ustrojowych 1945 i 1989 (ss. 101-120). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323561422.pp.101-120
Google Scholar
Urbanowicz, P. (2018). Romantyczne teorie spiskowe. Maszyny, nauka i technologia w kontrfaktualnych światach mesjanistów, świadków UFO i teoretyków spisków. W: M. Sugiera (red.), Fikcje jako metoda. Strategie kontr(f)aktualne w pisaniu historii, literaturze i sztukach (ss. 271-299). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Google Scholar
Welsch, W. (1998). Nasza postmodernistyczna moderna (tłum. R. Kubicki, A. Zeidler-Janiszewska). Warszawa: Oficyna Naukowa.
Google Scholar
Autorzy
Michał Piepiórkapiepior@tlen.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-2523-7656
Doktor nauk humanistycznych w zakresie kulturoznawstwa, adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor książki Rockefellerowie i Marks nad Warszawą. Polskie filmy fabularne wobec transformacji gospodarczej (2019). Publikował m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Images”, „Ekranach” i „Panoptikum”. Do jego zainteresowań naukowych zaliczają się filmowe obrazy transformacji gospodarczej, przemiany polskiego kina współczesnego i kinematografia schyłku PRL.
Statystyki
Abstract views: 240PDF downloads: 235
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Michał Piepiórka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Michał Piepiórka, Nie tylko „Teleranek”. (Nie)obecność filmów zagranicznych w Telewizji Polskiej w stanie wojennym , Kwartalnik Filmowy: Nr 108 (2019): Produkcja i dystrybucja filmowa
- Michał Piepiórka, Już tylko „Kiler”. Kino końca postkomunizmu , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Michał Piepiórka, „Cudowne dziecko”. Studium polsko-kanadyjskiej koprodukcji schyłku PRL , Kwartalnik Filmowy: Nr 121 (2023): Kino i młoda widownia
- Konrad Klejsa, Michał Piepiórka, Analiza repertuarów w porównawczych badaniach kultury filmowej i telewizyjnej PRL , Kwartalnik Filmowy: Nr 127 (2024): Filmoznawstwo empiryczne