Wiedza – technologia – New Age. UFO w filmach schyłku PRL

Michał Piepiórka

piepior@tlen.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-2523-7656

Abstrakt

W ostatnich latach Polski Ludowej powstało kilka filmów o UFO. Komentowały one nastroje społeczne schyłku systemu – odbijały ówczesne lęki i zdawały sprawę z kulturowych sprzeczności. Ujawniały niepokoje społeczne okresu transformacji. Zwrócenie się w stronę tego, co irracjonalne i tajemnicze, sugerowałoby odrzucenie dotychczasowego porządku socjalistycznego, fundowanego na oświeceniowej ideologii modernizacji. Tymczasem filmy te zarówno zwracają się ku płynnej rzeczywistości nowej duchowości, jak i zdradzają ślady fascynacji tym, co naukowe, przede wszystkim technologią. Analizowane w artykule produkcje zdają sprawę z napięć kulturowych, które skutkowały tworzeniem ambiwalentnych, wręcz sprzecznych narracji. Odwoływały się one do wartości wywodzących się jeszcze ze starego systemu, a zarazem zapowiadały nowy, odsyłający do wartości tak socjalistycznych, jak i kapitalistycznych. Okazuje się zatem, że filmy o UFO przygotowywały społeczeństwo na bliskie spotkanie trzeciego stopnia z nową rzeczywistością transformacji.


Słowa kluczowe:

UFO, science fiction, transformacja ustrojowa, kino schyłku PRL, ponowoczesność, New Age

Antoniewicz, P. (2014). Ruch ekologiczny w Polsce lat osiemdziesiątych. Idee – źródła – działania. W: E. Chabros (red.), Od kontrkultury do New Age. Wybrane zjawiska społeczno-kulturowe schyłku PRL i ich korzenie (ss. 43-62). Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej.
  Google Scholar

Barthes, R. (2008). Mitologie (tłum. A. Dziadek). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
  Google Scholar

Baudrillard, J. (1998). Precesja symulakrów (tłum. T. Komendant). W: R. Nycz (red.), Postmodernizm. Antologia przekładów (ss. 175-189). Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszyński.
  Google Scholar

Baudrillard, J. (2006). Wojny w Zatoce nie było (tłum. S. Królak). Warszawa: Wydawnictwo Sic!.
  Google Scholar

Bauman, Z. (2012). Etyka ponowoczesna (tłum. J. Bauman, J. Tokarska-Bakir). Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
  Google Scholar

Coeckelbergh, M. (2017). New Romantic Cyborgs: Romanticism, Information Technology, and the End of the Machine. Cambridge – London: The MIT Press.
DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/9780262035460.001.0001   Google Scholar

Debord, G. (2006). „Społeczeństwo spektaklu” oraz „Rozważania o społeczeństwie spektaklu” (tłum. M. Kwaterko). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  Google Scholar

Drenda, O. (2016). Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w latach transformacji. Kraków: Wydawnictwo Karakter.
  Google Scholar

Garda, M. B. (2020). Przyswajanie kulturowe mikrokomputerów w PRL w latach osiemdziesiątych XX wieku. W: P. Sitarski, M. B. Garda, K. Jajko (red.), Nowe media w PRL (ss. 115-165). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
  Google Scholar

Hall, D. (2007). New Age w Polsce. Lokalny wymiar globalnego zjawiska. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
  Google Scholar

Janion, M. (1991). Projekt krytyki fantazmatycznej. Szkice o egzystencjach ludzi i duchów. Warszawa: Wydawnictwo PEN.
  Google Scholar

Kowalczewska, A. (2015). Ezoteryka na sprzedaż. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
  Google Scholar

Leszczyński, A. (2008). Czy komunizm zmodernizował Polskę?. W: K. Persak, A. Friszke, Ł. Kamiński, P. Machcewicz, P. Osęka, P. Sowiński, D. Stola, M. Zaremba (red.), Od Piłsudskiego do Wałęsy. Studia z dziejów Polski w XX wieku (ss. 522-535). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej.
  Google Scholar

Mazierska, E. (2021). „Mr. Kleks in Space”: Science Fiction for the End of State Socialism. Studies in Eastern European Cinema, 12 (1), ss. 1-11. https://doi.org/10.1080/2040350X.2020.1807091
DOI: https://doi.org/10.1080/2040350X.2020.1807091   Google Scholar

Nowakowski, J. (1999). Filmowa twórczość Andrzeja Kondratiuka. Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne.
  Google Scholar

Prokopiuk, J. (1982). UFO, czyli jawna tajemnica. W: C. G. Jung, Nowoczesny mit. O rzeczach widywanych na niebie (tłum. J. Prokopiuk, ss. 5-44). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  Google Scholar

Sontag, S. (2012). Przeciw interpretacji i inne eseje (tłum. zbior.). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
  Google Scholar

Stachowicz, J. (2023). Cyfrowa maszyna zmian i Pan Kleks. Obrazy komputerów na polskim ekranie w dobie transformacji. W: S. Borowska-Kazimiruk, P. Kwiatkowska, A. Zborowska (red.), Przeostrzenia. Kino wobec transformacji ustrojowych 1945 i 1989 (ss. 101-120). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323561422.pp.101-120   Google Scholar

Urbanowicz, P. (2018). Romantyczne teorie spiskowe. Maszyny, nauka i technologia w kontrfaktualnych światach mesjanistów, świadków UFO i teoretyków spisków. W: M. Sugiera (red.), Fikcje jako metoda. Strategie kontr(f)aktualne w pisaniu historii, literaturze i sztukach (ss. 271-299). Kraków: Księgarnia Akademicka.
  Google Scholar

Welsch, W. (1998). Nasza postmodernistyczna moderna (tłum. R. Kubicki, A. Zeidler-Janiszewska). Warszawa: Oficyna Naukowa.
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-07-02

Cited By / Share

Piepiórka, M. (2024) „Wiedza – technologia – New Age. UFO w filmach schyłku PRL”, Kwartalnik Filmowy, (126), s. 53–77. doi: 10.36744/kf.2603.

Autorzy

Michał Piepiórka 
piepior@tlen.pl
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
https://orcid.org/0000-0003-2523-7656

Doktor nauk humanistycznych w zakresie kulturoznawstwa, adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autor książki Rockefellerowie i Marks nad Warszawą. Polskie filmy fabularne wobec transformacji gospodarczej (2019). Publikował m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Images”, „Ekranach” i „Panoptikum”. Do jego zainteresowań naukowych zaliczają się filmowe obrazy transformacji gospodarczej, przemiany polskiego kina współczesnego i kinematografia schyłku PRL.



Statystyki

Abstract views: 222
PDF downloads: 226


Licencja

Prawa autorskie (c) 2024 Michał Piepiórka

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.

W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.