Psychologiczny balecik w konkretnym układzie sił. O polskiej recepcji „Wozu do Wiednia” Karela Kachyni
Abstrakt
Wóz do Wiednia (Kočár do Vídně) – arcydzieło kina czechosłowackiego z 1966 r., wyreżyserowane przez Karela Kachynię na podstawie scenariusza Jana Procházki – wzbudził w Polsce w latach 1966-1967 wyjątkowo skrajne opinie. Zastrzeżenia wobec rozgrywającego się w ostatnich dniach II wojny światowej filmu ogniskowały się wokół trzech wątków: zgorszenia związkiem miłosnym Czeszki i żołnierza wrogiej armii, sprzeciwu wobec nieheroicznego sposobu ukazania partyzantów oraz oburzenia na pozytywną postać „sympatycznego Niemca”. Krytycy Wozu do Wiednia formułowali swoje zarzuty niespotykanie ostrym i napastliwym językiem, wykorzystując bogaty repertuar środków stylistycznych i retorycznych nowomowy komunistycznej. Zdaniem Szymańskiego retoryka moralnego oburzenia i intelektualnej niezgody na przesłanie filmu była podszyta w recenzjach dyskursem ideologicznym, zgodnym z ówczesną polityką Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a wykorzystującym przede wszystkim tzw. straszak niemiecki, resentyment czeski oraz zarzuty rewizjonizmu wobec Czechosłowacji szukającej „socjalizmu z ludzką twarzą”. Wszystkie te elementy dyskursu zostały w 1968 r. wykorzystane w Polsce do legitymizacji ostatecznej rozprawy z Praską Wiosną i użycia do tego wojsk Układu Warszawskiego. W związku z tym Szymański widzi w recepcji Wozu do Wiednia z jednej strony wyprzedzające bieg wypadków testowanie – w skali mikro i na drugorzędnym froncie krytyki artystycznej – środków późniejszej antyczechosłowackiej akcji propagandowej, z drugiej zaś – symptom, wcześniejszego niż dotąd sądzono, przejścia codziennej PRL-owskiej indoktrynacji ideologicznej w stadium metodycznej i umyślnej kampanii propagandowej skierowanej przeciwko Czechosłowacji.
Słowa kluczowe:
Karel Kachyňa, Jan Prochazka, kino czechosłowackie, socjalizm, ideologia, propagandaBibliografia
Bernard, Jan. Jan Němec. Enfant terrible české nové vlny. Díl I: 1954–1974. Praha: Akademie Múzických Umění, 2014.
Google Scholar
Blažek, Petr. „«Wszystko pójdzie w innym kierunku». Wpływ polskiego Marca’68 na praską wiosnę.” In Wokół praskiej wiosny. Polska i Czechosłowacja w 1968 roku, ed. by Łukasz Kamiński, 32–44. Warszawa; Instytut Pamięci Narodowej, 2004.
Google Scholar
Českỳ hranỳ film IV. 1961–1970. Czech feature film IV. 1961–1970. Praha: Národní Filmový Archiv, 2004.
Google Scholar
Dudek, Antoni. „Wybrane czynniki historyczne wpływające na politykę władz PRL.” In Polityka czy propaganda. PRL wobec historii, ed. by Paweł Skibiński, Tomasz Wiścicki, 13–36. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2009.
Google Scholar
Fik, Marta. Marcowa kultura. Wokół Dziadów. Literaci i władze. Kampania marcowa. Warszawa: Wydawnictwo Wodnika, 1995.
Google Scholar
Głowiński, Michał. „Świadectwa i style odbioru.” Teksty 3 (1975): 9–28.
Google Scholar
Głowiński, Michał. Nowomowa po polsku. Warszawa: Wydawnictwo PEN, 1990.
Google Scholar
Głowiński, Michał. Peereliada. Komentarze do słów 1976–1981. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1993.
Google Scholar
Havelka, Jiří. Čs. filmové hospodářství 1966–1970. Praha: Československý Filmový Ústav, 1976.
Google Scholar
Koura, Petr. „Obraz nacistické okupace v hraném českém filmu 1945–1989.” In Film a dějiny, ed. by Petr Kopal, 219–242. Praha: Lidové Noviny, 2005.
Google Scholar
Křipač, Jan. „Kritika Kachyňových filmů ve «Filmu a Době» šedesátých let.” Film a Doba 4 (2016): 022–023.
Google Scholar
Kurz, Iwona. „«Our folks»: ordinary people in Czechoslovak and Polish cinema around 1968.” In Visegrad cinema. Points of contact from the New Wave to the present, ed. by Petra Hanáková, Kevin B. Johnson, 99–109. Praha: Casablanca, 2010.
Google Scholar
Machcewicz, Paweł. „«Do diabła z suwerennością». Władysław Gomułka wobec praskiej wiosny.” In Wokół praskiej wiosny. Polska i Czechosłowacja w 1968 roku, ed. by Łukasz Kamiński, 59–72. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004.
Google Scholar
Mazur, Mariusz. Propagandowy obraz świata. Polityczne kampanie prasowe w PRL 1956–1980. Model analityczno-koncepcyjny. Warszawa: Trio, 2003.
Google Scholar
Piotrowski, Grzegorz. „Juraja Herza sposób na stylizację rzeczywistości. Przypadek «Morgiany».” Kwartalnik Filmowy 89–90 (2015): 102–113.
Google Scholar
Skopal, Pavel. Filmová kultura severního trojúhelníku. Filmy, kina a diváci českých zemí, NDR a Polska 1945–1970. Brno: Host, 2014.
Google Scholar
Skopal, Pavel, Karl, Lars. „Introduction”. In Cinema in service of the state. Perspectives on film culture in the GDR and Czechoslovakia, 1945–1960, ed. by Lars Karl and Pavel Skopal, 1–11. New York – Oxford: Berghahn, 2015.
DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctt1btbw1j.6
Google Scholar
Skupa, Lukáš. Vadí – nevadí. Česká filmová cenzura v 60. letech. Praha: Národní Filmový Archiv, 2016.
Google Scholar
Wołowiec, Grzegorz. „«Barwy walki» i polska droga do socjalizmu.” In Rok 1966. PRL na zakręcie, ed. by Katarzyna Chmielewska, Grzegorz Wołowiec, Tomasz Żukowski, 39–68. Warszawa: Instytut Badań Literackich, 2014.
Google Scholar
Zwierzchowski, Piotr. Kino nowej pamięci. Obraz II wojny światowej w kinie polskim lat 60. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2013.
Google Scholar
Autorzy
Karol Szymańskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
badacz niezależny Polska
Absolwent historii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz rachunkowości i finansów na Uniwersytecie Gdańskim. Z zawodu wydawca, print manager i redaktor. Członek Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. Główne zainteresowania badawcze: czechosłowacka Nowa Fala, dystrybucja i recepcja filmów w PRL-u, polska szkoła plakatu filmowego. Publikował w tomach zbiorowych oraz w czasopismach naukowych (m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Rocznikach Humanistycznych”, „Przeglądzie Humanistycznym”, „Studiach z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”) i społeczno-kulturalnych (m.in. w „Odrze” i „Ruchu Muzycznym”).
Statystyki
Abstract views: 47PDF downloads: 25
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Karol Szymański
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Karol Szymański, Masa i wspólnota w rytmie kroków. Kontranaliza społeczeństw radzieckiego i czechosłowackiego w filmach Ivana Balaďi „Metrum” i „Las” , Kwartalnik Filmowy: Nr 123 (2023): Tempo i rytm
- Karol Szymański, Nieobecni obecni. Próby powrotu duetu Jiří Voskovec i Jan Werich na ekran po 1945 roku , Kwartalnik Filmowy: Nr 97-98 (2017): Wędrujące motywy
- Karol Szymański, Tarkowski i Proust. „Zwierciadło” i „W poszukiwaniu straconego czasu” – „co innego”, a przecież „jedno i to samo” , Kwartalnik Filmowy: Nr 86 (2014): Wymiary czasu
- Grzegorz Piotrowski, Karol Szymański, Transnarodowa, czyli wszędzie Obca? Syndrom aktorstwa filmowego Anny Prucnal , Kwartalnik Filmowy: Nr 95 (2016): Transnarodowość kina polskiego
