Droga na Wschód. Inne spojrzenie na „Powrót” Andrieja Zwiagincewa

Adam Trwoga

Abstrakt

Celem artykułu jest pokazanie związków zarówno formalnych, jak i treściowych, zachodzących pomiędzy rosyjskim filmem Powrót Andrieja Zwiagincewa a dziełem japońskiego reżysera Yasujiro Ozu Dryfująca trzcina (1959). Punkt wyjścia stanowi zbieżność treści obu filmów – powrót po dwunastu latach ojca do domu, konflikt z synem (synami) i jego odejście z życia syna (synów), równoznaczne z uzyskaniem przez niego (nich) dojrzałości. Za łączeniem tych filmów przemawiają wyraźne cytaty z dzieła Ozu (motyw latarni morskiej, pociągu, użycie czerwieni). Film Rosjanina można także połączyć z gatunkiem shomin-geki, którego mistrzem w kinie był Ozu. Analiza filmu Zwiagincewa za pomocą podstawowych kategorii estetyki japońskiej, wyrastających z buddyzmu zen (shibui, mono-no-aware oraz ichigo ichie) ma przybliżyć odpowiedź na pytanie, dlaczego świat, w którym żyją bohaterowie Powrotu, jest naznaczony specyficzną pustką, co z kolei sprawia, że film staje się tak mało „rosyjski”. Próba porównawczego odczytania problematyki i znaczeń zawartych w obu dziełach wykazuje jedność myśli i zamierzeń twórców.