Ewa vs. Agnieszka. Reprezentacje reżyserek w wybranych filmach Andrzeja Wajdy i Barbary Sass
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony analizie reprezentacji reżyserek jako pierwszoplanowych bohaterek w polskim filmie fabularnym, począwszy od Agnieszki w pierwotnej wersji scenariusza Człowieka z marmuru (1963) Andrzeja Wajdy, a skończywszy na Magdzie (Teresa Budzisz-Krzyżanowska) w Historii niemoralnej (1990) Barbary Sass-Zdort. Analiza reprezentacji reżyserek jako bohaterek filmu fikcji stanowi jeden z kluczowych wątków niespisanej dotąd historii kina kobiet w kinematografii PRL-u. Rozpiętość czasowa dobranych przykładów pozwala na ukazanie pokoleniowych zmian w wizerunku reżyserki w polskiej kulturze filmowej oraz jej statusu w przestrzeni symbolicznej. Szczególnie widoczne staje się to w wyniku zestawienia dwóch wersji postaci Agnieszki, pierwszej wzorowanej na Agnieszce Osieckiej, drugiej na Agnieszce Holland. Refleksja nad kulturową tożsamością płci oraz studia kobiece w obszarze kinematografii środkowoeuropejskiej pozwalają na nowo oświetlić mityczną postać kina moralnego niepokoju oraz jej „naśladowniczki”. Ze względu na powtarzające się porównania Agnieszki (Krystyna Janda) z antybohaterką Ewą (Dorota Stalińska) z debiutu Barbary Sass-Zdort Bez miłości (1980) dokonano charakterystyki porównawczej: alegorii Wolności oraz nowej wiecznej Ewy. Relacja między bohaterkami filmu Bez miłości, fotoreporterką i robotnicą, posłużyła jako model toksycznego, potencjalnie siostrzanego związku między reżyserką i aktorką w Historii niemoralnej. Sprowadzenie postaci reżyserki do głosu zostało zinterpretowane jako znacząca nieobecność, którą ma całkowicie wypełnić agresywny nadmiar, krzyk i sceniczny make up upadłej gwiazdy aktorstwa.
Słowa kluczowe:
Andrzej Wajda, Barbara Sass, reżyserski, historia kobiet, Agnieszka Osiecka, Agnieszka Holland, Krystyna Janda, Dorota StalińskaBibliografia
Barthes Roland, Przyjemność tekstu, tłum. A.Lewańska, Warszawa 1997, s. 17.
Google Scholar
Chołuj Bożena, Syndrom Ewy czyli zmysłowość według męskich projekcji, w: Głos mają kobiety. Teksty feministyczne, zebrała S. Walczewska, wstęp A. Titkow, Kraków 1992, s. 25-27.
Google Scholar
Dabert-Bakuła Dobrochna, Kino moralnego niepokoju. Wokół wybranych problemów etyki i poetyki, Poznań 2003.
Google Scholar
Dojrzałe debiuty. Spotkanie z Barbarą Sass, rozmawia Elżbieta Królikowska, „Film” 1980, nr 33, s.20.
Google Scholar
Haltof Marek, Kino polskie, tłum. M. Przylipiak, Gdańsk 2004, s. 244.
Google Scholar
Helman Alicja, Żywot człowieka uczciwego albo o wieloznaczności dyskursu Wajdy (Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy), w: Widziane po latach. Analizy i interpretacje filmu polskiego, red. M. Hendrykowska, Poznań 2000, s.173-174.
Google Scholar
Iordanowa Dina, Cinema of the Other Europe: the industry and artistry of East Central European Film, UK 2003, s. 133.
Google Scholar
Irigaray Luce, Sex Which is Not One, NY 1985, s. 78
Google Scholar
Jackiewicz Aleksander, Temat: dziennikarz, „Film” 1981, nr 32, s.15.
Google Scholar
Janion Maria, Kobiety i duch inności, Warszawa 2006.
Google Scholar
Kornatowska Maria, Eros i film, Łódź 1986, s. 178.
Google Scholar
Kurnik Urszula, Agnieszka z „Człowieka z marmuru” Andrzeja Wajdy – androgyn ze skazą, w: Ciało i seksualność w kinie polskim, red. S. Jagielski, A. Morstin-Popławska, Kraków 2009, s. 182, 187 i in.
Google Scholar
Lubelski Tadeusz, Wajda, Wrocław 2006, s. 120.
Google Scholar
Mazierska Ewa, Ostrowska Elżbieta, Women in Polish Cinema, New York – Oxford 2006, s. 98, 175.
DOI: https://doi.org/10.3167/9781571819475
Google Scholar
Mazierska Ewa, What women want. Representations of Women of Different Generations in „Invitation“ („Zaproszenie“, 1985), directed by Wanda Jakubowska and „It’s Me, Now“ (Teraz ja, 2004), directed by Anna Jadowska, „Women’s Writing On Line“ 2009, Issue No. 1(„Poland Under Feminist Eyes: Research in Literary adn Feminist Studies“), s 156-157.
Google Scholar
Oleksy Elżbieta H., „Wróbelek ze złamanym skrzydłem [...] i kieliszek czystej“. Konstrukcje kobiecości w polskiej kulturze wizualnej, w: Gender-film-media, red. E. H.Oleksy, E. Ostrowska, Kraków 2001, s. 186.
Google Scholar
Osiecka Agnieszka, Zabiłam ptaka w locie, Łódź 1992, s. 60.
Google Scholar
Radkiewicz Małgorzata, Portrety kobiet współczesnych w filmach Andrzeja Wajdy, w: Gender. Konteksty, red. M. Radkiewicz, Kraków 2004, s. 212.
Google Scholar
Roszkowska Dorota, Człowiek z drugiej strony. Kobiety w filmach Wajdy, w: Głos mają kobiety. Teksty feministyczne, red. S. Walczewska, Kraków 1992, s. 42
Google Scholar
Sartre Jean-Paul, Intymność i inne opowiadania, tłum. J.Lisowski, Łódź 1992, s. 20.
Google Scholar
Stachówna Grażyna, Agnieszka, reżyserka filmowa, w: tejże, Władcy wyobraźni, Sławni bohaterowie filmowi, Kraków 2006, s. 242.
Google Scholar
Stalińska Dorota, Credo, w: tejże, Pożyczone natchnienie, 1992. Tekst wiersza dostępny na stronie: www.dorotastalinska.pl (dostęp 06.11.2011).
Google Scholar
Sztuka reżyserii. Rozmowa Marka Hendrykowskiego z Agnieszką Holland, w: Debiuty polskiego kina, red. M. Hendrykowski, Konin 1998.
Google Scholar
Ścibor-Rylski Aleksander, Człowiek z marmuru, „Kultura“ 4 sierpnia 1963 r.
Google Scholar
Talarczyk-Gubała Monika, Wszystko o Ewie. Filmowa twórczość Barbary Sass w świetle feministycznej teorii filmu, „Slavia Occidentalis“ 2009, nr 66, s.166-176.
Google Scholar
Talarczyk-Gubała Monika, Niewinna czarodziejka. Filmowa Agnieszka Osiecka, w: Po prostu Osiecka. Materiały i studia, red. I. Borkowski, Wrocław 2011, s.137-146.
Google Scholar
Tasker Yvonne, Working Girls: Gender and Sexuality in Popular Cinema, London-New York 1998, s. 27.
Google Scholar
Umińska Bożena, Kwiat, zero, ścierka, „Kino” 1992, nr 4, s. 10.
Google Scholar
Autorzy
Monika Talarczyk-Gubałakwartalnik.filmowy@ispan.pl
Uniwersytet Szczeciński Polska
Adiunktka w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa Uniwersytetu Szczecińskiego; autorka monografii PRL się śmieje! Polska komedia filmowa 1945-1989 i współredaktorka tomów poświęconych kulturze środkowoeuropejskiej XX w. W 2012 r. prowadzi autorski cykl wykładów „Biały mazur. Kino kobiet w polskiej kinematografii” w Galerii Miejskiej Arsenał w Poznaniu. Przygotowuje monografię twórczości Barbary Sass-Zdort.
Statystyki
Abstract views: 20PDF downloads: 6
Licencja
Prawa autorskie (c) 2012 Monika Talarczyk-Gubała
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Monika Talarczyk-Gubała, Więźniarki i polityka. „Ostatni etap” Wandy Jakubowskiej i inne filmy obozowe w perspektywie studiów kobiecych w badaniach Holokaustu , Kwartalnik Filmowy: Nr 92 (2015): Kino polskie i polityka
- Monika Talarczyk-Gubała, Polskie kameronki , Kwartalnik Filmowy: Nr 99 (2017): Triki, numery specjalne, atrakcje
