Witajcie w patafizyce! Oswajanie śmierci, próżnia imienia w „Soku z żuka” Tima Burtona
Abstrakt
W Soku z żuka (1988) Tima Burtona, podobnie jak w całym jego kinie, dużo mówi się o śmierci, ale śmierć – zgodnie z duchem postmodernizmu – jest tu traktowana lekko i beztrosko, i właściwie niczym szczególnym nie różni się od życia. Prawdziwa śmierć dla Burtona jest czymś innym: stanem stagnacji i letargu, powtarzalnością stale tych samych wzorów działania. Przejawy takiej śmierci zostały w tekście zbiorczo nazwane „tautologiami”. Aby im przeciwdziałać, amerykański reżyser wprowadza na scenę tytułową postać, która jest czynnikiem anarchii i rozkładu, ściągającym na świat filmowy lawinę nonsensów. Postać ta do tego stopnia wymyka się schematom, że nie ma nawet stabilnej wersji imienia: raz jest to „Beetlejuice”, innym razem „Betelgeuse” lub jakieś pośrednie, zmutowane formy tych dwóch, przy czym nie sposób orzec, która z tych wersji jest właściwa i ostateczna. Odpowiednio do tego kształtuje się narracja, również pozbawiona czytelnych reguł. Taki typ kina popularnego, wkraczający jednak do głównego nurtu, jedna z autorek piszących o Burtonie nazwała „kinem patafizycznym” (termin wywodzący się od patafizyki wymyślonej przez Alfreda Jarry’ego).
Słowa kluczowe:
Tim Burton, postmodernizm, Alfred Jarry, patafizykaBibliografia
Ariés, Philip. Człowiek i śmierć, tłum. E. Bąkowska. Warszawa: PIW, 1989.
Google Scholar
Baudrillard, Jean. “Pataphysics”, tłum. D. Burk. CTHEORY 1/4/2007.
Google Scholar
Baudrillard, Jean. Cool Memories, tłum. Ch. Turner. London – New York: Verso, 1990.
Google Scholar
Baudrillard, Jean. Pakt jasności. O inteligencji Zła, tłum. S. Królak. Warszawa: Sic!, 2005.
Google Scholar
Bieńczyk, Marek. Melancholia. O tych, co nigdy nie odnajdą straty. Warszawa: Sic!, 1998.
Google Scholar
Burton on Burton. wyd. popr., red. M. Salisbury. London: Faber & Faber, 2006.
Google Scholar
Derrida, Jacques. Farmakon, tłum. K. Matuszewski. W: Jacques Derrida. Pismo filozofii, wybór i tłum. B. Banasiak. Kraków: inter esse, 1992.
Google Scholar
Derrida, Jacques. O gramatologii, tłum. B. Banasiak. Warszawa: KR, 1999.
Google Scholar
Derrida, Jacques. Pozycje. Rozmowy z H. Ronsem, J. Kristevą, J.-L. Houdebinem, G. Scarpettą. tłum. A. Dziadek. Bytom: FA-art., 1997.
Google Scholar
Derrida, Jacques. Różnia (différance), tłum. J. Skoczylas. W: Drogi współczesnej filozofii, red. M.J. Siemek. Warszawa: Czytelnik, 1978.
Google Scholar
Jameson, Frederic. Postmodernizm, czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu, tłum. M. Płaza. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2011.
Google Scholar
Jarry, Alfred: Czyny i myśli doktora Faustrolla, Patafizyka, tłum. J. Gondowicz. Warszawa: W.A.B., 2000.
Google Scholar
Klibansky, Raymond, Erwin Panofsky, Fritz Saxl. Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, tłum. A. Kryczyńska. Kraków: Universitas, 2009.
Google Scholar
Markowski, Michał Paweł. Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura. Bydgoszcz: Studio Φ & Wyd. Homini, 1997.
Google Scholar
McMahan, Alison. The Films of Tim Burton. Animating Live Action in Contemporary Hollywood. New York-London: Continuum, 2006.
DOI: https://doi.org/10.5040/9781628929089
Google Scholar
Menninghaus, Winfried. Wstręt. Teoria i historia, tłum. G. Sowiński. Kraków: Universitas, 2009.
Google Scholar
Morin, Edgar. Antropologia śmierci, tłum. S. Cichowicz, J.M. Godzimirski. W: Antropologia śmierci. Myśl francuska, red. S. Cichowicz, J.M. Godzimirski. Warszawa: PWN, 1993.
Google Scholar
Odell, Colin, Michelle Le Blanc. Tim Burton. Harpenden: Pocket Essentials, 2005.
Google Scholar
Ostrowska, Antonina. Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa. Warszawa: IFiS PAN, 2005.
Google Scholar
Półtawski, Andrzej. Aletejologia Edmunda Husserla. W: Andrzej Półtawsko. Realizm fenomenologii. Toruń: Wyd. Rolewski, 2000.
Google Scholar
Wiesing, Lambert. Sztuczna obecność. Studia z filozofii obrazu, tłum. K. Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2012.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej Zalewskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Polska
Profesor zwyczajny w Instytucie Filozofii, Socjologii i Psychologii Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Z wykształcenia filozof i filmoznawca, w przeszłości pracował w Katedrze Mediów i Kultury Audiowizualnej Uniwersytetu Łódzkiego. Łączy problematykę filmową z estetyką filmu i filozofią. W zakresie filmoznawstwa opublikował m.in. książki Strategiczna dezorientacja. Perypetie rozumu w fabularnym filmie postmodernistycznym (1998) oraz Film i nie tylko. Kognitywizm, emocje, reality show (2004). Ostatnie jego teksty na temat filmu pochodzą z tomów zbiorowych Pamięć kina (2013) i Sacrum w kinie: dekadę później (2013) oraz periodyku „Filozofia. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie” (2014-2015).
Statystyki
Abstract views: 62PDF downloads: 47
Licencja
Prawa autorskie (c) 2016 Andrzej Zalewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Zalewski, Heidegger kina w optyce heideggerowskiej , Kwartalnik Filmowy: Nr 89-90 (2015): Redefinicje klasyki
- Andrzej Zalewski, Kino weimarskie i ciąg dalszy , Kwartalnik Filmowy: Nr 85 (2014): Film i media – przeszłość i przyszłość
- Andrzej Zalewski, Substancja, czyli brak. O kreacji wydarzeń niemożliwych w filmie „Pieniądz” Roberta Bressona , Kwartalnik Filmowy: Nr 89-90 (2015): Redefinicje klasyki
