Substancja, czyli brak. O kreacji wydarzeń niemożliwych w filmie „Pieniądz” Roberta Bressona
Abstrakt
Do najtrwalej zakorzenionych przeświadczeń na temat twórczości Roberta Bressona należy to, że francuski twórca pokazuje na ekranie jedynie fragmenty, okruchy rzeczywistości, którym nie stara się nadawać całościowej formy. W związku z tym reżyser ma stosować przemilczenia najistotniejszych wydarzeń w sferze fabuły, bądź też obrazować przestrzenie oboczne w stosunku do tych, w których akurat dzieje się coś istotnego – sięga więc po chwyty elipsy narracyjnej i metonimii. W opozycji do tego autor stara się dowieść, że do najbardziej tajemniczych miejsc ostatniego dzieła Bressona Pieniądz (1983) (ale i w jakiejś mierze także do jego wcześniejszych filmów) kategoria elipsy i metonimii się nie stosuje. Lepsze rezultaty w wyjaśnianiu tych miejsc daje Lacanowska filozofia Nieobecnego. Ostrożnie stosowane narzędzia Lacanowskiej psychoanalizy (przefiltrowane przez pewne pomysły filmowe Slavoja Žižka) prowadzą do nieoczekiwanych wniosków, kłócących się z dotychczasowymi konkluzjami na temat Bressonowskiego materializmu i transcendentalizmu.
Słowa kluczowe:
Robert Bresson, Slavoj Žižek, Jacques LacanBibliografia
Arnaud Philippe, Robert Bresson, Paris: Cahiers du cinèma, 2003
Google Scholar
Balsom Erika, „One Single Mystery of Persons and Objects”: The Erotics of Fragmentation in “Au Hasard Balthazar”; “Canadian Journal of Film Studies” 19: 2010
DOI: https://doi.org/10.3138/cjfs.19.1.20
Google Scholar
Bazin Andre, Le Journal d'un curé de campagne and the Stylistics of Robert Bresson, trans. Hugh Gray; reprinted in James Quandt (ed.) Robert Bresson, revised edition, Toronto: Toronto International Film Festival Group, 2011
Google Scholar
Bordwell David, Narration in the Fiction Film, Madison: Univ. of Wisconsin Press, 1985
Google Scholar
Bresson Robert, Notatki o kinematografie, trans. Aleksander Ledóchowski; „Film na Świecie” 12: 1983
Google Scholar
Browne Nick, Punkt widzenia opowieści: Retoryka „Na los szczęścia, Baltazarze”, trans. Tomasz Kłys; „Film na Świecie” 400: 1999
Google Scholar
Buckland Warren (ed.), Puzzle Films. Complex Storytelling in Contemporary Cinema, Malden–Oxford: Wiley-Blackwell, 2009
DOI: https://doi.org/10.1002/9781444305708
Google Scholar
Danto Arthur C., Narration and Knowledge, New York: Columbia Univ. Press, 2007
Google Scholar
Durgnat Raymond, Le Journal d'un curé de campagne in I.Cameron (ed.), The Films of Robert Bresson, London: Studio Vista, 1969
Google Scholar
Durgnat Raymond, The Negative Vision of Robert Bresson, in James Quandt (ed.), Robert Bresson, revised edition
Google Scholar
Genette Gerard, Narrative Discourse. An Essay in Method, transl. Jane E. Lewin, Ithaca-New York: Cornell Univ. Press, 1980
Google Scholar
Gombrowicz Witold, Dziennik 1957-1961; idem, Dzieła, t. VIII, ed. Jan Błoński, Kraków: Wyd. Literackie, 1988
Google Scholar
Herman David, Basic Elements of Narrative, Malden: Wiley Blackwell, 2009
DOI: https://doi.org/10.1002/9781444305920
Google Scholar
Ingarden Roman, Spór o istnienie świata, revised 3rd edition, vol. 1: Ontologia egzystencjalna, Warszawa: PWN, 1987
Google Scholar
Jones Kent, L’Argent, London: BFI, 1999
Google Scholar
Kline Thomas Jefferson, Picking Dostoevsky’s Pocket: Bresson’s Sl(e)ight of Screen in idem, Screening the Text. Intertextuality in New Wave French Cinema, Baltimore-London: John Hopkins Univ. Press, 1992
Google Scholar
McGowan Todd, Realne spojrzenie. Teoria filmu po Lacanie, trans. Kuba Mikurda, Warszawa: Wyd. Krytyki Politycznej, 2008
Google Scholar
McGowan Todd, The Impossible David Lynch, New York: Columbia Univ. Press, 2007
Google Scholar
Oudart Jean-Pierre, Suture, trans. Alicja Helman, in Alicja Helman (ed.), Panorama współczesnej myśli filmowej, Kraków: Universitas, 1992
Google Scholar
Pipolo Tony, Robert Bresson: A Passion for Film, Oxford – New York: Oxford Univ. Press, 2010
Google Scholar
Price Brian, Neither God nor Master. Robert Bresson and Radical Politics, Minneapolis – London: Univ. of Minnnesota Press, 2011
DOI: https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816654611.001.0001
Google Scholar
Reader Keith, „D'où cela vient-il?” - Notes on Three Films by Robert Bresson, in James Quandt (ed.), Robert Bresson, revised edition
Google Scholar
Reader Keith, Robert Bresson, Manchester-New York: Manchester Univ. Press, 2000
Google Scholar
Ryle Gilbert, Czym jest umysł?, trans. Witold Marciszewski, Warszawa: PWN, 1970
Google Scholar
Schrader Paul, Transcendental Style in Film: Ozu, Bresson, Dreyer, Berkeley: Univ. of California Press, 1972
Google Scholar
Shigehika Hasumi Led by the Scarlet Pleats: Bresson’s L’Argent, trans. Jooyeon Rhee, in James Quandt (ed.), Robert Bresson, revised edition
Google Scholar
Simmel Georg, Filozofia pieniądza, trans. Andrzej Przyłębski, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 1997
Google Scholar
Sontag Susan, Duchowy styl filmów Roberta Bressona, trans. Ewa Mazierska; „Film na Świecie” 400: 1999
Google Scholar
Žižek Slavoj, Przekleństwo fantazji, trans. Adam Chmielewski, Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001
Google Scholar
Žižek Slavoj, The Fright of Real Tears. Krzysztof Kieślowski between Theory and Post-Theory, London: BFI, 2001
Google Scholar
Žižek Slavoj, Wzniosły obiekt ideologii, trans. Joanna Bator and Paweł Dybel, Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2001.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej Zalewskikwartalnik.filmowy@ispan.pl
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie Polska
Prof. zw. w Instytucie Filozofii, Socjologii i Psychologii Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Z wykształcenia filozof i filmoznawca; w przeszłości pracował w Katedrze Mediów i Kultury Audiowizualnej Uniwersytetu Łódzkiego. Łączy problematykę filmową z estetyką filmu i filozofią. W zakresie filmoznawstwa wydał m.in. książki Strategiczna dezorientacja. Perypetie rozumu w fabularnym filmie postmodernistycznym (1998) oraz Film i nie tylko. Kognitywizm, emocje, reality show (2004). Ostatnie jego teksty na temat filmu pochodzą z tomów zbiorowych Pamięć kina (2013) i Sacrum w kinie: dekadę później (2013) oraz periodyku „Filozofia. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie” (2014-2015).
Statystyki
Abstract views: 60PDF downloads: 38
Licencja
Prawa autorskie (c) 2015 Andrzej Zalewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Zalewski, Kino weimarskie i ciąg dalszy , Kwartalnik Filmowy: Nr 85 (2014): Film i media – przeszłość i przyszłość
- Andrzej Zalewski, Heidegger kina w optyce heideggerowskiej , Kwartalnik Filmowy: Nr 89-90 (2015): Redefinicje klasyki
- Andrzej Zalewski, Witajcie w patafizyce! Oswajanie śmierci, próżnia imienia w „Soku z żuka” Tima Burtona , Kwartalnik Filmowy: Nr 96 (2016): Film i metafizyka
