Ku Polsce, czyli obrazy powstań śląskich i plebiscytu w polskim filmie
Andrzej Gwóźdź
gwan1@poczta.onet.plUniwersytet Śląski (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942
Abstrakt
Autor śledzi wędrówki motywów powstańczo-plebiscytowych w powojennym kinie polskim i proponuje przegląd przedwojennych przejawów ich ekranowego życia. Oprócz Rodziny Milcarków Józefa Wyszomirskiego (1962) i Soli ziemi czarnej Kazimierza Kutza (1969), jedynie kilka odcinków serialu Blisko, coraz bliżej Zbigniewa Chmielewskiego (1982) zostało poświęconych tej tematyce. Swoje fabularne życie powstania zyskują też w innych filmach w formie retrospekcji czy aluzji. Ów skromny korpus dopełnia fabuła Bracia (2006) Józefa Kłyka. Powstania stanowią też temat dokumentów – instrumentalizujących je w duchu wykładni PRL, edukacyjnych bądź tematyzujących kino jako maszynerię pamięci. Ciągle jednak repertuar „krajobrazów pamięci” powstań i plebiscytu pozostaje do wypełnienia.
Słowa kluczowe:
powstania śląskie, plebiscyt na Górnym Śląsku, Zbigniew Chmielewski, Kazimierz Kutz, film amatorski, kino polskieBibliografia
Biel, U. (2018). Górny Śląsk: „Land im Not” czy „Źrenica Polski”? Filmowy wizerunek regionu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku. W: A. Gwóźdź (red.), Filmowe przestrzenie Górnego Śląska. Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku (ss. 51-70). Katowice: Regionalny Instytut Kultury.
Google Scholar
Braun, B. (2008). Filmy propagandowe przeciwko postanowieniom Traktatu Wersalskiego w kinach Wrocławia. Próba spojrzenia na okres plebiscytu na Górnym Śląsku (20 marca 1921 r.) (tłum. T. Gabiś). W: A. Dębski, M. Zybura (red.), Wrocław będzie miastem filmowym... Z dziejów kina w stolicy Dolnego Śląska (ss. 65-76). Wrocław: Wydawnictwo Gajt.
Google Scholar
Copik, I. (2017). Topografie i krajobrazy. Filmowy Śląsk. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar
Copik, I. (2020). Między historią a mitem – powstania śląskie według Kazimierza Kutza (wokół filmu „Sól ziemi czarnej”). W: M. Fic, M. Węcki (red.), Powstania śląskie i plebiscyt górnośląski w przestrzeni publicznej. Kinematografia – muzyka – literatura – publicystyka (ss. 10-25). Katowice – Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar
Czaja, J. (2018). Ekranowe życie mitu. Powstanie warszawskie w polskim filmie fabularnym. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar
Gierszewska, B. (1995). Czasopiśmiennictwo filmowe w Polsce do 1939 roku. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego.
Google Scholar
Grzechowiak, J. (2020). „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” i „Blisko, coraz bliżej”. Idea, realizacja, recepcja. W: M. Guzek, P. Zwierzchowski (red.), 1918 – kino polskie wobec odzyskania niepodległości (ss. 149-168). Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Google Scholar
Gwóźdź, A. (red.) (2000). Kutzowisko. O twórczości filmowej, teatralnej i telewizyjnej Kazimierza Kutza. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”.
Google Scholar
Hendrykowska, M. (2015). Historia polskiego filmu dokumentalnego (1896-1944). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar
Janicki, S. (1990). Polskie filmy fabularne 1902-1988. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Google Scholar
Jewsiewicki, W. (1952). Materiały do dziejów filmu w Polsce. Łódź: [b. w.].
Google Scholar
Klich, A. (2019). Cały ten Kutz. Biografia niepokorna. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar
Kornatowska, M. (1962). Polski optymizm, czyli „Rodzina Milcarków”. Odgłosy, (47), s. 3.
Google Scholar
Kutz, K. (1995). Scenariusze śląskie. Katowice: Videograf.
Google Scholar
Lewandowski, J. F. (1998). Kino na pograniczu. Wędrówki po dziejach filmu na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Google Scholar
Lewandowski, J. F. (2004). Historia Śląska według Kutza. Katowice – Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Google Scholar
Lewandowski, J. F. (2011). Powstania na taśmie filmowej. Śląsk, (8), ss. 48-51.
Google Scholar
Lewandowski, J. F. (2012). Kino śląskie. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Google Scholar
Łużyńska-Doroba, J. (1988). Niepełny obraz Powstania Styczniowego. Kino, (6), ss. 21-25.
Google Scholar
Maśnicki, J. (2005). Płonący kraj. Górny Śląsk w niemieckim kinie niemym. W: A. Gwóźdź (red.), Historie celuloidem podszyte. Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim (ss. 97-117). Kraków: Wydawnictwo Rabid.
Google Scholar
Maśnicki, J. (2006). Niemy kraj. Polskie motywy w europejskim kinie niemym (1896-1930). Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Google Scholar
Szpulak, A. (2004). Kino wśród mitów. O filmach śląskich Kazimierza Kutza. Gniezno: Wydawnictwo Fundacji Collegium Europaeum Gnesnense.
Google Scholar
Zdanowicz, J. (1962). Trzy „pierony” to jeszcze nie Śląsk. Ekran, (48), s. 7.
Google Scholar
Autorzy
Andrzej Gwóźdźgwan1@poczta.onet.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0002-4779-5942
Profesor w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Przez wiele lat był również pracownikiem naukowo-dydaktycznym Uniwersytetu Łódzkiego, a także profesorem gościnnym uniwersytetów w Konstancji i Szanghaju oraz wykładowcą uczelni w Holandii, Czechach, Niemczech i na Łotwie. Interesuje się teorią filmu i nowych mediów oraz antropologią obrazowości. Ostatnio wydał dwie monografie o kinie niemieckim: Zaklinanie rzeczywistości. Filmy niemieckie i ich historie 1933-1949 (2018, 2. wyd. 2020) oraz Kino na biegunach. Filmy niemieckie i ich historie 1949-1991 (2019), a także Powtórkę z Kutza (2019). Pomysłodawca i redaktor kilkudziesięciu antologii i tomów zbiorowych z zakresu teorii mediów, historii myśli filmowej, dziejów kina na Górnym Śląsku oraz poświęconych twórcom filmowym – w ostatnich latach ukazały się m.in.: W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali (wspólnie z M. Wach, 2017), Widzialność wyzwolona (wspólnie z N. Gruenpeter, 2018), Z góry widać lepiej. Niedokończone rozmowy z Kazimierzem Kutzem. Rozmawiał Andrzej Gwóźdź (2019). W latach 2005-2009 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego; w latach 2006-2014 redaktor naczelny kwartalnika „Kultura Współczesna”; inicjator i wiceprezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami (od 2015).
Statystyki
Abstract views: 429PDF downloads: 324
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Andrzej Gwóźdź
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Andrzej Gwóźdź, Z ducha partnerstwa. Narodziny śląskiego filmoznawstwa z perspektywy świadka , Kwartalnik Filmowy: Nr 127 (2024): Filmoznawstwo empiryczne
- Andrzej Gwóźdź, Narodziny kina z ducha triku , Kwartalnik Filmowy: Nr 99 (2017): Triki, numery specjalne, atrakcje
- Andrzej Gwóźdź, Kino designu, czyli o widzialności obcowania człowieka z powierzchnią , Kwartalnik Filmowy: Nr 85 (2014): Film i media – przeszłość i przyszłość
