Przemieszczona tożsamość. Kino PRL wobec problemu Ziem Zachodnich
Abstrakt
W artykule został podjęty problem „tożsamości przemieszczonej” rozumianej jako odgórny - narodowy i społeczny - projekt dla przestrzeni pojałtańskich. Chociaż celem projektu była homogenizacja narodowa oraz integracja w nowych granicach geograficznych i ustrojowych, faktycznie wywołał on kryzys przynależności i identyfikacji, dziedziczony przez kolejne pokolenia powojennych mieszkańców nowych terenów. Przedmiotem badań autorki są polskie filmy fabularne z lat 1956-1970, które stanowią reprezentację tytułowego zagadnienia, a których udział w recepcji „Ziem Odzyskanych” był znaczący. Twórcy tych filmów podejmowali temat migracji, osadnictwa i zagospodarowywania nowych obszarów, przez co zasadniczo wpływali na kształt zbiorowej wyobraźni. Analizie poszczególnych utworów towarzyszą pytania o to, w jaki sposób kino uczestniczyło w procesach konstrukcji monoetniczności, a także - na ile wyrażało racje polityczne oraz ukazywało życie codzienne, problemy adaptacyjne i konflikty społeczne. Celem podjętych badań jest uzupełnienie dotychczasowej wiedzy z zakresu historii kina polskiego okresu PRL oraz jego kontekstów politycznych i społeczno-kulturowych związanych z tematyką Ziem Zachodnich.
Słowa kluczowe:
tożsamość przemieszczona, nacjonalizm, monoetniczność, Ziemie Zachodnie, kino polskie, PRLBibliografia
Bauman, Z. (2007). Tożsamość. Rozmowy z Benedetto Vecchim. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar
Bobowski, S. (2008). Wielka mistyfikacja. Ziemie Odzyskane w kinematografii PRL-u. Pamięć i Przyszłość, (1), ss. 41-49.
Google Scholar
Bokszański, Z. (2007). Tożsamości zbiorowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Czapliński, P. (2010). Kompleks niemiecki w literaturze polskiej. W: J. Fiećko, J. Kałążny, S. Piontek (red.), Polacy – Niemcy. Literatura i pamięć (ss. 83-128). Poznań: Oficyna Wydawnicza WSJO.
Google Scholar
Dębski, A. (2015). Obraz Polski i Polaków w filmie niemieckim oraz Niemiec i Niemców w filmie polskim po 1945 r. W: Interakcje. Leksykon komunikowania polsko-niemieckiego (t. 1). http://www.polska-niemcy-interakcje.pl/articles/show/36
Google Scholar
Domke, R., Szymala, J. (2020). Dolny Śląsk i Ziemia Lubuska w powojennych filmach polskich po 1945 roku. Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórskiego.
DOI: https://doi.org/10.12797/9788381383042
Google Scholar
Dopartowa, M. (2008). Krzyż Walecznych. W: 50 lat Polskiej Szkoły Filmowej (DVD). Warszawa.
Google Scholar
Gieba, K. (2018). Początek i powrót. Strategie tworzenia tożsamości protetycznej w literaturze tzw. Ziem Odzyskanych. W: E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk (red.), Ziemie Odzyskane. W poszukiwaniu nowych narracji (ss. 99-113). Poznań: Wydawnictwo UAM.
Google Scholar
Halicka, B. (2015). Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945-1948. Kraków: Universitas.
Google Scholar
Kacprzak, P. (2010). Polityka władz polskich wobec ludności niemieckiej w okresie funkcjonowania Ministerstwa Ziem Odzyskanych. Czasopismo Prawno-Historyczne, 62 (2), ss. 215-236.
Google Scholar
Karcz, D. (1970). Droga do ojczyzny. Kino, (5), ss. 2-9.
Google Scholar
Klementowski, R. (2018). „…wszędzie, dokąd ich partia posłała…” – „Odzyskiwanie” Ziem Zachodnich w kontekście polityki pamięci historycznej władz po 1945 roku. W: E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk (red.), Ziemie Odzyskane. W poszukiwaniu nowych narracji (ss. 279-304). Poznań: Wydawnictwo UAM.
Google Scholar
Kochanowski, J. (2016). Ziemie przechodnie. W: A. Knyt (oprac.), Osadnicy. Nowe życie kresowiaków na Ziemiach Zachodnich. Nadzieje i niemoc wobec władzy ludowej (ss. 143-158). Warszawa: PWN, Ośrodek Karta.
Google Scholar
Lemann-Zajićek, J. (2007). Jan Rybkowski – baron polskiej kinematografii. W: G. Stachówna, B. Zmudziński (red.), Autorzy kina polskiego. Tom 3 (ss. 9-30). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar
Lubelski, T. (2009). Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Katowice: Videograf II.
Google Scholar
Łoziński, Ł. (2015). Okres pionierski na „Ziemiach Odzyskanych” w filmie fabularnym PRL. Obraz społeczeństwa. W: M. Błaszkowska, M. Kustera, I. Pisarek (red.), Początek (ss. 9-38). Kraków: Inicjatywa Humanistyczna „Babel”.
Google Scholar
Marszał, M. (2011). Polska polityka historyczna w ocenie Zygmunta Wojciechowskiego w okresie międzywojennym. Zeszyty Prawnicze, 11 (4), ss. 349-359.
DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2011.11.4.15
Google Scholar
Michalski, Cz. (1957). Prywatna sprawa trzech kobiet. Film, (22), s. 10.
Google Scholar
Mikołajczak, M. (2012). „Szli na Zachód osadnicy...”. Rola metaforyki przestrzennej w tworzeniu mitologii Ziemi Lubuskiej. W: E. Konończuk, E. Sidoruk (red.), Od poetyki przestrzeni do geopoetyki (ss. 135-158). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar
Peltz, J. (1967). Komedia sarmacka. Film, (38), s. 4.
Google Scholar
Pełczyński, G. (2015). Trylogia Sylwestra Chęcińskiego. Konteksty Kultury, 3 (12), ss. 369-381.
Google Scholar
Sakson, A. (1993). Niemcy w świadomości społecznej Polaków. W: A. Wolff-Powęska (red.), Polacy wobec Niemców. Z dziejów kultury politycznej Polski 1945-1948 (ss. 408-429). Poznań: Instytut Zachodni.
Google Scholar
Saryusz-Wolska, M. (2011). Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar
Siewior, K. (2018). Ziemie Odzyskane – od geografii wyobrażonej do negatywnego mnemotoposu (prolegomena). W: E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk (red.), Ziemie Odzyskane. W poszukiwaniu nowych narracji (ss. 63-98). Poznań: Wydawnictwo UAM.
Google Scholar
Sikorski, T., Kozłowska, U. (2019). „Skaza". „Agnieszka 46" (1964) jako przykład niezmierzonej symplifikacji „mundurowo-kombatanckiego” mitu w polskim filmie fabularnym dekady Wiesława Gomułki. W: M. Kowalski, T. Sikorski (red.), Ziemie Zachodnie i Północne w polskiej kinematografii (1944/1945-1989) (ss. 169-194). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Google Scholar
Skotarczak, D. (2004). Obraz społeczeństwa PRL w komedii filmowej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar
Szczepański, J. A. (1964). Pięciu z niemieckiej niewoli. Film, (50), s. 4.
Google Scholar
Szydłowska, J. (2011). Od Kutza do Smarzowskiego: film fabularny jako medium wiedzy o Ziemiach Zachodnich i Północnych. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 3 (273), ss. 521-537.
Google Scholar
Thum, G. (2005). Obce miasto. Wrocław 1945 i potem (tłum. M. Słabicka). Wrocław: Via Nova.
Google Scholar
Traba, R., Żytyniec, R. (2015). Ziemie Odzyskane/utracony Heimat. Ludzkie dramaty i koniunktury polityczne. W: R. Traba, H. H. Hahn (red.), Wyobrażenia przeszłości. Polsko-niemieckie miejsca pamięci (ss. 660-682). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar
Uczkiewicz-Styś, K. (2011). Ziemie Zachodnie jako semiosfera. W: W. Kucharski, G. Strauchold (red.), Ziemie Zachodnie – historia i perspektywy (ss. 41-46). Wrocław: Ośrodek Pamięć i przyszłość.
Google Scholar
Woroszylski, W. (1959). Jeszcze nie zginęła. Film, (15), s. 4.
Google Scholar
Zajdel, J. (1994). Filmowy obraz Polski powojennej. W: T. Miczka, A. Madej (red.), Syndrom konformizmu? Kino polskie lat sześćdziesiątych (ss. 106-120). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar
Zaremba, M. (2012). Wielka trwoga. Polska 1944-1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar
Zwierzchowski, P. (2013). Kino nowej pamięci. Obraz II wojny światowej w kinie polskim lat 60. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Google Scholar
Autorzy
Ilona Copikilonac@autograf.pl
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0001-9794-9965
Dr hab., profesor w Instytucie Nauk o Kulturze na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Obszary zainteresowań badawczych: antropologia filmu i mediów, kino polskie, edukacja medialna. Autorka monografii: Pomiędzy Gliwicami a Gleiwitz. Przestrzeń kulturowa Gliwic w pisarstwie Horsta Bienka (2013); Topografie i krajobrazy. Filmowy Śląsk (2017). Współredaktorka tomów zbiorowych: Edukacja przez słowo – obraz – dźwięk (2015); Kultury obrazu – tabu – edukacja (2018).
Statystyki
Abstract views: 411PDF downloads: 462
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Ilona Copik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor bądź autorka udziela wydawcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowuje nieograniczone prawa autorskie i zobowiązuje się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu (umowa licencyjna do pobrania). Czasopismo jest wydawane na licencji CC BY 4.0. Zgłaszając artykuł do publikacji, autor bądź autorka wyraża zgodę na jego udostępnianie na tej licencji.
W wydaniach od 105-106 (2019) do 119 (2022) wszystkie artykuły były publikowane na licencji CC BY-NC-ND 4.0. W tym okresie autorzy i autorki udzielali(-ły) niewyłącznej i nieodpłatnej licencji (CC BY-ND 4.0) na wykorzystanie tekstu w „Kwartalniku Filmowym”, zachowywali(-ły) nieograniczone prawa autorskie i zobowiązywali(-ły) się do podawania miejsca pierwodruku przy ponownym wykorzystaniu artykułu.
Inne teksty tego samego autora
- Ilona Copik, Na zakręcie. Krajobraz polskiej transformacji w filmach przełomu lat 80. i 90. , Kwartalnik Filmowy: Nr 105-106 (2019): Kino wobec transformacji ustrojowych
- Ilona Copik, Śląsk w zmiennym oku kamery – nowe kino powstające w regionie w kontekście filmowego „imaginarium” , Kwartalnik Filmowy: Nr 103 (2018): Młode kino polskie – konfrontacja pokoleń
